De Psalmis
Précédente Accueil Remonter Suivante
Bibliothèque

Accueil
Remonter
Dédicace
Historique
Instruction
Epistola
De Psalmis
S. Hieronymi
Liber Psalmorum
Cantica
Supplenda
Liber Proverbiorum
Liber Ecclesiastes
Canticum Canticorum
Cantique

 

DISSERTATIO DE PSALMIS.

 

Anteaquam singulos Psalmos aggredimur ; ut nostra expeditior, neque ullis interrupta quæstionibus fluat explanatio, hæc quæ intelligentiæ aperirent viam totoque passim opere suborturas difficultates solverent, attento ac pio lectori universim proponi oportere duximus.

Caput I. De Psalmorum ratione et instituto.

Caput II. De grandiloquentia et suavitate Psalmorum.

Caput III. De variis Psalmorum generibus.

Caput IV. De profunditate et obscuritate Psalmorum.

Caput V. De textu ac versionibus.

Caput VI. De titulis aliisque notis : ac de argumentis, auctoribus et ordine Psalmorum, deque choreis et pia saltatione, ac metrorum ratione.

Caput VII. De ratione legendi et intelligendi Psalmos.

Caput VIII. De usu Psalmorum in quocumque vitæ statu.

 

CAPUT I.

De Psalmorum ratione et instituto.

I. – Carminum vis, Psalmi in piorum cœtibus decantati.

Omnis quidem Scriptura divinitus inspirata est, easque habet dotes quas Paulus commemorat ; ut sit utilis ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in justitia, ut perfectus sit homo Dei ad omne opus bonum instructus1 ; cæterum Psalmorum liber cum hæc universa complectitur, tum obtinet imprimis singularem mirificamque vim, qua humanos affectus omnes in Deum transferat ; ut quandoquidem animus corporea

1 II Tim., iii, 16, 17.

11

mole pressus languet ac deficit, modulatissimi eruditissimique carminis potentia erigatur.

Est autem Psalmorum liber, ut vel inde ordiamur, vetustissimorum hymnorum et odarum vetustissima collectio, quibus prisci illi Hebræi, Dei laudes et a Deo traditæ legis veritatem sanctitatemque, ad hæc gesta majorum, divinaque beneficia privatim ac publice, atque inter ipsa sacra solemnesque conventus, concinebant. Et horum quidem hymnorum cum plurimi laudentur auctores, ut suo loco memorabimus, tum illud certissimum, a sancto Davide potissimum esse conscriptos. Antiquus enim et ab ipsius Davidis temporibus deductus usus obtinuit, ut quæ ipse psalleret, in sacris conventibus canerentur. Neque ipse David canebat sibi ; sed raptus in Deum, quo ipse tradebatur, cæteros pertrahebat, dicens : Magnificate Dominum mecum ; ei exaltemus nomen ejus pariter1. Et illud, unde quotidie nocturnas ordimur laudes :Venite, exsultemus Domino ; iubilemus Deo salutari nostro2. Quæ dum sancto Davide in verba præeunte canimus, quid aliud quam priscis piorum choris, spiritu ac mente conjungimur ?

II. – In Davide cura cantus, sacræque musicæ.

Certe viro Dei præcipuam fuisse curam, de hymnis in domo Domini coram arca. concinendis, sacra testatur historia : Constituit enim coram arca Domini de Levitis, qui ministrarent, et recordarentur operum ejus, et glorificarent atque laudarent Dominum Deum Israel3. Quem autem canebant psalmum, sacro textu referente, divinorum operum beneficiorumque memorem, is ab ipso Davide compositus. Neque vero dubium est, quin alios bene multos instinctu divino ipse conscripserit : quo factum est, ut fidelissime de se ipso diceret : Dixit David filius Isai..., egregius Psaltes Israel : Spiritus Domini locutus est per me, et sermo ejus per linguam meam4. Quod quidem de Psalmis dictum nemo non videt, cum præsertim nullum aliud opus Davidis memoretur. Jam, Salomone rege, initiato templo, Levitæ carmina Domini concinebant, quæ fecit David Rex ad laudandum Dominum..., hymnos

1 Psal. xxxiii, 4. – 2 Psal. xciv, 1. – 3 I Paral. xv, 16 ; xvi, 4. Ibid. 7. – 4 II Reg. xxiii, I, 2.

12

David canentes per manus suas1, adhibitis scilicet organis musicis et quidem illis quæ ipse comparaverat, vel etiam invenerat atque adornaverat, ut sacra refert historia. Quo ritu Ezechias jussit, ut Levitælaudarent Dominum sermonibus David, et Asaph videntis: ubi etiam diserte notatum stetisse Levitas tenentes organa David : atque etiam clarius, inter ipsa holocausta cecinisse Dei laudes tubis et diversis organis, quæ David Rex Israel præparaverat: tanta pio regi cantuum cura : tantus amor inerat sacræ musicæ, qua, laudaretur Deus.

Iisdem instrumentis musicis Davidis studio comparatis, ejusdem Davidis hymnos Israelitæ reduces instaurato templo duobus etiam choris constitutis iterabant, quingentis fere annis postquam David obiit : ut tot post sæcula, non modo sacræ ejus voces, verum etiam citharæ, nablia4 aliaque instrumenta quibus ipse usus erat, piorum in cœtibus audirentur : quæ ideo memoravimus, ut constaret apud omnes, sanctum Davidem divino numine unum fuisse excitatum, quo auctore non modo sacra cantica, sed etiam ipse canendi psallendique ritus ad tam longinqua tempora propagaretur. Nam secuta sæcula commemorare quid attinet, cum omnes sciant et ab Hebræis, et a Christianis Psalmos Davidicos fuisse celebratos : quibus non modo urbes pagique, sed etiam deserta et invia personarent, et pias in lacrymas agrestes etiam animi colliquescerent.

III. – Munimenta fidei in Psalmis : primum ex commemoratione rerum antiquarum ; tum, decurrentium.

Nec immerito : cum enim, teste Augustino, nullum aliud canticum nos doceat Deus nisi fidei, spei et charitatis5, nihil Psalmis utilius ut fides roboretur, spes efferatur altius, charitas inardescat. Et fidem quidem quæ fulciant, hæc sunt : primum commemoratio beneficiorum ac miraculorum Dei, ex quo miseratus homines ignorantia mersos, et falsis plerumque addictos numinibus, patrem fidei nostræ Abraham pacto fœdere sibi copulavit, ejusque familiæ in magnum jam populum excrescenti, pastorem se, ac

1 I Paral., vii, 6 ; I Paral., xxiii, 5 – 2 II Paral., xxi, 50. - 3 II Paral., xxix, 26, 27. – 4 I Esdr. iii, 10, 11. Nehem., xii, 35, 39. – 5 Enarr. in Psal. xci, n. 1.

13

peculiarem regem præbuit. Quo factum est, ut a servitute Ægyptiaca, liberatam, ac per Mosen mediatorem ornatam legibus firmatam imperiis, castissimis sanctissimisque religionibus ac cæremoniis consecratam, confirmato amplificatoque fœdere, in terram Chanaanitidem ex veterum promissorum fide induceret : seque Abrahami, Isaaci, Jacobique Deum, eumdemque cœli ac terræ conditorem, quem Abramidæ colerent, esse testaretur.

Quin etiam suo tempore Davidem, ex pastore ovium regem, nec minus pietate atque clementia, quam fortitudine victoriisque nobilem suscitavit, quo duce Abramidarum imperium longe lateque propagaretur, pulsisque Jebusæis illa Jerusalem ac mater nostra Sion divino nomini initiaretur ; princeps urbium scilicet, sacrarumque juxta ac legum majestatisque custos, regnique pariter et sacerdotii caput. Quid quod eumdem Davidem inclytum regem, uti jam memoravimus, divino actum instinctu, vatem ac poetam psaltenque Israelis, eumdemque ut rerum gerendarum ducem, ita etiam canendarum auctorem præconemque finxerit ? Unde potissimum nobis hic Psalmorum liber prodiit, quo sua pariter majorumque, imo vero ipsius Dei gesta, vates divinissimo atque excelsissimo præditus spiritu, sempiternæ memoriæ consecravit.

IV. – Vetus apud omnes gentes carminum canticorumque institutum : Mosis aliorumque exempla.

Sane apud omnes populos ille ritus vetustissimus longeque sanctissimus inolevit, ut suas majorumque res carmine celebrarent, ipsisque numeris, ipsa suavitate cantus auribus commendatas, animo etiam ac memoriæ altius infigerent. Quo ritu primus Moyses cum divino numine duo quædam præstitisset, ut Israelitas et per mare Rubrum traduceret, et ab hostibus liberos sanctissimis legibus informaret, gemino carmine hæc duo commendavit, suumque illud protulit : Cantemus Domino : gloriose enim magnificatus est ; equum et ascensorem dejecit in mare1 : cum undis obruti hostes adhuc in conspectu essent, et marinis fluctibus jactata cadavera volverentur. Nec minus excelsum illud

1 Exod., xv, 1.

14

quod moriturus cecinit : Audite, cœli, quæ loquor1, ut legem tot signis portentisque firmatam, hominum mentibus inculcaret. Quo etiam fronte manarunt ea cantica, quorum in libro Numerorum initia legimus2. Nec piis fœminis defuit ille cantandi prophetandique spiritus. Itaque illa Debbora3 superbissimum Sisaram fœminea manu cæsum, ac profligatos hostes currusque diruptos, et subjecit oculis, et posterorum memoriæ tradidit, victoremque laudavit, non hominem, sed Deum. Notum quoque Annæ præstantissimæ foeminæ concepto Samuele, canticum4, haud minore grandiloquentia et exultatione prolatum : ut frustra Græcia jactet Lesbiam illam suam : nobis quoque præsto sunt nostræ poetrides, quæ non infandos amores sed castissimos juxta ac vehementissimos in Deum affectus promant. His igitur David exemplis animatus, eodemque spiritu afflatus, quæ in se Deus beneficia contulit, quæque sibi armis exequenda mandavit, ea pulcherrimis suavissimisque constricta versibus, lyræque seu psalterio apta concinuit, Alcæumque et Pindarum et Flaccum, quam dignitate rerumque gestarum gloria, tam suavitate et magniloquentia vicit. Secutus Ezechias Davidem, rex regem, patrem filius5 : secuti alii vates, Isaias6, Jonas7, Habacucus8, rerumque mirabilium historiam cantibus illustratam, ac temporum signatam notis, posteris reliquerunt : quæ cantica nos ne quid huic operi deesset, et hic commemoravimus, et ad calcem hujus libri exponimus.

V. – Res antiquæ in Psalmis recensitæ.

Hic vero juvat Israelitis impense gratulari, quibus historiam Moses ipse legislator princepsque contexuit ; quibus odas, dramata, idyllia pastoralesque lusus : quibus sententias versibus distinctas informandis moribus composuere reges : quibus denique, pro Simonide, Theocritoque et Theogni et Phocylide, David et Salomon inclyti reges, fuere. Atque horum opera id consecuti sumus, ut quod postea præcepit Plato, poetici modi, divinissimum scilicet loquendi et scribendi genus, nonnisi divinis divino-

1 Deut. xxxii, 1. – 2 Num. xxi, 17, 27. – 3 Judic. v. – 4 I Reg. ii. – 5 Isa. xxxviii,. 10. – 6 Ibid., xii. – 7 Jon. ii. – 8 Habac. iii.

15

rumque virorum laudibus celebrandis inculcandisque legibus inserviret : quippe David, noster Pindarus, aliique lyrici nostri non agones olympicos et pugnas umbratiles, sed Abrahami, Isaacique ac Jacobi fidem, et beata Josephi vaticinia ac somnia, plagasque Ægyptiacas, ultricemque Dei manum, atque ipsius auspiciis decertata prœlia, populique etiamnum profugi ac per deserta vagantis errores, seditiones, flagitia atque supplicia, atque inter hostiles insidias successus mirabiles ; legem etiam in monte Sinaï tam conspicua divini numinis præsentia in ipso fugæ initio promulgatam ; denique totam a Mose conscriptam historiam, ipsiusque adeo Mosis dubitantis hæsitantisque lapsum, quæque inde secuta sunt inculcanda ac repetenda posteris, versibus alligarunt ; iisdem quoque verbis quæ in Mosis historia continentur. Hinc illud a Numerorum libro in Psalmos translatum : Adhuc escœ eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei ascendit super eos1. Quid quod sanctus David, illata arca fœderis in Sionis arcem, illud iterabat quod est in eodem Numerorum libro proditum : Cum elevaretur arca, dicebat Moyses. · Surge, Domine, et dissipentur inimici tui, et fugiant qui oderunt te, a facie tua2. Unde nemo non videt promanasse hæc Davidis arcam attollentis : Exurgat Deus, et dissipentur inimici ejus3 : et cætera totidem verbis, quot Moses proferebat. Nec minus insigne illud mandatum Aaroni ac filiis, ut plebi benedicerent : Benedicat tibi Dominus, et custodiat te : ostendat Dominus faciem suam tibi, et misereatur tui4 ; quæ translata a Davide in hunc psalmum : Deus misereatur nostri, et benedicat nobis : illuminet vultum suum super nos, et misereatur nostri5. Atque hæc, aliaque id genus, cum ex libris a Mose conscriptis atque ex antiquissimis sub eodem Mose frequentatis ritibus repetebant, nihil aliud quam Mosen, resque a Mose gestas tanquam sub oculis repræsentabant, ad confirmandam rerum antiquarum fidem.

Omitto cætera in Psalmis ejusdem plane spiritus, quæ veterem historiam referant ; neque prætermissum illud, unde orsus est Moses, nempe orbem universum, non machina, non manu, non

1 Psal. lxxvii, 30, 31 ; Num. xi, 33. – 2 Num. x, 35. – 3 Psal. lxvii, 2. – 4 Num. vi, 24, 25. – 5 Psal. lxvi, 2.

16

aliunde conquisiti aut anxie elaborata materia, non denique atomorum concursationibus atque conflictibus, sed statim Dei nutu ac verbo constitisse, datasque cœlo ac sideribus terræque ac mari, quas servarent leges. Quo ex capite Moses præclara illa ac mira contexuit, quæ Abrahamo, patriarchis, sibique ipsi atque universo populo contigisset : ut nempe constaret eum, a quo tanta miracula profluxissent Deum, non alium esse quam ipsum cujus voce jussuque, nullo alio subsidio, universus orbis in lucem emerserit. His igitur inhærens David eumdem ubique prædicavit Deum, qui verbo velut misso, ac voce prolata, tot ac tanta gessisset : cujus deinde legibus omnia tenerentur ; unde illud : Extendens cœlum sicut pellem, qui tegit aquis superiora ejus1 : quo loco qui non videt allusum ad illud Mosis : Fiat expansio in medio aquarum, et dividat aquas ab aquis2, plane cæcutiat. Neque minus luculentum illud in eodem psalmo : Qui fundavit terram super stabilitatem suam : non inclinabitur in sæculum sæculi. Abyssus sicut vestimentum amictus ejus : illud denique : Ascendunt montes, et descendunt campi in locum quem fundasti eis : terminum posuisti, quem non transgredientur, neque convertentur operire terram3. Et alio in psalmo clarius, disertisque verbis : Verbo Domini cæli firmati sunt ; et spiritu oris ejus omnis virtus eorum : congregans sicut in utre aquas maris, ponens in thesauris abyssos4. Ubi quid aliud repetitum, quam illud sancti Mosis, Congregentur maria5 ? subditumque illud, unde omnia orta sunt : Quoniam ipse dixit, et facta sunt : ipse mandavit, et creata sunt : atque additum velut corollarii loco : statuit ea in æternum, et in sæculum sæculi ; præceptum posuit, et non præteribit6. Quis ergo negaverit Davidem a Mose doctum, ad illud initium cuncta revocasse ? Jam odæ seu Psalmi, eruditissimum scilicet poematis genus, non modo ad antiquam novamque historiam, sed etiam ad festos dies et sacrificiorum ritus, ac majorum instituta semper alludunt. Quis autem nesciat apud Hebræos, leges, mores, ritusque ita intextos historiæ, ut hæc a se invicem avelli nequeant ? neque unquam futurum fuit, ut David hæc om 

1 Psal. ciii, 2, 3. – 2 Genes., i, 6 – 3 Psal. ciii, 5 ; 9. – 4 Psal. xxxii, 6, 7. – 5 Genes., i, 9. – 6 Psal. cxlviii, 5, 6.

17

nia, totamque adeo majorum historiam ab ipsa genesi mundique initiis repetitam caneret, populoque, ut vulgatam notamque canendam traderet, nisi eam quam nunc quoque legimus a Mose contextam historiam, et in manibus habuissent, et animo penitus imbibissent.

VI. – Contutati ex Psalmis, qui Pentateuchum ab Esdra aliisve confictum credunt.

Quo magis admirari libet eorum hominum amentiam, qui Mosis nomine semper insignita ac celebrata volumina, recentioris ætatis auctoribus tribuunt : pars Esdræ ; pars insulsum commentum aversati, antiquioribus aliis circa Salmanasaris tempora scriptoribus, ut nuper apud Batavos quidam, nullo historiarum traditionisve suffragio, somniarunt. Atque illi, si Deo placet, bene Christianos se haberi putant, si Christum nominent, a Christo commendata instrumenta contemnant : præposteri homines, quibus nihil pensi est evertere omnia, dummodo cæteris doctiores acutioresque videantur, ac sine more modoque, gravissimo in argumento ludant. Qui quidem, ut hic omittamus tot scriptores, tot prophetas, totumque adeo Hebraica ? reipublicæ statum, cum Mosis historia librisque connexum : ut hæc, inquam, omittamus, unius Davidis vetustissimi regis testimonio, et hymnis a toto pridem populo decantatis, cumulatissime refelluntur. Huc accedunt alia cantica, Psalmorum libro comprehensa. Canit enim ipse Salomon dedicato templo1, a parente Davide institutos sanctissimi juxta ac nobilissimi ædificii apparatus : canunt alii alia piorum regum gesta : canunt profligatam captivamque gentem, ac Mose contempto impietas a Mose intentatas minas. Canit Ethan Ezraites2 datam Davidi, Davidisque soboli de regno obtinendo fidem velut in irritum abiisse, Deumque piis cantibus ad pristina promissa revocat. Quid plura ? quæ ante templum conditum, quæque templo stante, everso, restitutoque recentissima memoria gesta essent, ea suis distincta notis atque temporibus canimus, ut antiquissimis interesse conventibus, prisca sacra intueri, atque in his cum sancto Davide aliisque sacris vatibus, Christum cogitare videamur.

1 Psal. cxxxi. – 2 Psal. lxxxviii, 20 seqq.

18

VII. – Firmata fides ex vaticiniis Davidicis de Christo : hinc quoque spei incitamenta.

Nam et illud confirmandæ luculentissimum argumentum in Psalmorum habemus volumine, ut de Christo venturo a Da vide edita oracula audiamus. Cum enim antiqua per Abrahamum ac Mosen gesta, uni Christo suis temporibus adventuro prælucerent ; designatus est David, utraque inter tempora medius, qui quidem vetusta memoraret, iisque firmandis nova ipse gereret : tum quod erat vel maximum, futura præcineret. Neque immerito : quippe cum prognatus e Davide Christus, Davidis filius appellandus esset. Itaque ob eam causam evectus est in regnum, ut Christi regno præluderet ; datusque Salomon ille pacificus, in quo intueretur Christum pacis principem. Hinc David universas res Christi executus, et ante luciferum geniti originem sempiternam, et inter homines nati, regnum, sacerdotium, gloriam atque dedecora cecinit,. Iudæorum ac Gentium coïtiones conjurationesque, crucem denique ipsam ac resurrectionem et ascensum in cœlos, secutasque victorias1 et ad fidem Abrahæ traductas omnes gentes, in ejus scilicet semine Christo benedictas ; magnamque Ecclesiam toto jam orbe diffusam2, revocatosque tandem, tanquam postliminii jure, ad sui generis nominisque primordia mortales, per tot sæcula divinitatis oblitos. Neque vero quidquam est, quo se Christus commendet magis quam Psalmorum libro. Se Davidis filium, Davidis quoque Dominum, Davidis ipsius auctoritate decernit3. In ipsa etiam cruce, Davidis Psalmo pronuntiato4, tantum sacrificium atque humani generis propitiationem initiat : Davidis intentus oraculis, profitetur sitim felle acetoque sedandam5. Quis ergo est tam languidus, quem ista non moveant ? Quis non fide viva Davidicos sonet Psalmos rerum gestarum memores, præsentium testes, præscios futurorum ? Cumque tot ac tanta super Christum et Ecclesiam olim a Davide prædicta, jam repræsentata videat, quis non futura præmia, qui postremus est denique divinarum promissionum fructus, animo complectatur ?

1 Psal. cix, ii, xxi, xlvi, lxvii, lxviii, lxxi, xv, etc.  2 Psal. xxi, 26, 28. – 3 Matth. xxii, 43, 44 ; Psal. cix, 1. – 4 Matth. xxvii, 46 ; Psal. xxi, 1. – 5 Joan. xix, 28 ; Psal. lxviii, 22.

19

VIII. – Spes incitata in Psalmis : futuræ vitæ felicitas sub figuris adumbrata.

Atque hæc illa spes est, quam secundo loco diximus incitari Psalmis ; quo enim exurgat divinæ bonitatis atque potentiæ, Christique adeo fide fretus animus, nisi ad res divinas atque sempiternas ? Unde ipse sanctus David : Deus cordis mei, et pars mea Deus in æternum1 ; atque iterum : Beati qui habitant in domo tua, Domine : in sæcula sæculorum laudabunt te2... Inebriabuntur ab ubertate domus tuæ, et torrente voluptatis tvæ potabis eos3 ; quam sane exuberantiam sanctæ et a Deo præstitæ voluptatis, fragilis hujus et egenæ mortalitatis conditio non capit.

Sane confitemur futuri sæculi felicitatem non perspicuis disertisque verbis, sed sub figurarum involucris, pro veteris Testamenti ratione, a sancto Davide, ut a sancto Mose, fuisse adumbratam : quemadmodum enim, teste Paulo ad Hebræos, Abraham cum Isaac et Jacob repromissionis cohæredibus4, in promissa terra tanquam in aliena, extructis tantum casulis demoratus, ibique se hospitem ac peregrinum recognoscens, sub ejus figura cœlestem patriam, ac paratam a Deo civitatem permanentem inquirebat : ita beatus David cum repromissam terram, populo Dei armis asserit ; dum Jerusalem extruit, atque ad sanctuarium, celebresque cœtus divino numini consecratos, totis anhelat præcordiis : quid aliud in eis nisi Christum et aperta per Christum æterna illa nec manufacta sancta, atque illam beatissimam in cœlis sanctorum societatem recogitat ?

IX. – Loci quidam in Psalmis, quibus spes omnis ad præsentem vitam redacta videatur.

Neque vero quemquam movere debet, quod hæc David aliive cecinerint : Non mortui laudabunt te, Domine5 ; et : Non est in morte, qui memor sit tui ; in inferno autem quis confitebitur tibi6 ? Et illud :Exibit spiritus ejus, hominis scilicet, ei ipse revertetur in terram suam : in illa die peribunt omnes cogitationes eorum7. Et illud : Numquid confitebitur tibi pulvis, aut annun-

1 Psal. lxxii, 26. – 2 Psal, lxxxiii, 5. – 3 Psal. xxxv, 9. – 4 Hebr. xi. – 5 Psal. cxiii, 17. – 6 vi, 6. – 7 cxlv, 4.

20

tiabit veritatem tuam1 ? Illud denique cujuscumque sit : Numquid narrabit aliquis in sepulcro misericordiam tuam ? aut cognoscentur in tenebris mirabilia tua, et justitia tua in terret oblivionis2 ? quibus homini post mortem, non cantus, non Dei laus, non denique memoria aut cogitatio ulla relinquitur. Quin ipsi mortui Deo penitus excidisse, et a manu ejus omnino repulsi, hoc est, in nihilum abiisse videntur, cum dicitur : Sicut vulnerati dormientes in sepulcris : quorum non es memor amplius : et ipsi de manu tua, repulsi sunt3 : quibus ad cumulum additur : Sed nos qui vivimus, benedicimus Domino in regione vivorum4 ; ut qui hac in vita degunt, soli canere, soli placere Deo, soli in Deum sperare judicentur.

X. – Horum locorum explicatio, atque inde quoque vitæ futuræ spes firmata.

Hæc inter meminerimus quæ illorum temporum conditio fuerit : nondum enim affulsisse plene cæleste lumen illud, quo futuram vitam intueri detur : nondum propalatam esse sanctorum viam5, ut ait Apostolus, Evangelio denique et Christo reservatum, cœlestia arcana reserare : neque rudem populum ad animarum statum, aut ad spirituales illas castasque delicias, quæ sensum omnem exusperant, assurgere potuisse : quas proinde in vivorum cœtibus festisque adumbrare, et crassam adhuc gentem hoc sensibus objecto pabulo inescare oporteret. Quare Davidem aliosque hujus ævi vates, dum hæc et alia supra memorata de mortuis referunt, nihil aliud in mortuis attendisse constat, quam naturalem mortuorum statum, quo omnia hujus vitæ consilia cœptaque intereant ; non sacris, non profanis cœtibus interesse, aut festos dies cum populo agere liceat ; quod est verissimum. Neque enim in sepulcris exaudiebatur ulla vox Domino lætantium, aut ulla templi videndi in sepulcro spes erat : quæ cum ingemiscerent, neque quidquam aliud moriendo deplorarent ; nempe illud ostendebant, in his omnem sibi vitæ jucunditatem repositam, neque videri quidquam in morte tetrius aut in sepul-

1 Psal. xxix, 10. – 2 Psal. lxxxvii, 12, 13. – 3 Ibid. 6. – 4 Psal. cxiii, 18 ; cxiv 9. – 6 Hebr. ix, 8.

21

cris tristius, quam quod ibi Dei laus, et illa animi in Deum exultantis gratulatio conticesceret.

Hinc spiritualibus verisque Judæis, hoc est, veris laudatoribus, qui in rudi licet gente ad excelsiora animos attollebant, vitæ melioris certa spes affulgebat. Qui enim solo Deo ejusque laudibus delectarentur : qui fieri posset, ut eos Deus ipse desereret : neque curaret mortuos, qui ad extremum usque halitum omnem in ipso gloriam ac voluptatem collocarent ? an ipse eorum ora in æternum clauderet, animas ad suam imaginem ac similitudinem factas extingueret ? Absit hoc a tanta Dei benignitate : imo veris illis sancteque Judæis spirituales oculos aperiebat intus, quibus in sempiterna gaudia mentem intenderent. Hinc illud : In Deo salutare meum, et gloria mea : Deus auxilii mei, et spes mea in Deo est. Tum adhortatio : Sperate in. eo, omnis congregatio populi ; effundite coram illo corda vestra : Deus adjutor noster, et quidem in æternum1. Ne adversarios, ne insidias, ne ipsum interitum servi Dei metuant : imo vero beatos se futuros, inter immortales Dei laudes exclament his verbis : Beati qui habitant in domo tua, Domine ! in sæcula sæculorum laudabunt te2 : qualia passim in Psalmis occurrunt. Quin igitur, inquies, sanctus David hæc futuri sæculi bona exponebat planis disertisque verbis ? nempe quia hæc parce commemoranda erant, quæ crassioribus ingeniis risui, aut etiam offendiculo futura essent : quippe cum in mortuorum animabus, more gentilium, nihil nisi impios cultus, falsos Deos scilicet ex hominibus consecratos, aut placandis manibus inferias, ac divinationes umbrarumque citationes, sive, ut vocant, necromantias, aliaque perinde inania, imo etiam noxia et infanda cogitarent. Itaque animarum ac futuri sæculi arcana, crasso adhuc populo tecta sub figuris, quibus et perfecti doceri, nec rudiores gravari possent.

XI. – Charitatis incitamenta in Psalmis.

Jam nihil est cur amplius de summo Davidis erga Deum amore quæramus : effulget ubique in Psalmis, primum quidem ipsa res simplicibus ac familiaribus verbis : Diligam te, Domine3 : deinde

1 Psal. lxi, 8, 9. – 2 Psal. lxxxiii, 5. – 3 xvii, 12.

22

amandi causæ ; Dei veritas, sapientia, sanctitas, pulchritudo, majestas ; induti decore, invecti nubibus, insidentis cœlos, atque inde coruscantis, elocantis montes, naaria increpantis, liquefacientis terram, totumque orbem nutu commoventis : tum, hæc inter magna et admirabilia, effusa bonitas, omnibus provida, nec dedignata corvos quantumvis aspera voce Deum invocantes : in homines vero propensa benevolentia, inexhausta liberalitas, deinde in electos plebemque dilectam paternus animus, promissorum fides, tutaque amicitia, nihil curæ, nihil officii prætermittens : studium erga pios, erga impios quoque patientia : denique indulgentia erga pœnitentes : horumque omnium vivax, ipsisque visceribus atque ossibus insidens sensus, unde ille clamor : Omnia ossa mea dicent : Domine, quis similis tibi1 ?

Qua, in re quandoquidem Israelitarum sancta gens, non ritu cæterarum, visibiles ac deauratos deos coleret ; David Mosen secutus, singularem operam adhibuit, ut per se inconspicuum, neque tantum sensus omnes, sed ipsam etiam mentis aciem supergressum, operibus, beneficiis, miraculis conspicuum præsentemque redderet. Hinc illa in Psalmis amori inflammando assidua consideratio operum Dei : horum præstantia, ordo, varietas, immensæ sapientiæ industriæque testis : atque inter opera Dei, illud præclarissimum, nempe in populo Israelitico, humanæ gentis fœdus cum Deo initum : atque hic nobilissimum ac perfectissimum opus, quo se Deus exhiberet, ipsa lex omni auro purior ac pretiosior2. Hanc ergo beatus David amat, amplectitur, deosculatur, Dei veritate ac decore plenam : hanc nocte dieque versat : huic intelligenda ? inhiat : non a manibus unquam, non ab ore dimittit : hanc gestat in oculis : hanc imo pectori medullisque infigit ; hujus admiratur speciem, arcana scrutatur ; in ea, spem, gaudia, gloriam, divitias, amicitias, consilia omnia denique reponit : hujus æquitati ac rectitudini se aptat : ea se regit, se tuetur, se exornat ; arma hæc, hunc clypeum, hos ornatus, venustatemque cogitat3 : sic amat, sic fruitur. Quorum omnium hoc caput : Scitote, quia Dominus ipse est Deus : ipse fecit nos, et non ipsi nos4 : quod ubique in Psalmis, quam graviter, tam

1 Psal. xxxiv, 10. – 2 xviii, 11. – 3 cxviii. – 4 xcix, 3.

23

varie ac suaviter inculcatum, ut ei a quo sumus nos nostraque omnia, corpus, animum, cogitationes, sensus, voluntatesque penitus addicamus.

XII. – In Psalmis admirabilis sensus charitatis in Deum.

Hæc amoris incitamenta : hæ causæ : tum effectus mirabiles : Dei admiratio : exultatio in Deum : tanta illa quidem, ut ex animo in corpus redundet : unde illud : Sitivit in te anima mea : quam multipliciter tibi caro mea1 : et : Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum2. Tum Dei canendi mira suavitas, quæsitumque in citharis amori solatium : dulcesque atque uberes ex vera pietate fletus. Hi Davidis sensus : at postquam voluptate amens a lege aberravit, insecuti gemitus tristiores, iique continui : tum ex imo pectore non modo suspiria, verum etiam fremitus : non aves solitariæ flebilius sonant ; non leo rugit violentius ; tum ipso luctu contabescentes artus, nec modus lacrymis : his cibos, his lectum irrigat : versi in fontes oculi : excavatæ propemodum genæ, deductique in sinum rivi ne ipsa, quidem venia inarescunt. Quis non exardescat ad tantos Davidis ignes ? his auditis carminibus, hoc amore perspecto, quis tam durus atque immitis animus, qui non gustet ac videat quam suavis sit Dominus ?

XIII. – Charitatis quoque erga proximum ; etiam erga inimicos.

Nec minor in sancto rege fraternæ charitatis sensus : quippe cum inter alias tanti principis dotes, mansuetus ejus ac misericors animus a Salomone filio imprimis commendetur : Memento enim David, inquit, et omnis mansuetudinis ejus3. Quo animo et Saüli necem machinanti parcit, et mortuum ulciscitur : imo etiam deflet amarissimis ac verissimis lacrymis, quanquam ejus nece regnum ad se translatum videbat4. Quod quidem in Isbosetho Saulis filio contigit, cujus percussores rex optimus merito supplicio affecit5, testatumque voluit non gratum facturos, qui sibi adversantes cæde compescerent. Toto denique Israele conquisivit e Saulis domo quos beneficiis cumularet6 : tam excelso erat animo,

1 Psal. lxii, 2. – 2 lxxxiii, 3. – 3 cxxxi, 1. – 4 II Reg. i, 17. – 5 Ibid. iv, 12. – 6 Ibid. ix.

24

tam erecto supra omnem injuriarum memoriam. Sane cum ipse Nabalum ferum hominem, interfecturus esset, mitissimo Abigailis alloquio placatus, has edidit voces, invictæ immortalisque. clementiæ testes :Benedictus Dominus... et benedictum eloquium tuum : et benedicta tu, quæ prohibuisti me hodie, ne irem ad sanguinem, et ulciscerer me manu mea1 : tantam voluptatem vir mitissimus ex misericordia ceperat. Quid Semel ille nequissimus, a quo non modo probris, verum etiam lapidibus impetitus tantus rex, et tamen dedit veniam, suosque a nefarii vilissimique hominis cæde prohibuit : neque Salomonem in eum commovisset2, nisi novo regno sub adolescentulo rege, aula inquietissima, turbarum aliquid a præfracto turbulentoque ingenio metuisset. Cæterum ubi hæ causæ aberant, indulgentissimum se præbuit. Cujus rei gratia non immerito hæc de se ipse prædicat : Opprobrium insipienti, ô Deus, dedisti me : obmutui et non aperui os meum, quoniam tu fecisti3. Satis enim intelligebat nihil licere impiis adversus bonos, nisi Deus furentibus habenas permitteret ; atque in illatis injuriis, non eorum malevolentiam, sed Dei justissimi ac providentissimi considerabat manum. Itaque iram suam premebat tacitus : Ego autem, inquit, tanquam surdus non audiebam, et sicut mulus non aperiens os suum. Et factus sum sicut homo non audiens, et non habens in ore suo redargutiones4 tot licet petitus insidiis, tot maledictis lacessitus, tam inultus indefensusque, ut etiam inimici insolescerent, et silentium conscientiæ imputarent. Virum enim innoxium oppugnabant gratis : ac pro eo, inquit, ut diligerent, detrahebant mihi : posuerunt adversam me mala pro bonis, et odium pro dilectione mea5 : et tamen semper mitis atque benevolus, etiam adversus ingratos, nihil cuiquam intentabat mali, et ab omnibus proditus, ad Deum se convertebat, atque omne præsidium, omne solatium in oratione reponebat : Ego, inquit, orabam ; tantos inter dolos atque nequitias : et iterum : retribuebant mihi mala pro bonis ; sterilitatem animæ meæ, id est, ut me orbum, egenum, cassum omnium facerent : at ego, cum mihi molesti essent, non arma, non odia,

1 I Reg. xxv, 32, 33. – 2 III Reg. ii, 8, 9. – 3 Psal. xxxviii, 9, 10. – 4 xxxvii, 14, 15. – 5 cviii, 3-5.

25

non ultiones cogitabam : quin potius : induebar cilicio ; humiliabam in jejunio animam meam, et oratio mea in sinum meum revertebatur : quasi ad amicum, quasi ad fratrem meum sic ambulabam1. -hoc est, tacitas fundebam in sinu meo preces, ac fraternæ societatis memor, intuebar in hoste quamvis, amicum et fratrem. His inimicorum injurias propulsabat : Oratio, inquit, mea in beneplacitis eorum, vel ut habet Hebræus : Oratio mea pro malitiis eorum2. Itaque medias inter frendentium iras, attollebat ipse puras ad cœlum manus, clara voce testatus : Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis : persequatur inimicus animam meam, et comprehendat, et conculcet in terra vitam meam, et gloriam meam in pulverem deducat3. Sic ille præ veniebat evangelicam lucem, quasi jam audisset dominicum illud : Diligite inimicos vestros ; benefacite his qui oderunt vos : orate pro persequentibus et calumniantibus vos4 ; et illud : Noli vinci a malo, sed vince in bono malum5.

XIV. – Inimicorum commemoratio, atque adversus eos imprecationes in Psalmis quam a vulgari sensu abhorreant.

Sane cum in omnibus fere Psalmorum versibus de inimicis querentem Davidem audiamus, operæ pretium erit semel intelligere quos ille inimicos habere se putet. Sunt autem inimici Dei, hoc est, violenti quique injusti, oppressores : uno verbo scelerati atque impii ; hinc illa vox : Nonne qui oderunt te, Domine, oderam, et super inimicos tuos tabescebam ? perfecto odio oderam illos, et inimici facti sunt mihi :cujus rei testem invocans Deum, hæc subdit : Scrutare me, Deus, et cognosce cor meum : probante, et scito cogitationes meas6.

Quæ cum ita sint, neminem commoveri oportet tot execrationibus, quibus Veteris Testamenti scriptores, et ipse sanctus David, hostes Dei suosque diris devovere, infaustaque omnia imprecari videntur : non enim in animum tam mitem, tamque ab ultione purum, hæc, ut sonant, incidunt. Sed ita intelligenda, primum ut conditionalia sint, hoc est, ut mali male pereant, nisi

1 Psal. xxxiv, 12-14. – 2 cxl, 5. – 3 vii ; 5, 6. – 4 Matth. v, 44. – 5 Rom. xii, 21. – 6 Psal. cxxxviii, 21-23.

26

resipuerint : non enim David benignissimus perditissimorum hominum sanguine delectatur, pro quibus se jejuniis, cilicioque afflictabat. Hæc ergo comminantis potius quam imprecantis sint. Certe cum impios videbat se superbe efferentes ; quo studio in Deum erat, extabescebat animo, et in lacrymas diffluebat : Vidi enim prævaricantes, et tabescebam, quia eloquia tua non custodierunt : exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam1. Neque alia causa suos etiam detestatur inimicos, quam quod dolis, contumeliis, ac cædibus excogitatis, Dei conculcabant leges : Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt verba tua inimici mei2. Hæc igitur causa erat, cur eos quoque execratus, infausta minitaretur ; qua in re clementiæ potius quam iræ indulgebat : id enim agebat exemplo ipsius Dei, ut gravibus minis a scelere deterreret. Hinc illa precatio ; Erubescant, et conturbentur vehementer omnes inimici mei : convertantur, et erubescant valde velociter3. Accelerari petit pœnas, quibus fracti contumaces, cito revertantur ad Deum, seque ad pœnitentiam inflectant. Quo etiam illud pertinet : In matutino interficiebam omnes peccatores terræ, ut disperderem de civitate Domini omnes operantes iniquitatem4 : ne aut impunes ipsi magis superbirent, aut prostratis legibus vitia grassarentur : quod si nec pœnis deterriti, destinato animo in Deum insanire porro pergunt ; tum justitiæ ardentissimum studium seu zelum, imo ipsam Dei justitiam induti David aliique sancti, deposcunt ad supplicia præfractam et omnia ausuram insolentiam, ne Deus ipse alere scelera videatur : hoc illud est, quod David modo prædicabat : Perfectum odium : Perfecto, inquit, odio oderam illos5 : non ultionis libidine, aut animi explendi studio, sed ex perfecta regula veritatis, qua homines diligimus, scelera odimus, et coerceri volumus.

Huc accedit harum imprecationum sensus excelsior6 : namque, teste Chrysostomo, quæ execrationes videntur, execrationis specie vaticinia sunt. Sic Judæ proditoris Judæorumque pœnas, imprecationis specie David exequitur : extorres, profugos, vagos, ad hæc errore atque amentia percitos fore denuntiat : quæ non

1 Psal. cxviii, 136, 158. – 2 Ibid. 139. – 3 vi, 11. – 4 c, 8. – 5 cxxxviii, 22. – 6 cviii, lxviii, cviii.

27

optat, sed prævidet : neque hæc execramenta, sed oracula sunt prophetici spiritus. Hæc igitur omnia, duabus de causis facile excusantur : justitiæ zelo, ac prophetandi auctoritate : quæ duo paucissimis complexus Augustinus : « Hæc, inquit1 (sanctus David) futura prædixit, non quasi ut evenirent optavit. Quanquam et in spiritu Dei Propheta sic ea dicat, quomodo illa Deus facit ; certo judicio, bono, justo, sancto, tranquillo ; non perturbatus ira, non amaro zelo, non animo inimicitiarum exercendarum, sed justitia vitiorum puniendorum : verumtamen prophetia est : » hactenus Augustinus. Cæterum meminerimus multa in Veteri Testamento pro eorum temporum ratione dici : quibus temporibus frangendæ contumaciæ ac duris cervicibus edomandis, Dei severitatem ostentari et eminere oportebat : quibus temporibus Moyses hominum mitissimus, ad tot ac tanta supplicia inferenda cogebatur : quibus Elias in duces ac milites superbientes de cœlo eliciebat ignem2 : quibus Elisæus immissis ursis ulciscebatur etiam parvulos licentius debacchantes3 : quæ nunc si quis cogitet, audiet a bono Domino : Nescitis cujus spiritus estis4 : cum alia poscat is qui arundinem confractum non conterit, neque extinguit Unum fumigans5.

XV. – De veteris populi sacramentis, pioque erga ea Davidis affectu.

Atque hæc de ratione et instituto, ipsoque adeo, ut ita dicam, Psalmorum spiritu, deque animis ad fidem, spem, et charitatem inflammandis, in antecessum colligere placuit : quod sparsa in Psalmis, validiora et incitatiora visa sint, si uno velut aspectu intuenda proponerentur. Quem ad locum pertinet de veteribus sacramentis, deque miro erga ea Davidis affectu dicere. Sacramentorum autem veterum nomine, latiore significatu hic intellecta volumus, arcam, templum, Sionem, sanctam civitatem, terram ipsam Israelitis hæreditati datam, denique ea omnia quibus Christus, Ecclesia, atque ea quam expectamus, beata et æterna civitas, designantur. Sane duabus de causis hæc veterum Hebræorum animis penitus inhæsisse notum, et quod prisca me-

1 In Psal. xxxvi, Serm. I, n. 9. – 2 IV. Reg. i, 12. – 3 Ibid. ii, 24, – 4 Luc. ix, 55. – 5 Isa. xlii, 3 ; Matth. xii, 20.

28

morarent, et quod ventura nuntiarent. Ac primum ea erat arca fœderis, quæ a Mose fabricata, jam inde ab initio Israeliticæ peregrinationis testis, populo profugo ac per invia deerranti, ac deinde posteris præstitisset præsentiam Dei1. Et intus quidem Decalogi tabulæ, in ipso Sinai Dei digito exaratæ, non modo præsentem, verum etiam imperantem, ac tantum non fulminantem Deum referebant. Desuper vero impositum propitiatorium sive opertorium, scabellum pedum Dei2, attestante Davide, ejusque sedes erat : vacua illa quidem, si oculos consuleres : neque enim ulla forma quam videres, insidebat ; sed, si intelligeres, puræ menti exhibebat invisibilem Israelis Deum. Cæterum tanta tamque occulta majestas, fusis inde clara, voce oraculis, atque explendescente virtute divina, se præsentem dabat. Quo cum accederent, inhabitantem Deum, ac sub ejus numine refluum Iordanem, ut in quodam psalmo canitur3 : collapsa Jerichuntis, neque unquam resurrectura mœnia ; collapsa Deum delubra, ipsumque Dagonem : ad hæc Philisthæos insanabili percussos plaga, aliaque miracula recentissima memoria per arcam edita, coram intueri videbantur. Ad hanc igitur David miris desideriis suspirabat : exultabat ad sanctuarium in quo collocata erat. Hic vultum seu faciem Dei, hic Deum ipsum assidue requirebat, cum diceret : Faciem tuam, Domine, requiram4. Hanc alii vates his verbis reposcebant : Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum! unde subdunt : Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum5. Hanc pulchritudinem, gloriam, decus, sanctitatem Israelis quotidianis vocibus appellabant : hinc ille solemnis adorandæ arcæ ritus, propter insidentem Deum, juxta Davidicum illud : Adorate scabellum pedum ejus6. Nec minoris erat cultus, arca prodeunte, tanquam triumphante Deo, Davidis exultatio et tripudium ; nequidquam succensente regina7. Is inerat pio regi affectus in arcam : cujus rei gnari, cum Absalomum fugeret, universi Levitæ arcam attulerunt, tanta in calamitate solatio futuram. At dixit rex ad Sadoc : Reporta arcam Dei in urbem. Si invenero gratiam in oculis Domini, reducet me, et ostendet mihi

1 Exod. xxv, xxxvii. – 2 Psal. xcviii, 5. – 3 cxiii, 3, 5. – 4 xxvi, 8. – 5 lxxxiii, 1, 2. – 6 xcviii, 5. – 7 II Reg. vi, 20, 21.

29

eam et tabernaculum suum. Si autem dixerit mihi -. Non places : præsto sum : faciat quod bonum est in oculis suis1. Quæ verba perpendentibus nihil incredibile habere videbuntur affectus mirabiles in arcam, quantos passim in Psalmis ardescere videbimus.

Auxit religionem ipsa structura templi auctore Salomone : illata, videlicet arca, fœderis in locum suum2 ; quem locum Dominus a se designandum per Mosen edixerat3 : a se designatum tot signis editis firmaverat4 : quo in loco sacri cœtus, castæ religiones, sancta convivia, pii cantus a majoribus traditi celebrarentur. Hinc Jerosolyma Deo dilecta civitas : fervebant viæ ad urbem ac domum Dei ferentes, ingente lætitia ac plausu, ut sæpe in Psalmis legitur : terra ipsa Palæstina summæ voluptati erat : quippe tot divinis manifestationibus consecrata ; tot inibi vigentibus avitæ fidei ac divinæ beneficentiæ monumentis. Ad eam ergo David exul incredibili cupiditate ferri : populus vero universus in Babyloniam transportatus, eam assidue cogitare, extra eam gemere, non lætitiæ unquam indulgere, non cantibus : Quomodo enimcantabimus canticum Domini in terra aliena5 ? Quin etiam urbe diruta, templo in cineres redacto, locum tamen ipsum venerari ac diligere ; unde illud in Psalmis captivitatis tempore piis cum fletibus decantatum : Quoniam placuerunt servis tuis lapides ejus : placuerunt ipsa rudera eversæ civitatis ac templi : et terræ ejus miserebuntur6, id est, excisam, desolatam indefesso luctu prosequentur. Ac præsentes quidem eo deferre munera ac thus, ut est a Jeremia proditum7 ; absentes vero, e loco captivitatis eo intendere oculos, ac verso in patriam vultu ex præscripto majorum8 preces fundere : exemplo Danielis flectentis genua, Deumque adorantis contra Jerusalem9 : eo quod jam inde a Davidis Salomonisque temporibus, Dei nomen ac titulus ibi collocata essent : tanta loci reverentia, tanto templi desiderio, tanta charitate patrii soli tenebantur.

Hæc inter, veri ac spirituales Judæi, hoc est, ante Christum Christi discipuli, altiora cogitabant, et rerum cælestium sacra-

1 II Reg. xv, 25, 26. – 2 III Reg. viii, 6. – 3 Deut. xiv-xvi. - 4 III Reg. viii, 10. – 5 Psal. cxxxvi, 4. – 6 ci, 15. – 7 Jerem. xli, 5. – 8 III Reg. viii, 48, – 9 Dan. vi, 10.

30

menta venerati, novam Jerusalem, novum templum, novam arcam intuebantur. Ut enim reliqua aperta et obvia prætermittam, arca testamenti, Christi Ecclesia est : vera Dei sedes, in qua. pro Decalogi tabulis, evangelici mandati cæleste depositum. Arca in deserto, arca capta a Philisthæis et inter eos victrix, arca in campis sylvæ et variis in domibus vaga peregrinantem, afflictam, ab inimicis oppressam, et tamen ubique victricem et semper Deo plenam demonstrat Ecclesiam. Arca elevata in Sionis arcem ac deinde in sanctuarium, eamdem Ecclesiam monstrat, sed jam triumphantem, et ad cœlos translatam. Quin etiam sublimiore sensu arca, ipse Christus, quo velut oraculo Deus insidens, quid velit edicit : arca, ipsa Christi caro quam plenitudo divinitatis inhabitat ; quod Dei scabellum olim apostoli in terris, et nos quotidie in mysteriis adoramus1. In qua carne, ut in arca, descendit et ascendit Deus ; et quidem descendit ad multitudinem filiorum Israel, quod est de arca in Numeris proditum2 ; cum in terris visus est, et cum hominibus conversatus3 : rursus autem ascendit in requiem suam4, ad paternum sinum unde exiverat, et ubi semper erat unigenitus filius, huc ergo ascendit cum arca sanctificationis suæ5 : cum carne quam suscepit. Sic arca illa fœderis, sic antiquum illud templum in quod illata est, ad novum quoque Testamentum pertinent ; ideoque Joanni per illam beatissimam visionem in cœlo apparuere6. Quo exemplo nos quoque et templum et arcam videmus in cœlo, cum in his cœlestia mysteria contemplamur. Quæ omnia si exequi nunc pergimus, imus in longum ; sed hæc tamen commemorari e re fuerit, cum ut vel præcipuus ac frequentissimus in Psalmis illustraretur locus, tum ideo maxime, ut quoties ejusmodi occurrerint, occurrunt autem sæpissime, statim intelligeremus quo nos deducerent. Ergo arrige aures, Christiane lector, et ubi talia in Davide legeris, tu mihi fac cogites, non arcam, fragile lignum, aut tabernaculum confectum pellibus ; non urbem lapidibus compositis, non templum divinæ majestati angustum ; sed Christi et Ecclesiæ sacramenta : sed vivos lapides, Christo angulari lapidi coaptatos ; sed ipsam Eucharis-

1 Vid inf. ad Psal. xcviii, 5. – 2 Num. x, 35, 36. – 3 Baruc. iii, 38. – 4 Psal. cxxxi, 8. – 5 Ibid.  6 Apoc. xi, 19.

31

tiam præsentis Dei testem : denique cæleste regnum et æternam felicitatem.

 

CAPUT II. De grandiloquentia, et suavitate Psalmorum.

XVI. – Psalmorum stylus ac primum grandiloquentia ex rerum ac sensuum majestate.

Nunc de stylo Psalmorum. His inesse dicimus grandiloquentiam summa cum suavitate conjunctam ; et quidem grandiloquentiam hæc faciunt : primum rerum sublimitas : de Deo : Elevata est magnificentia tua super cœlos1 : Cœli enarrant gloriam Dei: Qui facit mirabilia magna solus3 : tum tantis rebus apta verba, non inflata, non vana ; persæpe simplicia, sed altissimo sensu : qualia ista sunt : Deus meus es tu ; bonis meis non eges4, non sacrificiis, non muneribus, non laudibus ; tibi magnus, tibi beatus : sæpe tamen splendida et ornata : Dominas regnavit, decorem induit : induit Dominus fortitudinem5.Laudem et decorem induisti, amictus lumine sicut vestimento6. His congrui sensus motusque : Tu terribilis es, et quis resistet tibi7 ? Quam magna opera tua, Domine! valde profundæ sunt cogitationes tuæ ; vir insipiens non cognoscit, neque stultus intelligit istud8. Nec aliter de Christo : quam enim magnum illud : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis : tum illud : Ex utero ante luciferum genui te9 ; et illud : Sedes tua, Deus, in sæculum sæculi : eam ob rem unxit te Deus, Deus tuus10 : quid enim sublimius quam Deus a Deo unctus ? Illud vero quam simplex : Speciosus forma præ filiis hominum : diffusa est gratia in labiis tuis : rursus autem quam ornatum, quam splendidum : Specie tua et pulchritudine tua, et decore tuo prospere age11! His, inquit, succinctus, invenero curru, ac debella hostes, vultus tui verborumque gratia : id enim iste locus intelligenti sonat ; quo quid sublimius ?

1 Psal. viii, 2. – 2 xviii, 1. – 3 cxxxv, 4. – 4 xv, 2. – 5 xcii, 1. – 6 ciii, 1, 2. – 7 lxxv. 8. – 8 xci. 6, 7. – 9 cix. 1, 3. – 10 xliv. 7, 8. – 11 Ibid. 3, 5.

32

XVII. – Subjicere oculis, quam vividum in Psalmis.

Sed nihil in Psalmis aut frequentius, aut vividius, quam illud quod vocant, subjicere oculis, ac ponere ad vivum expressam imaginem. En pingendi hostes propemodum infensi ad rabiem : uno verbo rem transigit : Frenduerunt super me dentibus suis1 : alibi : Viderunt me, et moverunt capita sua2 : quo simul dedignantes, comminantes, insultantesque videas. Ponendus maledicus ? Huic præsto sunt arma, sagittæ, venenati dentes et ad vivum infixi3. Sin amici infidi : Amici mei et proximi mei quasi ad leprosum steterunt4 : procul scilicet, ac velut aversis oculis, nec alloquio dignati : en ipsa res nativis suisque depicta coloribus. Quid si efformandus æger ? patent viscera, necdum obductæ cicatrices : jam inquietudo jacentis in lecto, seque hac illacque versantis, et acutis doloribus ut spina, confixi5. Quid si in carcere positus ? En ille apparet in lacu inferiori, in tenebrosis, et in umbra mortis : in obscuro sicut mortui6 : horret animus non carcerem, sed sepulcrum. Ista quoque quam ad vivum : Sagittis appetunt in abscondito virum simplicem : abscondunt laqueos : scrutantur iniquitates7 : ubi in eadem veluti tabula, ex una parte videas virum bonum, nec quidquam mali cogitantem ; ex altera, fraudum artificem cæcis intentum machinationibus. Quis autem pictor crucifixum Jesum tam ad vivum expressit, quam est ille apud Davidem, confessis manibus pedibusque : effusa virtute omni : distractis denudatisque ossibus suspensi ac dilaniati corporis ; ad hæc, ne quid desit, circumfusis immani cum strepitu vitulis lascivientibus atque insultantibus, tauris vero pinguibus ac ferocientibus, canibus denique, ac leonibus : uno verbo inimicis, qui nudum et inermem non modo inverecundis maledicisque vocibus, tanquam latratibus, verum etiam iteratis ictibus, tanquam cornibus morsibusque impetant8 : atque hæc omnia brevibus depicta verbis atque sententiis, uno intuitu conspicienda dantur : quæ qua tabula expressiora non sunt ? Sic corporea pingit, quin etiam incorporalia. Nonne ipsa pax his in verbis velut corporata cerni-

1 Psal. xxxiv, 16. – 2 cviii, 25. – 3 lvi, 5. – 4 xxxvii, 12. – 5 xxxi, 4. – 6 lxxxvii, 7. – 7 lxiii, 5-7 et passim. – 8 Toto Psal. xxi.

33

tur : Arcum conteret, et confringet arma, et scuta comburet igni1. Quid justitia subjicitur oculis, cum illud dicitur : Justitia de cœlo prospexit2 ? Non vides tanquam ab excelso supremoque solio rebus omnibus præsidentem, bonorumque ac malorum inspectricem, et pro eo ac debeat, animadversuram justitiam ? quibus quidem officiis vis ejus continetur. Quid hujus cum clementia indivulsa societas, quam elucet ? Misericordia et veritas obviaverunt sibi : justitia et pax osculatæ sunt3. Quid enim illo occursu lætius, aut osculis suavius ? Quin ipsa divina majestas, in immensum quamvis submota a sensibus, quam conspicua, quam præsens : dum Deus invectus nubibus, super pennas ventorum : coruscans atque intonans : tum intendens oculos, protendens brachia, manum ab alto mittens inducitur4 ! At forte metuas ne membra corporea affingantur Deo : haud magis quam gladius, quam jacula et arcus. Sicut ergo non cogitant Deum bene instructum militem, cum his accingitur, sed vim eminus et cominus ex æquo invadentem, eamque inevitabilem ; ita cum manus et aures et ora tribuuntur. Quare hanc incorpoream inconspicuamque vim, alia sub imagine sic David posuit : Ipse dixit, et facta sunt : ipse mandavit, et creata sunt5 ; prorsus ex dignitate atque ex sublimitate Mosis. Quo loco intuemur non jam brachia aut valentes manus, sed vocem, sed imperium ; atque ad unius immobilis jussum, naturam universam dicto audientem, stabilique et æterna lege constrictam : statuit enim ea in sæculum sæculi : præceptum posuit, et non præteribit6 : quæ quidem ita se ingerunt sensibus, ut simul ducant ad ea quæ sensum omnem exsuperent. Unde etiam illud : Si ascendero in cœlum, tu illic es : si descendero in infernum, ades : si habitavero in extremis maris, illuc manus tua deducet me7 : ut prorsus insaniat, qui enormem, giganteamque formam, non vero Deum ipsum quaquaversus, nulla, jam corporea mole nedum humana specie, diffusum intelligat.

1 Psal. xlv, 10. – 2 lxxxiv, 12. – 3 Ibid. 11. – 4 Toto Psal. xvii, et ciii, et passim. – 5 Psal. cxlviii, 5. – 6 cxlviii, 6. – 7 cxxxviii, 8-10.

34

XVIII. – Comparationes in Psalmis : mira ac sublimissima brevitas.

Huc accedunt ex rebus notissimis ductæ comparationes, atque illæ quidem non ambitiose velut ad pompam ostentatæ, sed uno verbo transacta ; ad intelligentiam, quale est illud : Sicut fluit cera a facie ignis : sic pereant peccatores a facie Dei1 ; et illud : Custodi me ut pupillam oculi2 : quo non modo graves ictus : verum etiam levissimus quisque contactus, atque ipsa, ut ita dicam, festuca depellitur. Quid illud :Et ipse tanquam sponsus3, quo uno verbulo solis orientis pulchritudo ornatusque adeo nitet, ut nihil addi possit. Jam illud : Exiliit ut fortis4, quo subjiceretur oculis tanta ejusdem celeritas stadium decurrentis, et uno veluti saltu immensa cœli spatia peragrantis. Neque prætermittendum illud, quod etiam tardissimi sentiunt : Vidi impium... sicut cedros Libani : et transivi, et ecce non erat5 : quo non modo ruina ingens, sed subita atque improvisa conspicitur. Et quidem fatendum est vates nostros, omnibus in rebus effingendis artifices egregios ; tum in exponenda rerum humanarum vanitate præcipuos. Quid enim fluxum magis quam illud : Tanquam flos agri, sic efflorebit6 : hortorum dicere potuit, agri maluit, ne cura, ne locus tenuem illam vitam protraherent. At illud etiam levius : Sicut umbra cum declinat7, et tamen alibi rem accelerat : Velut somnium surgentium, Domine8 : ut parum sit impios, qui sibi florentes fortunatique videntur, ad somnii inanitatem redactos. Nisi etiam illud somnium tale sit, non quale intempesta nocte aliquanto temporis spatio ducitur : sed ut somnium surgentium, quod statim evanescat, quo quid rapidius ? et tamen habuere divini poetæ, quod præcipitantius curreret, dum mille annos, diem hesternam quæ præteriit9, reputant ; ut non modo vita humana tota, verum etiam longissima tempora nihil esse, ac cæpta vix, jam avolasse videantur. Quo loco prætermittenda non est illa brevitas, sacris scriptoribus, atque imprimis Davidi familiaris : neque enim ut scriptorum vulgus, in fingendis rerum imaginibus minutissima quæque persequitur ; sed in rebus effigiandis, velut

1 Psal. lxvii, 3. – 2 xvi, 8. – 3 xviii, 6. – 4 Ibid.  5 xxxvi, 35, 36. – 6 cii, 15. – 7 cviii, 23. – 8 lxxii, 20. – 9 lxxxix, 4.

35

in humano vultu, quæ magis emineant lineamenta seligit, quæ una vel altera linea exprimat : ex quibus existere, non tam imago, quam res ipsa videatur. Sit exempli loco illa tempestas : Dixit, et adstitit spiritus procellæ : intumuerunt fluctus : ascendunt usque ad cælos, et descendunt usque ad abyssos1 : sic undæ susque deque volvuntur ; quid homines ? Turbati sunt, et moti sunt, sicut ebrius : et omnis eorum sapientia absorpta est2, quam profecto fluctuum animorumque jactationem, non Virgilius, non ipse Homerus tanta verborum copia æquare potuerunt. Jam tranquillitas quanta ? Et statuit procellam ejus in auram3 : quid enim suavius, quam mitem in auram desinens gravis procellarum tumultus, ac mox silentes fluctus post fragorem tantum ? Jam quod nostris est proprium, majestas Dei quanta in hac voce :Dixit, et procella adstitit! non hic Juno Æolo supplex, non hic Neptunus in ventos tumidis exaggeratisque vocibus sæviens, atque æstus iræ suæ vix ipse interim premens : uno ac simplici jussu statim omnia peraguntur.

Et tamen illa descriptio paulo fusior, ut illum locum decebat ; aliæ breviores ut ista : Fallax equus ad salutem4 ; et hæc : Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis : ad te autem non accedet interitus5. Denique in nostris scriptoribus ipsius orationis tanta est tamque circumcisa brevitas, ut eam assequi vulgari sermone vix liceat, quale est illud : Respicis terram, et tremit : tangis montes, et fumant6 : quo loco quis dixerit non jam verba rebus, quæ vis sermonis est, sed verbis substitutas res ? Nec absimiile illud : Das eis, colligunt : aperis manum tuam, saturabitur bonis : abscondis faciem tuam, conturbantur : aufers spiritum eorum, deficiunt7 : nempe sancto Prophetæ, divino, ut videre est, agente Spiritu, nec tantum otii est, ut vel indicet id statim ac momento fieri : quin ipsum illud statim ex ipso sermonis cursu cernitur ; nec vacat particulas conjunctivas, quæ vincula sunt orationis, ponere ; nisi quod in extrema clausula sic scribitur : Et in pulverem suum revertuntur8 : ut tandem oratio in ipsa tam veri nihili, si ita loqui fas est, consideratione paulum immo-

1 Psal. cvi, 25, 26. – 2 Ibid. 27. – 3 Ibid. 29. – 4 Psal. xxxii, 17. – 5 xc, 7. – 6 ciii, 32. – 7 Ibid. 28, 29. – 8 Psal. ciii, 29.

36

retur, creataque omnia fateantur tandem, nihil esse vere suum præter pulverem.

Illud quoque quam breve, quam magnum : Ponens in thesauris abyssos1. Ingentem domum videas orbem universum, in qua non modo multa conspicua, nobilia, illustria, sed etiam alia recondita, inaccessa, ipsius domini aut familiarium forsitan oculis reservata. Tum illud ejusdem fere generis : Educens ventos de thesauris suis2 : en vim ventorum mirabilem, latentem sane, et tamen cum libuit, vel ut ex altissimo naturæ penu erutam occultissimis causis, unde existant nubes, pluviæ, ac per dies noctesque nunc serenitas expansi ac perspicui ætheris, nunc obscuri et contracti horridior, ac suo quodammodo venerabilior species. Deficiet me dies, si talia e Psalmis enarrare pergam : relata quædam quæ ingeniorum acuerent diligentiam.

XIX. – Rapidi concitatique motus.

Quid illi in tanta, sermonis brevitate rapidi concitatique motus, qui attentum lectorem languescere non sinunt : ex quibus efflorescit illa figurarum tam concinna, tam læta, tam propemodum immensa et inexhausta varietas : unde personarum ac rerum subitæ commutationes. Sumamus enim unum vel brevissimum psalmum de senatorum ac judicum majestate : Deus stetit in synagoga deorum3. En subjicitur oculis augustissimus ille consessus, tum Dei allocutio ; atque increpatio primum : Usquequo judicantis iniquitatem ? deinde adhortatio : Eripite pauperem : de manu impiorum eruite, quo Dei increpantis sermone finito, jam Propheta sanctus tacite apud se cogitans quam parum attenderint ; in has erumpit voces : Nihil norunt, nihil intelligunt : in tenebris ambulant : hæc de perversis judicibus ; mox autem :Nutant omnia fundamenta terræ : conversis jam oculis ad ipsos eventus judiciorum corruptelam consecutos. Neque hic conquiescit : nam ecce ipse Deus iterum : Ego dixi : Dii estis, ut animum erigant : et confestim, ne supra modum efferantur : Verumtamen sicut homines moriemini : sic enim decebat Deum pro majestate sua, nunc erigere, nunc deprimere, velut e nutu pendentes suo, homines

1 Psal. xxxii, 7. – 2 cxxxiv, 7. – 3 lxxxi, per totum.

37

excelsissimo etiam loco constitutos. Denique ad Deum sermone converso : Surge, Deus, judica terram : tanquam diceret : Hominum perversa judicia tu ipse judica, quoniam omnes gentes tuæ sunt, nec imperium tuum ullo fine clauditur. Quanta igitur in octo versibus rerum personarumque commutatio ? tum quanta suppressa sunt, quæ si verbis expresseris, frigescet oratio ; sed ipso erumpendi impetu testantur, quam ex imo prosiliant, tanquam e fornace prompti flammarum globi. Jam celeres animi motus quanta verborum vis sequitur : non enim ait tantum : Liberate egenum ; sed eripite : vim enim adhiberi oportet, non frigida et lenta officia. Neque concussa regna memorat, quod erat obvium ; sed terræ totius fundamenta labefacta, emotamque molem, atque alia in hunc morem : quæ qui non senserit, aut frigide legerit, stipes saxumque sit. Quid illud ? Juvat enim aliquot exempla ponere, quibus lector instructus ad similia cogitanda sua sponte assuescat : Deus ultionum, Domine : Deus ultionum, apparel : increpituro scelera gentis humanæ nullum aptius dicendi exordium occurrebat, quam adversus impios invocatio Dei sub hoc titulo : Deus ultionum, eoque ingeminato ad incutiendum terrorem : quam vivida esse oportet, quæ tali compellatione incipiunt! Nec abludunt sequentia per admirationem et interrogationem : Usquequo impii, Domine, usquequo impii superbient ? Tum subjectæ oculis velut ex hoc superbiæ fonte exortæ rapinæ, cædes, fanda atque infanda omnia : Domine, plebem tuam contemni : hæreditatem tuam affligunt : tum personæ inductio : Et dixerunt. · Non videbit Dominus ; mox, quam pressus ille argumentandi modus : Intelligite, insipientes : stulti, aliquando sapite : qui plantavit aurem, non audiet ? deinde exclamatio : Beatus homo, quem tu erudiens, Domine! tum indignatio : Quis consurget mihi adversus maleficos ? Tum sui. allocutio ad seipsum : Si dicebam : Motus est pes meus : misericordia tua, Domine, sustentavit me. En uno tenore, suæ infirmitatis conscius animus, ac statim auxilio divino confirmatus : tanta est, tamque præsens opitulantis Dei efficientia ac virtus. Jam vero cogita : quo ab initio ista profecta sint, utque ab invocatione Dei, ad hominum corruptelas :

1 Psal. xciii, per totum.

38

ad increpationem : ad indignationem : postremo ad fiduciam poeta decurrit : quod erit perlegenti obvium. Omnino concitatus semel animus, nihil languescere sinit in stylo. Hi Psalmorum motus : quibus locis lectorem per sese animadvertere oportet ; quis poetices, ac præsertim quis odarumgenius ; qui impetus ; quam alii ex aliis motus existant ; quam volucres transitus : uno verbo, quam ipse sermo totus in motu sit.

XX. – Suavitas in Psalmis quanta.

Cæterum hi properi incitatique motus, ita sunt sua, quadam æquabilitate temperati, ut singulis rebus etiam immorari liceat ; hinc illud vulgare in Psalmis, totaque adeo Scriptura, ut eadem semel iterumque, uno etiam in versu repetantur, ut illud : In omnem terram exivit sonus eorum : et in fines orbis terræ verba eorum1. Non secundum peccata nostra fecit nobis, neque secundam iniquitates nostras retribuit nobis2 : et alia ejusmodi, quæ omnino ad inculcandam, meditandam, amandam veritatem pertinent. Hæc tamen verba, plerumque ut simillima sint, non tamen ejusdem sensus nec prorsus synonyma : exempli gratia : Manus tua deducet me ; tenebit me dextera tua3 : quæ si quis perpendent, sane illud tenere, quod est sustentantis, ab illo, deduci, quod est præeuntis, longissime distare reperietur : et quidem quod summæ artis est, postrema sæpe augent ; quale illud est, breve licet, miræ tamen amplificationis : Qui fecit magna in Ægypto, mirabilia in terra Cham, terribilia in mari Rubro4. Ac si vim verborum excutimus, aut hebraici sermonis virtutem et gratiam omnem assequi daretur, forsitan in simillimis ac gemellis quamvis, aliquid diversitatis qua internosci possent, subtilis et accurata inspectio deprehenderet : et tamen utcumque sit, in eadem veritate hærere ; eam mente revolvere atque animo infigere ; ea delectari et frui, bonæ mentis est. Quod agebat David cum diceret : Beati, quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir, cui non imputavit Dominus peccatum5. Qua, meditatione, quo fructu voluptatis, quo veritatis gustu, nihil est efficacius aut suavius. Ex his enim fere existit illa Psal-

1 Psal. xviii, 5. – 2 cii, 10. – 3 cxxxviii, 10. – 4 cv, 21, 22. – 5 xxxi, 1, 2.

39

morum, quam commemoravimus, mira suavitas. Nam præter illos incitatissimos motus quos diximus, sunt quidam leniores animi in Deum paulatim defluentis, ac veluti liquescentis ; queis nihil est dulcius. Quam enim suave, quam delicatum illud : Benedic, anima mea, Domino, et omnia, quæ intra me sunt, nomini sancto ejus : qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis ; qui sanat omnes languores tuos1 : quæque alia commemorat beneficia prævenientis Dei et ultro miserantis. Prosequitur enim : non secundum peccata nostra fecit nobis : unde securitas : quanto cœlum terra excelsius, tanto confirmata est misericordia ejus. Jam peccata quam procul! quantum distat ortus ab occidente : tum ipse indulgendi modus : quomodo miseretur pater filiorum : nihil prætermisit quo amantem Deum, seque redamantem faceret. Quo loco exclamaverim melius quam ille quondam : spirat adhuc amor ; vivunt Davidicæ lyræ, ac sacris hymnis commissi calores sive amantis Dei, sive redamantis hominis. Hinc illa suavitas, cujus tanta vis est in Davidicis carminibus, ut etiam perrumpat ad nos, ac penetret, inter versionum nostrarum phrases inconditas, et semibarbaras. Prorsus enim necesse est, ut quasi arrepta cithara Deum canamus, statim atque illud assonat : Bonum est laudare Dominum, et psallere nomini tuo, Altissime ; ut annuntiemus mane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctes2 : in decachordo psalterio, cum cantico, in cithara. Hic vero totus animus colliquescit : Cantabo Domino in vita mea ; psallam Deo meo, quamdiu sum. Jucundum sit ei eloquium meum : ego vero delectabor in Domino3. Quæ si commemorare aggrediar, huc denique omnes Psalmos transferri oportebit. Nec immerito Ambrosius, ut tanti viri verbis desinam : Psalmus « omni dulcis ætati, omni aptus est sexui. Psalmus cantatur ab imperatoribus, a populis jubilatur ; ... domi canitur, foris recensetur... Psalmus nocturni pavoris solatium, diurni laboris requies... Psalmum et saxa respondent : psalmus canitur, et saxea pectora molliuntur : vidimus flere præduros, flecti immisericordes : certat in psalmo doctrina cum gratia simul : cantatur ad delectationem, discitur ad eruditionem... nec consuevit elabi, quod cum voluptate perceperis4. »

1 Psal. cii, 4, 3 etc.  2 xci, 2-4. – 3 ciii, 33, 34. – 4 Præf. in Psal. i, n. 9, 10.

40

 

CAPUT III. De variis Psalmorum, generibus.

 

XXI. – Variorum generum in Psalmis ratio et vis.

Varia Psalmorum genera : sunt enim vel morales, sive adhortatorii, sive imprecatorii, vel deprecatorii, vel historici, vel prophetici : et per omnes quidem fusa suavitas cum grandiloquentia ; sed in moralibus, hæc singularem habent gratiam, sententiarum pondus, ac dicentis auctoritas, styli denique gravitas. Sidera in cœlo citius quam in Psalmis sententias numeraveris. Quasdam, exempli gratia, commemorabimus : Qui confidunt in Domino, sicut mons Sion1 sunt sic excelsi, et imperturbabiles : Et : Beatus qui cogitat de paupere2 : et : Oculi Domini super iustos3 ; et : Noli æmulari male agentes : qui Psalmus, quot verba, tot habet sententias : has insignes : Melius est modicum justo, super divitias peccatorum multas : et : Mutuo accipiet peccator, et non solvet : justus autem miseretur, et tribuet4. Jam auctoritas : Attendite, popule meus, legem meam5 ; et : Venite, filii, audite me : timorem Domini docebo vos6, et : Audite hæc, omnes gentes7 : jam a populo Dei ad omnes quaquaversus populos auctoritate propagata. Quo etiam pertinet toties interpositus Dei sermo, et quidem lectore interdum admonito, Deum esse qui loquatur : ut : Peccatori autem dixit Deus8. Huc accedit styli gravitas, inculcata veritate ac miris verborum veluti aculeis infixa mentibus : deprecatorios commendat fides, ac reliqua omnibus nota, maxime humilitas : Humiliata est in pulvere anima nostra : conglutinatus est in terra venter noster9 : et : Adhæsit pavimento anima mea10 : aliaque ejusmodi. Historicos appellamus, sive eos qui veteres revolvunt historias, quales sunt : Attendite : et : Confitemini :11 sive eos qui a Davide, aliisque, de rebus suis compo-

1 Psal. cxxiv, 1. – 2 xl, 2. – 3 xxxiii, 16. – 4 xxxvi, 1, 16, 21. – 5 lxxvii, 1. – 6 xxxiii, 12. – 7 xlviii, 2. – 8 xlix, 16. – 9 xliii, 25. – 10 cxviii, 25. – 11 lxxvii, civ, cv, cvi.

41

siti : ut est quinquagesimus, postquam Davidi Nathan exprobravit adulterium et eædem. In his prætermissa non modo nomina verum etiam fere particulares circumstantias, quæ personam Davidis aliorumque proprie designarent : credo, ut omnibus Psalmos decantaturis facilius aptari possent.

Quibus vero priscas historias repetit, tres sunt præcipui : lxxvii, civ, cv. Id autem in illis cum primis notabile : ipse narrationis cursus : nec omnia enarrata, sed summa : certo orationi scopo constituto, quo omnia referantur ; insertis etiam quæ historiam illustrent, lectorem doceant, animum afficiant, atque in optatum finem quasi manu ducant : quæ nos sigillatim in cujusque Psalmi expositione notabimus.

Propheticos vero dicimus, ut ratio nominis præfert, qui futuras præcinunt sive Christi et Ecclesiæ, sive aliorum quoque res : suntque hi duplicis generis ; alii mere prophetici, ut qui de solo Christo ; alii mixti : iique iterum duplicis generis, sive David verbi causa,, de rebus suis locutus animo repente in futura rapto, res Christi interserit ; sive de se multa dicit in figura Christi, quorum in ipsum Christum sit sensus illustrior ; quæ hic commemorare nihil attinet, cum suis tradantur locis.

 

CAPUT IV. De profunditate et obscuritate Psalmorum.

 

XXII. – Profunda Psalmorum ; hujus rei prima causa, ex rerum celsitudine.

Psalmorum mira profunditas, cujus hæ sunt causæ : primum quidem ratio communis eloquiorum Dei, quæ Spiritus sanctus ita vult constituta, ut animos non tantum manifesta pascant, sed etiam secreta exerceant veritate1 : sic Augustinus. Quo fit ut præter obvios sensus, alii intus, et in ipsa veluti medulla delitescant : quid enim planius quam illud : Deus, in adjutorium meum intende : Domine, ad adjuvandum me festina2 ?et tamen videre est, quam hunc locum versando et scrutando penitus, sanctus ille

1 Epist, ad Volus. cxxxvii, n. 18. – 2 Psal. lxix, 2.

42

abbas apud Cassianum miros verosque sensus, velut reconditos thesauros eruerit ? « Habet ille versiculus adversus discrimina invocationem Dei ; habet humilitatem piæ confessionis ; habet sollicitudinis ac timoris perpetui vigilantiam ; habet considerationem fragilitatis suæ, exauditionis fiduciam, confidentiam præsentis præsidii : habet amoris ardorem, insidiantium formidinem, quibus perspiciens se noctu diuque vallatum, confitetur se non posse sine sui defensoris auxilio liberari1. » Hactenus Cassianus ; tu ipse vide reliqua : et unius versiculi divitias inexhaustas fatebere. Cujus generis profunditatem in omnibus Psalmis, non commentatorum diligentia, sed recitantium pietas, et in meditatione exardescet ignis inveniet.

XXIII. –Altera causa, ratio prophetici sermonis : tertia ex sublimitate poeseos.

Atque hæc profunditas summa cum perspicuitate conjuncta est. Sunt alia in divinis Eloquiis obscura, cum Dei majestas ad reverentiam sui velut nube se involvit. Quam profunditatem auget ratio prophetiæ, ubi ille spiritus propheticus scrutatur omnia, etiam profunda Dei2, futuraque expedit interdum per ambages, quæ nonnisi summo studio, summaque diligentia alia ex aliis eruendo, recludantur. Huc accedit vis poetices, sensuumque sublimitas, ac pernicitas motuum : tum brevitas, atque undique emicantia fulgura, quæ segnes oculi non ferant : tum is quem diximus, odarum genius, sublimis, eruditus, rapidus, tam subitis rerum personarumque commutationibus, plerumque nec lectore admonito. Neque enim sacri vates dum Deum inducunt loquentem, id semper præfigunt : Hæc dicit Dominus ; aut ut ipse Psalmistes :Peccatori autem dixit Deus3 : hæc enim adhibent cum oscitantem quoque ac stertentem auditorem tanquam e gravi somno excitant : cæterum plerumque id aliaque ejusmodi prætermittunt, ne velut cursu suo profluens retardetur ac languescat oratio : attentas enim aures postulant, quæ per se nec admonitæ, rerum gustum sensumque capiant : atque id ex consuetudine sermonis illius quem vocant incitatum vehementemque ; cui ad res ipsas citius properanti verborum circuitus impe-

1 De Orat. collat. x, cap. x. – 2 I Cor. ii, 10. – 3 Psal. xlix, 16.

43

dimento sint. Quæ vis vigilantes, aut etiam assuetos, adjuvat et arrigit ; tardos desidesve aut prætervolat, aut etiam obruit.

XXIV. – Alia causa, ex linguæ sacræ ratione.

Atque hæc obscuritas plerumque oritur ex linguæ hebraica ? brevitate et genio. Sane qui diversarum gentium indolem inspexerint, intelligunt ut ingeniis, ita linguis inesse tarditatem, aut levitatem mobilitatemque quamdam. Et quidem Hebræi, Arabes, alii, fervido sub cœlo nati, quæ volunt rapido sermone significant ; plura gestibus nutibus que, quam verbis conficiunt : in sermone multa supplent. Hinc illa in Jobo, ac persæpe in Davide obscuritas pene inextricabilis ; non quod illa lingua per sese ambigua, sed quod antiquissima, atque a vicinis eoque amplius sæculis obsoleta, fere nos fugiat ; sintque inaccessa prorsus, quæ ipse usus aperire, quæ ipsa familiaris sermonis ratio mollire ac supplere consueverat. Quo etiam factum est, ut verborum virtus intercideret ; particularum vero quibus oratio continetur, solo usu nota proprietas, atque ideo fere ignota nobis, pendentem abruptumque sermonem relinqueret. Denique occurrunt, ut in antiquissima lingua, imperfecta multa, atque in aliis linguis ipso usu perpolita. Quæ ut sacrorum librorum antiquitatem auctoritatemque commendant ; ita necesse est, ut nobis maximas ac propemodum insuperabiles difficultates pariant : ac revera testatur non modo explanationum, sed versionum etiam propemodum infinita varietas, quam in exsculpendis penitus hebraicarum vocum significationibus clarissima ingenia laborarint.

 

CAPUT V. De textu ac versionibus.

 

XXV. – Monitum necessarium, in variis lectionibus ac versionibus eamdem inesse rerum et doctrinæ summam : tum de textu ac versionibus regulæ : prima regula.

In his difficultatibus superandis id primum : has diversitates nihil ad fidei morumque normam pertinere ; namque in originali

44

textu, inque interpretationibus Ecclesiarum usu celebratis, atque ideo in Vulgata nostra eamdem esse doctrinæ summam, ne uno quidem apice detracto ; tum confutandis erroribus ac stabiliendis, asserendisque dogmatibus idem robur : denique auctoritatem summam, veramque pietatem. Quare cum nos, reliquorum expositorum exemplo, ad hebraicos fontes, aut etiam, cum opus est, ad alias versiones recurrimus, id omnino valet non ad rerum summam, atque, ut aiunt, substantiam, sed ad illustrandam, confirmandamque veritatem ; tum ad investigandos illustriores aptioresque sensus ; totam denique orationis seriem suis nexibus melius componendam : quod præfari oportuit, ne quis dubitationi aut calumniæ pateret locus.

His constabilitis, de textu ac versionibus duas ponemus regulas : primam, qui litteralem sensum sectentur, eis ad fontes hebraicos recurrendum : id enim Patres omnes, id Theodoretus, id Chrysostomus ubique faciunt. Hieronymus vero adeo favit hebraicæ veritati, ut post Septuaginta quos vocant interpretes, non modo catholicæ Ecclesiæ usu, verum etiam evangelicis apostolicisque litteris consecratos, novam versionem quarto demum Ecclesiæ sæculo, ex hebraicis fontibus instruere non dubitaret : cujus ex Hebræo Scripturam interpretantis tam litteratum laborem, teste Augustino1, etiam Judæi fatebantur esse veracem. Quo factum ut Ecclesia latina universa, duce etiam romana omnium ecclesiarum matre, hebraici textus fiducia, novam hanc versionem antiquæ et vulgatæ, quam tunc vocabant, tandem anteponeret ; in omnibus quidem Scripturæ libris, præter unum Psalterium, ea forte causa quam postea referemus. Tum vero evenit id, quod evenire posse nec Augustinus providerat2 ut tot Ecclesiæ Christi quæ latinam sonarent linguam, Septuaginta interpretibus unum interpretem Hieronymum anteferrent. Nec puduit romanam universamque latinam Ecclesiam, aliter legere quam Lucas, quam Paulus, aliique scriptores sacri retulissent, aut Ecclesiæ ab ipsa christianitatis origine retinuissent : cujus rei exempla si referre incipiam, ne ego in re certa, et comperta nimis diligens videar. Sed latini nostri his permoti non sunt, cum intelligerent totam

1 Lib. xviii De Civit. Dei cap. xliii. – 2 Ibid.

45

hanc legendi varietatem, uti prædiximus, nihil omnino pertinere ad rerum doctrinæque summam. Quin ipse Augustinus, Septuaginta interpretum tantus fautor, ut etiam Prophetis eos æquare videatur, textum tamen hebraicum, etiam a Septuaginta interpretibus dissonantem, haud minus propheticum atque integrum esse fatebatur1. Denique idem doctor, propter Septuaginta interpretum auctoritatem, Hieronymianæ versioni initio parum æquus, postea in libris de Doct. christ.2, ubi interpretandis Scripturis præfigit regulas, ita decernit : elucidari eas, facta familiaritate cum originalibus linguis : hebræos græcosque fontes necessario requirendos, atque exemplaria linguæ præcedentis ; recurrendum ad ipsas linguas, ex quibus sacra Scriptura, atque interpretationes profluxerunt : qui has linguas nesciant, frequentandas illis interpretationes eorum, qui se verbis nimis obstruxerunt3. Quibus etiam factum est, ut doctor eximius, dum Scripturæ sacræ elegantiam et vim, ex quodam loco Amos demonstrare aggreditur ; locum prolixissimum referendum duxerit, prout Hieronymus ex Hebræo verterat ; qui locus ab Augustino refertur ad verbum, prout nunc in nostra Vulgata legitur.

His efficitur, juxta Patrum sententiam, hebraico textui inesse aliquid verius ac certius : porro in eo textu, nihil grave commutatum ab Hieronymi Augustinique temporibus apud eruditos fere constat, dempto uno psalmi xxi versiculo 17, de quo suo loco dicemus. Quare pro jure Patres eo recurrebant, eodem quoque jure uti nos oportet ; licebitque nobis exemplo Hieronymi dicere : « Sic omnino psallendum ut iit in Ecclesia, et tamen sciendum quid hebraica veritas habeat ; atque aliud esse propter vetustatem, in Ecclesia decantandum, aliud sciendum, propter eruditionem Scripturarum4. »

XXVI. – Altera regula, de antiquis versionibus.

Altera regula : ad antiquas etiam versiones necessario recurrendum : hebraico enim textui longo temporum tractu irrepsisse

1 Lib. xviii, De Civit. Dei cap. xliii, Edit. Bened. – 2 Lib. II, cap. ix-xiii, n. 16-19 et seq.  3 Ibid lib. iv, cap. vii, n. 15-20. – 4 Epist, ad Sunn. et Fretel. Edit. Bened. tom. ii, p. 626, Quœst. de Psal. lxxiii.

46

dubia, vel ipsæ ab antiquo variæ lectiones probant, nec deesse menda constat ; atque ut cætera omittamus, unum illud ineluctabile in psalmo acrosticho cxliv, ubi versum integrum deesse Hebræis, ipsa ratio acrostichi dubitare non sinit, prætermissa littera nun : quem hebraici textus defectum, græcæ et latinæ versiones plene et accurate supplent.

Huc accedit vocum hebraicarum obscuritas, nullo alio modo elucidanda clarius quam per antiquissimas versiones, ubi melius et tutius tanquam ex propinquo, originalis linguæ servatur ingenium et spiritus. Tum quibusque linguis sua inest proprietas, nec vox voci respondet ex æquo, ut notum est. Quare dum variant interpretes, aliusque alio collimat, originalis linguæ vim, atque, ut ita dicam, amplitudinem ex ipsa interpretationum varietate percipimus : unde sancti Patres, quique inter eos, vel exquisitissimi judicii, limatissimique ingenii sunt, Chrysostomus ac Theodoretus, variantes versiones, illumque originalem textum assidue memorant ; non ut lectoris confundant intelligentiam, sed potius ut juvent : atque omnino vigilanter suoque more Augustinus : « Adjuvat legentes ipsa varietas1 ; » ut illa discrepantia versionum, quæ nil nisi ambiguitatem paritura videbatur, intelligentiæ ac perspicuitati vertat. Quin ipsa Ecclesia catholica dissonantes versiones adeo indifferenter habet, ut cum psalmo xciv Vulgata legat : Quadraginta annis offensus fui : nos contra in nocturno canamus : proximus : diversissimo sensu, sed utrobique sano : quod exempli loco ponimus, ne cum lectoris fastidio omnia persequamur.

XXVII. – Harum regularum usus versio Hieronymi ex Hebræo.

Has igitur secuti regulas, varias versiones adhibemus ; parce illud quidem, ne superfluis lectorem oneremus : hebraicos vero fontes, quam possumus late pandimus, idque ut felicius præstemus ac securius, hieronymianam versionem, eam, quam ex hebraica veritate edidit, magno emolumento futuram legentibus, e regione Vulgatæ ponimus. Quod dum facimus, non nostrum, sed Ecclesiæ catholicæ judicium sequi nos credimus : quippe quæ

1 Lib. ii De Doct. christ. xii.

47

in interpretandis Scripturis doctorem maximum1 Hieronymum prædicet : et ejus versionem in cæteris Scripturæ libris sequendam judicant ; idem, ut videtur, factura in Psalmis, nisi ex quotidiano usu tenacius inhærent memoriæ, quam ut alteri versioni loco cederent.

Neque enim ulla ratio excogitari potest, cur in cæteris Scripturæ libris, duce Hieronymo hebraicam veritatem magis approbaret, in Psalmis vero minus, nisi forte suspicemur ipsum Hieronymum in Psalmorum versione indiligentius esse versatum : contra quod ipse profitetur Prœfat. ad Sophron., quam suæ versioni præfixam esse voluit, et nos hic præposuimus.

Sane confitemur Vulgatæ nostræ, quæcumque illa sit, Psalmorum versioni, certe vetustissimæ, ac vetustissimarum Ecclesiarum auctoritate fultæ, inesse quemdam pietatis spiritum, persæpe etiam in verbis efficaciam singularem. Cæterum Hieronymianam, quam commemoravimus, versionem planiorem aptioremque esse, ac limpidius fluere, lector diligens facile animadvertet : quare in notis nostris, pars expositionis erit Hieronymianam interpretationem, hoc est hebraicam veritatem digito indicare. Nec prætermittimus, sicubi Hieronymus pro verborum ac phrasium obscuritate, ab hebraico fonte nonnihil deflexisse videatur. Atque hæc de versionibus, quantum ad institutum nostrum, dicta sufficiant : cætera in eam rem vulgata enarrare non est animus, nullo laboris fructu nec dicendi modo.

 

CAPUT VI. De titulis : aliisque notis : ac de argumentis : auctoribus, et ordine Psalmorum : deque choreis et pia saltatione, ac metrorum ratione.

 

XXXVIII. – Tituli Psalmorum authentici.

Psalmorum titulos divinitus inditos conservatosque dicimus, ut Psalmorum auctores et argumenta noscerentur : quam Psalmorum clavim Hieronymus merito pronuntiat, nec magis licere

1 Coli. fest. S. Hier.

48

sine titulo psalmum, quam sine clavi domum ingredi1 : nihil enim magis adjuvat intelligentiam, quam rerum, personarum, ac temporum notæ et ipse auctoris scopus cognitus. Nec abludit Augustinus : « Inde (ex titulo scilicet) pendet omnis versus qui cantatur. » Tum : « Si quis cognoscat quod in domus fronte positum est, securus intrabit. Nec cum intraverit, errabit : hoc enim in ipso poste prænotatum est, quomodo interius non erratur2. » Neque vero ulla ratio sinit, ut titulos a reliquo Scripturarum corpore amputemus, cum eodem tenore legantur cum reliquis ; atque in textu pariter, et in omnibus versionibus positi reperiantur ; denique ab omnibus expositoribus sive christianis, sive etiam judæis, pari cum Psalmis ipsis religione explicentur. Qui enim titulos non uno modo intelligant, video esse quam plurimos : qui de titulorum auctoritate dubitant, ex antiquis omnino neminem ; et quidem expositores plurimi Psalmos non eorum esse volunt, quorum nomine inscribuntur, Asaphi, Idithuni, Mosis ipsius ; de quibus dicemus postea. At illi non rejiciunt titulos, sed sententiæ suæ accommodant, et cur eorum notentur nomine, causas alias quærunt, illæsa interim tituli auctoritate quo inviolabilem sacrosanctamque esse oportet. Quin etiam Augustinus de titulo psalmi l sic habet : « Hoc non in psalmo legitur, sed in titulo : in libro autem Regnorum plenius legitur : utraque autem Scriptura canonica est3 : » en titulos pari jure vocat canonicos, quo ipsos Regum libros quo quid clarius ? Nec aliter in Psal. lxiv, cujus expositio sic incipit : « Agnoscenda est vox sanctæ prophetiæ, ex ipso titulo psalmi hujus : » similia passim. Quid autem Theodoretus ? Eo ab Augustino differt, quod hic quidem intentus allegoriis aut moribus, ut solebant in concionibus ad populum, titulos qui in Septuaginta tantum, quippe in Hebræo etiam habeantur nullo refert discrimine. At Theodoretus ubique historiæ ac litteræ memor, non ita : nam ipsi Septuaginta seniorum codices quos tractabat, ita quosdam titulos addebant iis quos Hebræus habet, ut etiam annotarent in Hebræo deesse, psalmosque his titulis no-

1 Præf. Comm. in Psal. qui in edit. Bened. Lib. in exposition. Psal. Proœm. et Brev. S. Hieron. in Psalterium inscribuntur, utrumque librum vide in Append. tom. ii, p. 121 et 523. – 2 In Psal. liii, n. 1. –3 In Psal. l, n. 2.

49

tatos esse anepigraphos, seu sine titulo. Id vero Theodoretus secutus ut solet Chrysostomum, assidue notat1 ; ex quo efficit illos non in antiquis inventos codicibus, sed a studiosis quibusdam appositos ; atque adeo dubios, falsos, rejectitios, quod in Hebræo non sint : quod nec in antiquis Septuaginta seniorum codicibus : quod non denique in Hexaplis : quæ Septuaginta senum versio, una sit accuratissima, atque hebræis codicibus convenientissima. De titulis vero absolute hoc asserit : eos eodem cum Psalmis dictatas spiritu, eodemque instigante, et ex æquo ab Esdra restitutus et a Septuaginta senibus translatas : piaculumque esse, dubitare de titulis seque Spiritui sancto anteferre. Quo profecto testatur, id omne esse sanctum, quod illi seniores ex hebraico fonte transtulerint, adeoque titulos eodem jure censeri, quo Psalmi habentur. Ex quo illud efficitur, in titulis quidem, ut in reliquo textu, esse potuisse diversas interpretationes, variasque lectiones ; quasdam etiam studiosorum notas de latere in corpus adscriptas : cæterum titulos quos in originalibus libris fuisse constaret, a nullo unquam antiquo doctore in dubium revocatos fuisse.

XXIX. – Item de titulis, deque alia nota ad Psal. lxxi.

Est et alia nota insignis in fine psalmi lxxi : Defecerunt laudes David filii Jesse : ex qua suo loco pro certo statuemus, aliam Psalmorum collectionem fuisse ante istam Esdræ quam nunc habemus : quo etiam clarum fit, ab Esdra in nova, collectione veteres notas studiose retentas, in antiquitatis memoriam : unde prudens lector elidet, ab Esdra. nihil mutatum fuisse, præter Psalmorum ordinem : cæterum notas omnes adeoque et titulos vetustiores esse, Psalmisque ipsis coævos atque congeneres, aut certe paulo post recentissima memoria scriptas, neque a quoquam sine piaculo contemnendos.

XXX. – De Psalmorum auctoribus.

Hinc videtur solvi quæstio de Psalmorum auctoribus, cum aliqui Davidi, aliqui Hemano, Ethano, aliis, ipsique adeo Moysi imputentur : namde Asapho Idithunoque alia est ratio, quibus attribui po-

1 Ad Psal. xxvi, xxviii, lxiv, lxv, lxix, lxx, lxxii, xcv, xcvi, cxxxvi, cxlii.

50

tuere, non ut auctoribus, sed ut cantorum præfectis, quod suo perpendendis loco. De Moyse autem quis tale quid dixerit1 ? Præterea persæpe in ipsis Psalmis videas quæ non ad Davidis, sed ad diversissima tempora manifeste pertineant, puta captivitatis aut desolati templi : in quibus proinde nulla jam arcæ mentio, quæ in antiquioribus psalmis vel familiarissima est : quippe cum exusto templo amissa fuerit, neque unquam populo restituta. Hos Psalmos Davidi tribui, vix ratio sinat. Quæ tamen nihil prohibent, quominus Patres varient : quidam enim Davidi omnes attributos volunt : qui Moysi inscribatur, eum a Davide in Mosis persona compositum : quæ posteriora tempora spectent, eos a Davide prophetico spiritu conscriptos. Nos cum Hieronymo2 planiorem secuti viam, nihil obstare videmus, quominus a diversis auctoribus scripti esse existimentur, iisque tribuantur, quorum nomen præferunt ; neque inde aliquid auctoritati detectum est, cum ea non a Davidis nomine, sed a Spiritu sancto dictante repetatur : quin etiam accedat et auctoritas et gratia, ex aliorum auctorum, puta Mosis, nomine. Quod autem de prophetia dicunt, ut non refugimus, si certa ratio addicat, ita gratis dici nolumus ; aut facile referimus ad prophetiæ rationem, id, quod nihil involutum, nihil arcanum aut mysticum, sed puram planamque historiam continet, quod prophetæ non solent.

XXXI. – Item de titulis, auctoribus et argumentis Psalmorum ; horum utilitas.

Hinc certa paratur via ad argumenta Psalmorum ; quippe quæ persæpe in ipso titulo declarentur : quo exemplo ad quærenda cætera, piorum studia accenduntur. Et quidem Psalmos aliquot sine titulo, puta secundum, Davidi tribuendos vel ex Actis constat3 ; sive tituli exciderint : sive alia causa subest. In his aliquid auxilii præsto esse videbatur ex ea. regula quam Hieronymus tradidit : ut «omnes Psalmi, qui cujus sint titulum non habent, iis deputentur quorum in prioribus Psalmis nomina continentur4 » ; quam regulam ad argumenta Psalmorum doctores Hebræorum patere volunt. Verum hanc regulam nec Patres reliqui secuti sunt, et

1 Inf. ad Psal. lxxxix. – 2 Prœf. ad Soph. vid. infra. – 3 Act. iv, 25. – 4 Epist, cxxxix ad Cyprian. Ed. Bened. inter Epist. criticas, tom. II, p. 695.

51

nos ex rebus ipsis non satis certam esse comperimus : ecce enim verbi gratia secundus psalmus non habet titulum ; ejus ergo sit cujus est primus : at et primus anepigraphus ; fallit ergo regula jam inde ab initio. Neque in decursu tutior, ut consideranti perspicuum fiet. Quare ubi certa in titulis argumenta desunt, Chrysostomi, Theodoreti, aliorumque Patrum et interpretum exemplo conjecturas adhibemus, ex rerum, personarum, ac temporum notis ; sacra, etiam historia, qua, diligentia possumus, recensita. Certe in eo maxime laboramus, ut ad certum scopum lectoris dirigamus animum : quo uno maxime intelligimus adjuvari memoriam, mentemque revocari, ne per inania divagetur. Atque hæc erant, quæ de titulis et argumentis generatim diceremus : particularia suis locis posita melius intelligentur.

XXXII. – De sela, nihil ad sensum pertinente.

De sela, uno verbo. Est quidem ea nota sæpe intertexta Psalmis : interdum etiam in fine posita : quam vocem Septuaginta et Theodotion, et Symmachus, diapsalma vertunt, eaque designari volunt canendi vices aut flexus : Aquila vero quem Hieronymus sequitur, ubique vertit semper : tanquam nota illa sit rei sempiternæ, ut idem Hieronymus interpretatur ; quod tamen sensui non congruit, ut suis in locis videre est. Nos cum Theodoreto plures interpretes secuti, diapsalma intelligimus1, neque ad res, sed ad rationem cantus pertinere arbitramur : interim indicamus, quid sit illud semper, quod in Hieronymiana versione a reliquo sermone divulsum, sæpe reperitur, in Vulgata vero nostra ubique prætermittitur, neque immerito, quippe quod nihil ad sensum faciat.

XXXIII. – De choreis ac metris.

Sane in sacris hymnis diversissimos modos fuisse adhibitos varia etiam instrumenta musica, seu Psalmi graviores, seu lætiores erant, et res ipsa probat et ex Psalmorum titulis indicari videtur. In canendo quoque priscum illum populum sacras egisse choreas easque choreas in ipso maris Rubri transitu a Maria, sorore Aaron, piisque mulieribus primum celebratas2, transiisse ad posteros,

1 Theod. Præf. in Psal.  2 Exod. xv, 20, 21.

52

atque ab ipso Davide fuisse frequentatas, sacra narrat Historia1. Qua de saltatione præclare Gregorius ille theologus : non eam dissolutam indecoris incompositisque motibus, qualis erat Herodiadis ; sed agilis et modesti, variisque motibus atque progressibus ad Deum incedentis animi esse mysterium : εύκινήτου καί πολυστρόφου κατά Θεον πορείας μυστήριον2. Cantus autem et choreas strophis antistrophisque, variisque vocum motuumque nexibus atque reflexibus constitisse, ad psalmum lxvii ex Philonis quoque testimonio referemus 3. Cui etiam rei inservisse ipsum sela, de quo modo diximus, suspicamur. Sed horum omnium vis ritusque pridem inter-cidit. Quin etiam excidit ipsa metri ratio : nisi quod antiquos hymnos, quos psalmos interpretamur, plerumque trimetros fuisse idem Philo memorat ; sed quæ horum ratio fuerit, ut rem vulgo notam præterit, neque ea, de re Hebræorum magistri quidquam idoneum, quod sciam, tradiderunt. Clemens Alexandrinus, vir doctissimus idemque priscæ reconditæque doctrinæ studiosissimus, ac multarum rerum scientia clarus, de Psalmis Davidicis sic memorat4 : eos potissimum ad gravitatem Dorici cantus fuisse compositos, qui et antiquissimus fuerit, et spondæis stabilis, et ad celebrandam Dei majestatem numerosis illis sonorisque vocibus, ac deinde consecutus gravissimis motibus aptissimus. Hujus gravitatis specimen deprehendere mihi videor in ipso Hallelu-ia, longissimis quatuor constante syllabis ; si quidem antiquissimis interpretibus credimus, ita vertentibus, άλληλούια ; quæ vox, cum populo in Dei laudes exclamanti familiarissima fuerit, ejus rei gratia præfigitur Psalmis, has laudes personantibus : gravitate pariter atque exultatione in unum temperatis, ac lætitiæ intermixto tantæ majestatis metu, juxta illud Davidicum : Exaltate ei cum tremore5.

XXXIV. – De instrumentis musicis.

De instrumentis musicis, id certum, apud Hebræos usitata in sacris sive quæ flatu aut anima, ut tubam : sive quæ percussione sola, ut cymbalum : sive quæ etiam fidibus constitissent : quod

1 II Reg. vi, 14. – 2 Orat. iv. – 3 Lib. De Vit. contempl. sub finem. – 4 Lib. iv, Strom.  5 Psal. ii, 11.

53

genus a tangendo seu pulsando neghinoth vocabatur. Hujus sunt species kinnor seu cinyra aut cithara, et nebel seu nablium, aut psalterium, quod utrumque cum voce conjunctum memoratur Psal. lvi, 9 :Exurge, lingua mea, exurge, psalterium et cithara : et alibi passim. Psalterium autem fuisse decachordum patet Psal. xxxii, 2 : In psalterio decem chordarum psallite illi, aliisque in locis, ut illud Psal. xci, 4 : In decachordo psalterio, quod in Hebræo legitur, non ad distinguenda organa, sed ad unum idemque organum describendum pertinere intelligatur : nam citharam, quæ in eodem versu memoratur, octochordam fuisse tradunt. Certe reperitur in titulis Psalmorum, scheminith1, quod nostri pro octava vertunt : Chaldæus, eumque secuti gravissimi auctores, octo chordarum citharam interpretantur ; quanquam alii ad tonos magis quam ad numerum chordarum referunt. Pulsabant autem digitis, non plectro, ut videtur, de quo nulla mentio in Scripturis. Atque id genus quod fidibus constaret, duplex recensetur : alterum quod ex inferiori, alterum quod ex superiori parte, tonorum modulos discriminaret ac posterioris generis psalterium sive nablium fuisse Basilius2 aliique ex traditione referunt : nobis ea omnia, ut parum necessaria, ita non plane comperta ingenue profitemur.

XXXV. – Psalmorum ordo incompertus.

De Psalmorum ordine fixum illud : in collectione nostra, nullam temporis haberi rationem. De rerum ordine, nihil certi compertum habemus, præter illud Chrysostomi : Tristiores Psalmos fere primo ordine collocatos ; lætiores et qui laudem sonent, ad finem reservatos : ut laboribus doloribusque exercitatos animus, in Dei laudes, inque ipsum Halleluia desineret, ibique facto fine conquiescent3.

1 Psal. vi et xi. – 2 Basil. hom. in Psal. i, n. 2. – 3 Chrys. in Psal. li, p. 1021, edit. Bened. tom. v.

54

 

CAPUT VII. De ratione legendi et intelligendi Psalmos.

 

XXXVI. – Utilis obscuritas : ex fide intelligentia.

Psalmos ut et cæteras Scripturas, divino Spiritu id agente, ita compositos esse constat, ut plana et aperta obscuris implicitisque interjecta sint : quam in rem egregie Augustinus : Locis apertis fami : obscuris fastidio occurriturl : id ergo agat vir pius, ut claris et apertis fidem, spem, charitatem alat : hæc infigat memoriæ : his se extollat ad Deum. In obscuris id primum cogitet, quod idem Augustinus ait : « Si parum intelligit populus christianus Psalmos quos cantat, credit bonum esse quod cantat2 : » hac fide viam paret ad intelligentiam, eodem Augustino teste : « Gradus intellectus fides ; fidei fructus intellectus3 : » hinc reconditus sensus pio labore quærat : et quasi medullam fracto nucleo suavius gustet.

XXXVII. – Ratio legendi Psalmos : pauca de auctoribus quos maxime secuti sumus, ac de Commentario Hieronymi in Psalmos.

Nos pium hunc laborem adjuvandum suscepimus : dum constitutis argumentis scopum attentioni Agimus : dum scrutamur litteram, et ex sacra, Historia, quantum possumus, omnia repetimus : dum interdum annotamus quæ pietatem inflamment ; alia eo exemplo quærenda indicamus. Occurrunt sane in Psalmis magnæ difficultates : tu his superandis nostras notas adhibe, breves illas ac parabiles, quoad ipso usu doctus, meliora assequare. Nec tamen hic subsistas velim : non enim delectabit Psalmus per singulos versiculos anxie excussus, ac velut articulatim incisus ; tu mihi Psalmi scopum, tu tenorem universum mente complectere ; ac si quidem in Psalmorum titulis præfixa argumenta repereris, recte : sin minus, vel nostris utere vel horum exemplo

1 Lib. II De Doct. Christ. cap. vi, n. 7 et 8. – 2 Tract. xxii, in Joan. n. 5. – 3 Ibid. n. 1 et 2.

55

alia ipse conquire : huc deinde collima, huc omnia refer. Neque hic gradum figito : quin Davidem secutus, ac pias in laudes effusus sancto amori vela pandas : ibi agente intus Spiritu tanta illa, tam mira, tam beata flent quanta nos nec docere nec scribere, ac ne quidem animo providere possumus.

Huc ut te perducamus, optimos quosque ac sanctissimus interpretes sequimur ; e Græcis Chrysostomum, Theodoretum ; e Latinis Ambrosium, Augustinum ; alios ejusdem notæ : certe Hieronymum hac in re eminentissimæ auctoritatis virum, non modo perpetuum interpretem, ac per aspera quæque viæ ducem damus ; verum etiam ex doctissimis ejus lucubrationibus atque ex ipsis Commentariis in Psalmos,selectissima quæque proferimus.

Neque nos fugit hos Commentarius a Sixto Senensi et aliis, sancto viro abjudicatos : nos ejus esse dicimus, qui quadringentesimo fere Christi anno scriberet, qui nullam memoraret hæresim quæ non quarto sæculo extitisset, qui monachi proposito viveret, qui Hierosolymitanum solum rusque Bethlemicum præsepi Dominico delectatus incoleret, qui ea quæ ex hebraica eruditione promeret, Hieronymo proferret ubique gemina. Sin autem sæpe allegorica, et alia quæ ab Hieronymi consuetudine ac sensu abhorrere viderentur : nihil mirum, cum in ipsa præfatione testetur a se quidem tradi magis Origeniana quam sua1 : quod et ipsum Hieronymus sæpe fecerit, ne quidem admonito lectore2. Quin etiam in psalmum xciii, longam interpretationem referemus, quam ipse Augustinus ex Hieronymi Commentariis in Psalmossumptam esse testetur, tam reliquis similem, ut nihil supra. Refert et Gregorius ex eo Commentario quædam sub Hieronymi nomine. Quin ipse Hieronymus eas interpretationes a se in Psalmos editas memorat3, quæ in hoc libro reperiantur. His victi fatentur hos Commentarios ex Hieronymo potissimum esse consarcinatos ; quod nobis sufficit.

XXXVIII. - Ordo versuum ; Vulgatæ glossemata, quorum hic pleraque referuntur.

Cæterum ad intelligendam Vulgatam versionem, non parum hæc conferant. Primum, si restituas, ut fecimus, versuum dis-

1 Praef. in Psal.  2 Lib. i adv. Ruf.  3 Comm. in Psal. ii.

56

tinctionem interdum perturbatam : alterum si annotaveris quædam Vulgatæ glossemata, ut est, benedicere Dominum, pro laudare, celebrare : item exultare, eodem fere sensu, ut : Exultabit lingua mea justitiam tuam : et Exultabo manè misericordiam tuam1 ; pro laudabo, celebrabo cum gaudio ; quo fere sensu confiteri, pro laudare : confessio pro laude, quanquam suo quoque sensu, ponitur pro confiteri peccata : mortifico pro morti dedo : mortificati pro cæsis : malignari pro male agere : zelare pro invidere, sive æmulari : redimere pro liberare ; aut etiam pro emere, comparare seu sibi vindicare : furor pro ira vehementi : salutare Domini, pro salute quæ ab ipso sit : cornu pro superbia, sive etiam pro robore : in idipsum pro simul, ut est : Exaltemus nomen ejus in idipsum2 id est, simul, pariter : peccatores pro impiis, interdum pro inimicis : in finem, pro admodum, alias pro in perpetuum ; legem dare, statuere, ponere, pro docere ; moveor pro cado vel labasco ; calix pro portione alicui attributa, funes seu funiculi pro eodem, comparatione ducta ab agris metandis et dividundis ; ossa pro viribus, sæpe pro interioribus, quo ultimo sensu, et venter et renes ; adinventiones pro studiis, cogitationibus ; mansueti pro piis ; pauper pro afflicto et calamitoso ; interdum pro viro bono ac modesto, nec inflato opibus. Jam illa notiora, usquequaque pro semper, infernus pro sepulcro, framea pro gladio, scandalum pro offendiculis, spiritus pro flatu et vento, humilis pro vili, atque eodem exemplo humilitas pro vilitate atque infirmitate, reverentia pro ignominia et confusione, necessitates pro angustiis, exercitatio pro meditatione passim. Jam dirigere pro rectum facere, corrigere pro regere vel dirigere : quod est ipsum persæpe appendere, ut correxit orbem terræ3, id est direxit, libravit quasi utrinque appenso pondere, atque eodem sensu correctio, directionis ac firmamenti loco ; convertere pro reverti, sæpe pro avertere, aut simpliciter vertere, vix ullo persæpe præpositionum discrimine, non modo in verbis compositis, sed etiam in universa phrasi, quale est illud : Averte mala inimicis meis4, hoc est, adversus inimicos. Denique causales particulæ, quia, quoniam ; sæpe pro etenim, pro tamen, pro quamvis,

1 Psal. l, 16 ; lviii, 17. – 2 xxxiii, 4. – 3 xcv, 10. – 4 liii, 7.

57

pro cum ; quale est illud specie obscurissimum, re plenissimum : Et omnes vias meas prœvidisti : quia non est sermo in lingua mea: quo quid obscurius ? at verte sic : Tu quidem, ô Deus, omnes cogitationes meas prospexisti, cum ne verbum quidem proferrem ullum : plana sunt omnia, significaturque nihil opus verbis, arcana omnia in ipso mentis nostræ sinu intuenti. Interjectiones quoque : Euge, quod est animantis, pro vah, quod magis est indignantis et exprobrantis. Atque hæc ex eo orta, quod ejusmodi in hebraica lingua suam proprietatem habent, cui latina non respondeant. Mitto hebraismos in sacris versionibus frequentissimos, dum interpretes anxie metuunt, ne verbo Dei aut addant, aut detrahant vel apicem unum, suaque interserant ; atque ideo obscura malunt quam aliena tradere ; hinc ergo hebraismi suis annotandi locis : frequentiores hi : verbum, pro ipsa re : anima, pro persona tota, seu pro supposito, ut aiunt, atque ipso individuo, anima simul et corpore, ut cum de Josepho scribitur ; Ferrum pertransiit animam ejus2, id est personam, corpus. Sic est anima nephesh, aliud est rouach, spiritus, mens ipsa sive anima rationalis. Alius hebraismus frequens : Hæc facta est mihi: absolute ut nos dicimus : Hoc factum est mihi : Latini negotium subintelligunt, ac neutro vertunt : Hebræi fœminino. Item tabernaculum pro domo, frequens : forte ex antiquo ac pastoritio ritu habitandi sub pellibus : decor pro templo, seu tabernaculo, pro arca, pro sacro monte in quo collocata erat : quod ea terræ sanctæ, ipsisque Israelitis, decori et ornamento essent. Pariunt etiam obscuritatem in verbis conjugandis, temporum non satis observata discrimina, cum præteritum pro futuro, aut vicissim ponunt : præsentis quoque temporis ambigua plerumque apud Hebræos nota. His qui insueverit, non levi in Psalmis exponendis labore levabitur. Illud interim admoneo, ne solœcismos nimis horreant : nostri enim interpretes, quod fatendum est, dum se plebeio sermoni ac vulgi captui accommodant, nihil barbarismos aut solœcismos veriti, atque omnino ex græco malo latinum pejus fecere : quem in locum præclare Augustinus : Qui sunt in stylo delicatioris fastidii, « eo sunt infirmiores quo doctiores vi

1 Psal. cxxxviii, 4. – 2 civ, 18. – 3 cxviii, 56.

58

deri volunt. Bonorumque ingeniorum insignis est indoles, in verbis verum amare, non verba1. »

 

CAPUT VIII. De usu Psalmorum in quocumque vitæ statu.

 

XXXIX. – Ut in Davidis rebus, seipsum quisque cogitet ; ex sancto Athanasio.

Jam eo devenimus, cujus gratia cætera instituta sunt, nempe ut Psalmis recte et ex Spiritus sancti magisterio utamur. Eum in locum extat magni Athanasii Epistola ad Marcell., cujus hæc summa est : Psalmos ad omnem pietatis usum esse accommodatos, tribus maxime causis : primum, quod reliqui libri singulare quoddam argumentum habeant, cum Psalmi omnia complectantur, historiam, mores, legem universam ; Christum, ejusque gesta ac mysteria : Veteris denique Novique Testamenti partes omnes, quotquot essent, ut supra vidimus : alterum, quod in Psalmis omnem humanam vitam, omnes casus adversos prosperosque videas. Recte omnino, cum David proponatur unus omnium exemplum : pastor ignobilis rex a Deo designatus : tum singulari prælio victor, dux belli, regis gener atque aulæ miraculum, postea infesto rege vagus, inops, nulla apud cives, nulla apud exteros sede. Quin etiam idem David jam rex, stabili jam imperio, totque victoriis propagato, iterum insectante Absalomo filio, profugus ac despectus, ubique spectaculum rerum humanarum ; atque ut ipse de se cecinit, ut portentum factus2 : unus omnia expertus, regum fluxam gratiam et acerba odia, plebem instabilem : infi-dos amicos, filium quoque infensum : hoc est domi forisque intuta omnia et adversa ; animo interim divinis imperiis ubique obsecundare, atque adeo inconcusso. In hoc ergo intuere tanquam in speculo omnes fortunæ vices ; fortunam autem atque humanas res quid loquor ? Sunt et rebus divinis suæ vicissitudines, non Deo sed homine variante, atque ad mutationes suas quodammodo inflectente divinum illud. Ecce enim sanctus David ab innocentia

1 De Doct. christ. ii, 13, n. 20 ; et iv, n. 26. – 2 Psal. lxx, 7.

59

in peccatum, a peccato ad pœnitentiam versus, te docebit castæ ac puræ animæ quam se amicum Deus præbeat : quam offensus territet, et quas intentet minas : quanto solatio sit peccata deploranti ac deprecanti veniam. Hæc igitur meditare, resque Davidis tuis rebus accommoda : sic ad veram pietatem et ad veram rerum divinarum humanarumque notitiam, proficere poteris.

XL. – Cum Davide expurgandi et ad Deum transferendi affectus : ex eodem Athanasio.

Huc accedit tertium, his fere consectaneum : in uno Davide, animi affectus omnes, cuicumque scilicet fortunæ accommodati. Neque enim David, aut ullus vere pius, affectavit unquam stultam illam fictitiamqueapathiam, hoc est, imperturbabilitatem, sive potius indolentiam aut insensibilitatem, si ita loqui fas est, quam stoici jactant. Vis metum ? Considerabam ad dexteram, et videbam ; et non erat, qui cognosceret me : periit fuga a me ; et non est, qui vitæ meæ curam gerat1. Vis animum dolore mersum ? Tribulationes inferni invenerunt me : præoccupaverunt me laquei mortis2. Vis post pericula exultantem ? Circumdantes circumdederunt me : et in nomine Domini ultus sum eos ; et : Aperite mihi portas justitiæ, ingressus in eas, confitebor Domino ; et : Hæc dies quam fecit Dominus3. Talia ubique inveneris, ubique spes, metus, dolores, gaudia, eaque omnia ad summum ; quorsum igitur ista ? nempe huc, ut affectus purgentur ac Deo serviant, spes ab humanis rebus ad eum traducatur, metus ac tristitia gravibus in periculis frangant superbiam, Deumque ultorem in animum reducant ; gaudia ad verum revocentur usum, quod est gaudere in Domino, exultare in Deo salutari suo : ut quocumque in affectu verseris, sive læteris, sive metuas, sive supplices, sive gratias agas, exemplum habeas quid canas, Psalmorumque verba tibi aptes, imo non alium, sed te ipsum loqui sentias. Hæc suadet Athanasius : eam enim Psalmorum esse vim, ut cum cæteri libri diligendum Deum, orandum atque ad veniam inflectendum, deploranda peccata, eorumque agendam pœnitentiam doceant : sit in Psalmis formula orandi, pœnitendi, exultandi in Domino, et

1 Psal. cxli, 5. – 2 xvii, 6. – 3 cxvii, 11, 19, 24.

60

in quocumque statu acceptæ, amissæ, recuperatæ gratiæ, ea exequendi quæ Deo placeant ; quo nihil promptius ad corrigendos mores, atque affectus omnes submittendos Deo : hinc illud effici, ut animus diversis affectibus veluti chordis intensis et in perfectissimum concentum temperatis, homo ipse sub Dei manu sit organum musicum, in quo nihil inveniatur dissonum ac discordans : non idem recte sentiat, ac prave agat ; vel in uno genere rectus, in alio pravus sit : in quo denique nulla sit perturbatio, nullus ordinatus affectus, sed totus homo recta ratione ductus, ac divinæ serviens voluntati : ex quo existat illaeutymia, sive recta et æquabilis animi compositio, de qua Apostolus : Æquo animo aliquis in vobis est ? psallat1 : quo etiam intelligimus Deo psallere, aut canere posse neminem, qui non in Deum tendat, omnibus animi affectibus ex rationis præscripto aptis et ordinatis.

Hæc fere Athanasius ille magnus, quæ a sene quodam viro venerabili accepisse se refert : cætera quæ ad singulorum Psalmorum in quocumque vitæ statu vim usumque memorat, hic prætermittimus, quod in singulis quibusque Psalmis observari ea, magis e re arbitramur.

XLI. Vera psalmodia ex sancto Augustino.

His consentanea scripsit Augustinus : « Qui sunt, inquit, qui psallunt ? qui operantur : parum est. Qui operantur cum tristitia, nondum psallunt. Qui sunt qui psallunt ? qui cum hilaritate faciunt bene. In psallendo enim hilaritas est. Et quid dicit Apostolus ? Hilarem enim datorem diligit Deus2. » Is igitur est uberrimus sanctæ psalmodiæ fructus, ut bene facientes, cum beato Davide lætemur in Domino ; quod a sancto viro præstitum in summis etiam calamitatibus. His institutus, christiane lector, perge ad intelligendos canendosque Psalmos : perge ad psallendum Domino, quæ vel maxima pars est christianæ pietatis ; atque ut id præstes, Davidem indulto, ejusque intimis sensibus imbuare. Ac primum quidem verba perpende, singulisque teipsum apta : exemplum demus vel unum cujus ad normam exigas reliqua. Jaces in miseriis,

1 Jac. v, 13. – 2 August. In Psal. xci, n. 5.

61

qui frequentissimus est vitæ humanæ status, arripito Psalterium solatii loco. Ibi occurrat illud : Obmutui, et non aperui os meum: quibus in verbis quanta vis ? Non enim obmutui tantum, sed ne os quidemaperui, non verba, non querelæ, non denique gemitus, aut inconditæ voces erumpunt doloris testes : cohibita intra pectus suspiria : hæc extra. Intus autem, humiliatus sum, non superbia, aut contemptu conticesco, quod est dedignantis, nec metu, quod est prementis magis ac dissimulantis, quam continentis iram ; sed reverentia ulciscentis Dei. Causa enim tam humilis silentii : Quoniam tu fecisti : non Saul, non alii obtrectatores, sed tu qui hominum voluntates perversas regis. Nec interim patientissimo quamvis deest acerrimus doloris sensus, quo victus exclamat : Amove ά me plagas tuas, abstine manum, cujus impetum jam ferre non possum : nam a fortitudine manus tuæ ego defeci : nec vires ullæ suppetunt. Nec tamen succenseo sævienti quamvis : nam in increpationibus, propter iniquitatem corripuisti hominem : non ira, non odio, aut libidine abreptus increpas homines ; sed iustissimo quidem, licet intolerando judicio. Et posuisti ut tineant omnia desiderabilia ejus : omnes spes, opesque ejus corrupisti ; quibus malis propulsandis homines frustra laboramus : omnino enim vane conturbatur omnis homo, neque ulla ratio expediendæ salutis, aut ullum a te nisi ad te perfugium. Quare ad divinam benignitatem totum se convertit : Exaudi... Domine... auribus percipe lacrymas meas ; est namque vox in lacrymis : sunt tibi aures luctuum lamentorumque audientes. Atque hinc spes solatii : Remitte ut refrigerer, priusquam abeam ; non a te voluptatem, non felicitatem postulo in hac umbra vitæ fragilis ; sed statim abituro breve refrigerium : vita enim evanescit : vix respiravero cum ecce mors aderit, et amplius non ero. Hujus exemplo cæteros non jam interpretare, sed imitare Psalmos, translatis ad te sancti Davidis sensibus. Hæc autem et similia si meditando et orando ex Psalmis exsculpseris, fiet illud quod ait Paulus :Psallam spiritu, psallam et mente: fiet illa sancta et perfecta psalmodia, quam Augustinus docuit, ad quam te manu ducimus.

1 Psal. xxxviii, 10 et seqq. – 2 i Cor. xiv, 15.

62

Quis autem nobis dederit, ut cantando liceat suave illud experiri quod est apud Joannem : Si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad Deum1 : quodque est his consectaneum : Et quidquid petierimus, accipiemus ab eo, quoniam mandata ejus custodimus, et ea quæ sunt placita coram eo, facimus : qua. fiducia exclamemus cum beato Davide : Ab omni via mala prohibui pedesmeos2 ; et illud : Et retribuet mihi Dominus secundum justitiam meam, et secundam puritatem manuum mearum in conspectu oculorum ejus3 : neque interim in nobis, sed caste et sincere gloriemur in Domino, cujus misericordia stamus.

XLII. – Optimus psalmodia usus, ex eodem Augustino.

Neque prætermittendum illud ejusdem Augustini passim ; tunc Psalmos videri suavissimos, ac divinissima luce perfusos, cum in his caput et membra, Christum et Ecclesiam, sive aperte propalatos, sive latenter designatos intelligimus. Neque propterea ab historico, sive litterali atque immediato, ut aiunt, sensu aberrare nos oportet : quin eo erit clarior ac fundatior secretioris illius intelligentiæ sensus, quo typum ipsum, hoc est, historiam ac litteram figemus certius. Quare iterum atque iterum erigamus animos ; atque ubi Davidem atque Salomonem ; tum Davidis hostes, Saulem, Achitophelem, alios ; ubi bella et pacem, captivitatem, libertatem, ac cætera ejusmodi audimus ; tum animo infigamus Christum, et Ecclesiam laboribus periculisque exercitam, atque inter adversa et prospera peregrinantem ; tum sanctorum persecutores, non modo visibiles, sed etiam invisibiles illos atque aereas potestates pugnasque in hac vita perpetes, ac secuturam postea pacem sempiternam.

1 i Joan. iii, 21, 22. – 2 Psal. cxviii, 101. – 3 xvii, 25.

Précédente Accueil Suivante