|
APPENDIX
AD DEFENSIONEM DECLARATIONIS CLERI GALLICANI DE ECCLESIASTICA POTESTATE ANNI M. DC. LXXXII. PRÆFATIO
Postea quam edita est Cleri Gallicani de ecclesiastica Potestate Declaratio, multa adversus eam scripta prodierunt. Ac primum divulgati libelli duo, quorum alteri titulus : Ad illustrissimos et reverendissimos Galliæ episcopos, disquisitio theologico-juridica super Declaratione cleri Gallicani, facta Parisiis 19 Martii 1682. Alter inscribitur : Doctrina quam de primatu, auctoritate et infallibilitate Romanorum Pontificum tradiderunt Lovanienses sacræ theologiæ magistri ac professores tam veteres quam recentiores, etc., Declarationi cleri Gallicani de ecclesiastica Potestate nuper editæ opposita. Uterque anonymus. Ab utroque cleri Gallicani Declaratio non tantum impugnatur, verum etiam proscribitur, « ut quæ faveat hæreticis, Romanum Pontificem dignitate primatus, divina ei ordinatione constituti, exuat, et Sedem apostolicam labefactet[1] ; quin etiam exsuscitet Viclefi errores, à Constantiensi concilio condemnatos.[2] » Miram rem, ut quod synodus Constantiensis de suprema conciliorum auctoritate sanxerit, in Viclefo ipsa proscripserit ! Cæterum Nicolaus Dubois, sacrarum Litterarum in universitate Lovaniensi professor primarius, se [456] Disquisitionis auctorem professus, alias scriptiunculas sparsit, ut si non vi ac pondere, nos numero saltem premere velle videatur. Atque hæc apud vicinos Belgas, magnis acta sunt clamoribus. Sic enim auctores illi de summa catholicæ fidei agi vociferantur[3] ; quasi hæ quæstiones in Ecclesia nunc primum audiantur, non autem à multis sæculis, nullo erroris, nullo schismatis metu pertractatæ fuerint. Verum ex longinquo gravioris belli metus ; nec jam disquisitio aut tractatio, sed censura. Nempe illustrissimus Georgius Strigoniensis archiepiscopus, ac regni Hungariæ primas, ostentata primum concilii nationalis auctoritate (credo ut clero Gallicano parem cleri Hungarici auctoritatem opponeret), ipse interim, dum præfata synodus suo tempore celebretur, cum quinque fortasse vel sex episcopis, non est veritus tot Gallicanorum episcoporum, ipsiusque adeo Ecclesiæ Gallicanæ « decreta configere, propositiones interdicere, proscribere, prohibere ; ut quæ christianis auribus absurdæ, ac plane detestabiles, atque à Satanæ ministris disseminatæ, blandæ pietatis specie schismaticum virus instillent[4] : » etiam eam, si Deo placet, ut jam cæteras omittamus, quæ regiam potestatem à depositionis sententiis tutam illæsamque præstat ; etiam eam quæ canonibus moderandum apostolicæ auctoritatis usum profitetur. Sic omnia subvertuntur : nec tantum majestas regia, verum etiam ecclesiastica libertas omnis è medio tollitur ; nec jam canone, sed ad nutum regitur Ecclesia, ac majorum scita tot Romanorum Pontificum decretis firmata evanescunt. Sic innocui Galli avitas libertates, avitam doctrinam, publica Ecclesiæ regnorumque jura, absque ulla cujusquam contumelia, ullâve censura propugnantes, indignis proscinduntur modis. Frustra canonum, frustra Patrum implorant opem. Ecce enim ille Disquisitor ab episcopis Gallicanis, « minime fuisse discussos Patres ac canones, ad quos in hac Declaratione fit relatio, sed simpliciter allegantibus creditum » sibi persuadet.[5] Qui si sacro ctui, totque privatis conventibus per quatuor menses habitis adfuisset ; si disserentes audisset illustrissimos archiepiscopos Parisiensem et Rhemensem, sacri ctus præsides, totque alios episcopos [457] doctrinæ atque eloquentiæ laude conspicuos, eos vero maxime, qui ad id negotium deputati, Tornacensem dico, Meldensem, reliquos omnes sacræ theologiæ facultatis Parisiensis doctores, atque in sacrâ doctrina versatissimos ; qui quidem, non nisi perpensis sacræ Scripturæ Patrumque omnium locis, atque ecclesiasticis ab ipsa christianitatis origine gestis evolutis dixere sententiam ; adhibitis quoque aliis secundi Ordinis deputatis ; Parisiensibus doctoribus et omni eruditione præstantibus viris ; hos, inquam, si audisset, ipsumque adeo Tornacensem episcopum, tanta pietatis ac doctrinæ laude celebratum, ad universum clum sua et collegarum sensa referentem ; non profecto hæc unquam incauta et temeraria de Gallicanorum episcoporum supina credulitate profudisset. Interim, cum alii subinde adversus Gallicanam Declarationem tractatus, in Italia, in Germaniâ, in Hispania ederentur, Emmanuel etiam Schelstratus nova acta produceret, eaque se retecturum arcana jactaret, quibus Basileensia simul et Constantiensia decreta statim conciderent ; viri boni gravesque Gallicanos episcopos doctoresque hortabantur, ne avitam doctrinam, qua prisca Ecclesiæ jura ac dogmata continentur, indefensam relinquerent ; neque modo confutarent recentiores istos, qui plerumque, levi opera, nihil aliud quam Turrecrematæ, Cajetani, Bellarminique aliquot argumenta repetebant, verum etiam rem totam ab origine panderent, atque ecclesiastica monumenta proferrent, quibus clerus Gallicanus, tanta doctrinæ pietatisque fama conspicuus, Declarationem suam munitam credidisset. Ego qui deputatis adscriptus, publicis privatisque conventibus interfui, nec tantum audivi religiosissimos episcopos, sed etiam quæcumque insigniora, ac memoratu digniora dicerentur, diligenter exscripsi, atque ipsius episcopi Tornacensis doctissimam juxta atque eloquentissimam relationem gestis insertam attente perlegi ; præcipua hic momenta percurram, ut intelligat christianus orbis, a clero Gallicano nihil novi prolatum ; sed vetustam atque constantem scholæ Parisiensis totiusque adeo ecclesiæ Gallicanæ, imo et universæ, sententiam repetitam ; eamque à Scripturarum fonte, atque apostolica traditione manantem. Atque ea me [458] dicturum confido, quæ plane sufficiant ut hæc duo probentur : primum doctrinam Gallicanam vere catholicam esse, et ab omni censura ac nota liberam : tum eam doctrinam absolute esse veram ; ac si censura adhibenda sit, adversam sententiam ea animadversione dignam. Addam Corollarium, quo clarum perspectumque sit, primatum beati Petri et Romanæ Sedis, doctrina Gallicana non modo non obscuratum, verum etiam illustratum confirmatumque esse ; tum censores nostros ad eum primatum propugnandum, falsa et dubia cum certis æque congerentes, id omnino efficere, ut eam penitus doctrinam convellant, quam se præ cæteris tueri glorientur. Speramus autem Lovanienses, viros doctos ac pios, cum hæc legerint, non modo ab iniqua censura temperaturos esse, verum etiam nobiscum ultro consensuros ; certe coercituros, si quidem id valeant, professorem suum Nicolaum Dubois, qui cum alia multa, tum illud præsertim æque impotenter ac imperite scribit : « Excommunicatos nos esse, aut saltem in periculo ad cautelam[6] absolvendos.[7] » Romanos quoque et Italos credimus, si jam liberas voces, christianas tamen ac modestas, atque ab ipsa antiquitate depromptas audire sustineant, non adeo exarsuros : Pontificem certe, cujus majestatem in terris maximam, majorum more, tanto studio, tanta religione ac fide colimus, facile intellecturum, quam sincero cultu Sedem apostolicam prosequamur ; quippe quam invictam et immotam, non cæca pietate, aut humanis ratiociniis, sed manifestissima veritate ac traditionis robore, et canonum haud minus auctoritate, quam moderatione præstemus. Neque vero velimus, quod catholici omnes summique Pontifices merito perhorrescant, Ecclesiæ, tanti corporis imbecille esse caput, ipsum scilicet Romanum Pontificem ; sed firmissimum, valentissimum, conciliorum auctorem, principem, executorem, canonum custodem, atque ubi res postulet, aequum interpretem et [459] dispensatorem providum, imo etiam conditorem, fidei et traditionis toto orbe terrarum assertorem à Christo institutum ; denique adversus contumaces quosque, sive episcopos, sive alios, in Christi nomine, contemptae Ecclesiæ præsentem vindicem- Quæ cum in Romano Pontifice, ut à Christo profecta, veneremur, nihil quidquam ab ejus sede metuimus ; sed ad Ecclesiæ pacem cessura omnia, Deo auctore, confidimus. Nos enim hic non nostra argumenta, sed majorum testimonia et acta referemus ; eaque integra et tota, ne fraudi et insidiis locus esse possit. Placuit enim in tanta re perspicuitati potiusquam brevitati consuli ; et acta quidem recensemus, non cleri Gallicani, aut universitatis Parisiensis (quanquam et hæc quoque, ut quæ cum Ecclesiæ catholicæ Sedisque apostolicæ traditione conjuncta sint), sed ipsius Ecclesiæ : neque illa recondita aut latentia, sed quæ in omnium sint manibus, imo quæ ab adversariis lecta, allegata, exscripta sint ; sed tanta occupatione animorum, ut interdum non legisse, sed cursim transiliisse videantur. Quæ si quis attenderit, rem confectam, judicatam, definitam dabimus, majorum sententiis ; neque, uti faciunt qui contra sentiunt, conciliaria decreta cum pontificiis, vel etiam conciliaria cum conciliaribus ; Constantiensia, scilicet, cum Florentinis aut Lateranensibus collidemus, quod hæretici rideant ; sed quæ ad summam attinent, omnia coalescere atque uni omnino formæ reddi demonstrabimus ; unde existit illa dogmatum consensio, ac plane unitas, in cujus amorem admirationemque hostes Ecclesiæ, vel inviti, rapiantur. Quod si quid quæstionis supersit, fateantur omnes amice disceptari pertractarique debere, uti inter fratres decet, qui non sua proterve tueantur, sed communi studio io unius matris Ecclesiæ auctoritate acquiescant. Cæterum eam secuti sumus scribendi rationem, quæ maxime perspicua sit- Ipsam orationem, licet per se continuam, in capita distinximus ; probationes atque documenta in sua quæque loca contulimus ; præfixa summa juvamus memoriam, rerumque seriem indicamus. His quidem sublevare conamur attentum diligentemque lectorem. Nam qui tantas res claras perspectasque esse volunt, etiamsi mentis aciem nec adhibere curent, atque oculos tantum hac illacque circumferant, hos non modo ab hac [460] tractatione, sed etiam ab omni theologica graviorique re alienos esse decernimus. Verbis autem utimur vulgatissimis atque notissimis, nihil scilicet veriti fastidiosas aures, quæ nihil nisi ex Tulliano Terentianove penu depromptum admittant, hujus eloquii plerumque imperitissimi. Nos profecto, ut non sumus eorum numero, qui theologicam veritatem nonnisi horrida incultâque ac scholastica oratione explicari posse putant ; sic ab iis abhorremus, qui ne id quidem æquo animo patiantur, novas res, novis designari vocibus. Itaque Investituras, Hominium, Feudos, aliaque hujuscemodi tanquam venena horrent ; at dum refugiunt Infallibilitatem, superioritatem ejusdemque generis in Schola receptas usitatasque voces, in eos se verborum circuitus induunt, unde evolvere se non possit oratio. Sed hæc satis superque. Jam Cleri Gallicani acta referamus. APPENDIX LIBER PRIMUSId probatur ex professione fidei, et doctorum catholicorum nobiscum sententium auctoritate. CAPUT PRIMUM.Cujus sit generis ea quæstio quam tractamus ? Nullum
hic patere locum ad nos vel hæreseos, vel erroris in fide incusandos : professio
fidei à Pio IV edita ex
concilii Tridentini mente, ut vera et sufficiens regula proponitur :
articuli Parisienses anni 1542, adversus Lutherum, huic prluxerunt ejusdemque
sunt spiritus. Solet Ecclesia catholica exortis erroribus statim opponere plenam ac luculentam veritatis à Deo revelatae declarationem, qua nodum ipsum difficultatis expediat. Unde illud beati Augustini : « Dicatur ergo verum, maxime ubi aliqua quæstio, ut dicatur, impellit.[8] » Sic sacræ doctrinæ inserviunt omnia, et per hæreses quoque Ecclesia proficit. « Didicimus enim, ut præclare idem sanctus Augustinus addit, singulas quasque hæreses intulisse [462] Ecclesiæ proprias quæstiones, contra quas diligentius defenderetur Scriptura divina, quam si nulla talia necessitas cogeret.[9] » Qua diligentia fit illud, quod ait Vincentius Lirinensis, « ut intelligatur illustrius, quod antea obscurius credebatur.[10] » Quare, cum postremis hisce temporibus Lutherani, et alii christianæ et catholicæ unitatis æque ac veritatis hostes, Sedem apostolicam tanta insania oppugnarint, necesse plane erat ut Ecclesia catholica, plena et clara fidei professione, errorem elideret. Non quod illi primi de Petri primatu quæstionem moverint ; nam Viclefistæ et Hussitæ jam, et antea Valdenses et Photiani seu Græci in eam Petram impegerant. Sed cum hæretici hujus temporis in sacrosanctam potestatem vehementissime debacchentur, ipsa veritas postulabat ut, qua perspicuitate ac plenitudine Ecclesia catholica cæteros articulos Luthero et Calvino adversos proponebat ; veram quoque et antiquam de primatu Petri, ejusque successorum Romanorum Pontificum profiteretur fidem. Huc enim vel maxime pertinebat illud à jure desumptum, et in hoc argumento sæpe considerandum : « Error cui non resistitur, approbatur ; et veritas (maxime lacessita et impetita) cum minime defensatur, opprimitur.[11] » Quod à Felice III, in causa fidei primo pronuntiatum,[12] ac deinde in iisdem causis ab ejus successoribus et ab omnibus Doctoribus, magno consensu frequentatum est. Hinc Pius IV post concilium Tridentinum plenam fidei professionem edidit, qua omnes articuli à novis hæreticis oppugnati ad sacræ synodi mentem exponantur. De Sede vero apostolica hæc habet : « Sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam Romanam, omnium Ecclesiarum Matrem ac magistram agnosco, Romanoque Pontifici beati Petri apostolorum Principis successori, ac Jesu Christi Vicario, veram obedientiam spondeo ac juro.[13] » Hac fide, qui intra Ecclesiam sunt, ad Ecclesiæ dignitates ipsasque adeò episcopales cathedras promoventur : hac fide qui extra sunt, ad Ecclesiæ catholicæ castra revocantur. Si quid ultra ad fidei plenitudinem exigitur, decipitur Ecclesia ; decipiuntur [463] hæretici ad Ecclesiam quotidie hac fide redeuntes, et catholica veritas à catholicis quoque Pontificibus proditur. Hæc vero sunt de quibus nulla inter catholicos controversia esse possit. Hac stante fidei summa, cætera, quæ deinde incurrunt, jam non in fide, sed in quæstione sunt posita, inter catholicos pacifico animo disceptanda. Quare clerus Gallicanus ea, ut sibi certa, ut Ecclesiæ Gallicanæ familiaria, ut Ecclesiæ universæ utilia, ut ab ipsa antiquitate deprompta, non ut eadem fide credenda proponit. Habent hoc maxima quæque etiam mysteria, ut cum de summa constet, de modo tamen innoxie, imo eliam utiliter disputetur. Sic de modo exponendæ apostolicæ potestatis, cum de re apud omnes constet, amico et fraterno animo quærere nos oportet. Hanc vero fidei catholicæ summam à clero Gallicano fundamenti loco sincere esse positam, nemo negaverit ; cum Romanos pontifices « Petri successores, Christique Vicarios » ubique prædicent ; cum « primatum beati Petri ejusque successorum Romanorum Pontificum, à Christo institutum, iisque debitam ab omnibus Christianis obedientiam, » atque in iisdem, utpote « Christi Vicariis, rerum spiritualium plenam potestatem » agnoscant.[14] Quod in fidei professione est scriptum : « Sanctam, catholicam et apostolicam Romanam Ecclesiam, omnium ecclesiarum Matrem ac magistram, » esse, quidam ipsam universalem Ecclesiam intelligunt ; quæ proinde proprie ac stricte, ut aiunt, catholica sit, quæ vere apostolica, quod apostolica successione gaudeat ; quæ omnium ecclesiarum particularium, uti omnium fidelium magistra et mater merito appelletur ; quæ et Romana sit, vel maxime quod Sedem Romanam ac Petri cathedram principem fidei et caput communionis agnoscat. Alii romanæ, catholicæ, et apostolicæ Ecclesiæ nomine designatam volunt Sedem ipsam Romanam à Petro et Paulo fundatam, verèque apostolicam, catholicam quoque, eo sensu, quod « ab ea in omnes venerandæ communionis jura dimanent[15] : » omnium ecclesiarum Matrem ac magistram, quæ nos lacte alat doctrinæ salutaris, eamque tradat qua vivamus omnes Romanam [464] fidem. Quis hæc non fateatur ? quis pro his non fundat sanguinem ? Et utrumque sensum, ut summa et sententia unum, sua Declaratione complexi patres Gallicani, « Sedis apostolicæ in qua fides prædicatur et unitas servatur Ecclesiæ, venerandam omnibus gentibus majestatem » colunt ; et « in fidei quoque quæstionibus præcipuas summi Pontificis esse partes, ejusque decreta ad omnes et singulas ecclesias pertinere » profitentur.[16] Quid plura postulas ? Non præcipuam, inquis, sed solam atque in se omnia continentem ejus auctoritatem necesse est agnoscamus ; et ab « ipso ut capite.... accipere Patres in conciliis cumenicis congregatos, quod sine errore recta decidant.[17] » Hunc fidei summam esse prædicas, qua eversa omnia quatiantur ? Addis tu quidem ad fidem Ecclesiæ : nova profers, nos refugimus : nos à Spiritu sancto doceri credimus in synodis cumenicis Domini sacerdotes ; quodque recta decidant, non à summo Pontifice accipere sed à Spiritu sancto, quo auctore dicant illud apostolicum : Visum est Spiritui sancto et nobis[18] ; sed à Christo Doctore à quo audierint : Ego vobiscum sum.[19] Hæc tu interpretaris pessime, ut nos quidem credimus. Verum ea quæstio tantisper in suspenso sit, interim id audias velim. Sane non ignorabant summi Pontifices, in Ecclesia catholica, de his rebus maximas esse quæstiones, nec verba deerant quibus multiplices nodos amputarent. Hæc omiserunt : Romano Pontifici veram deberi obedientiam decreverunt : id profitendæ fidei sufficere censuerunt. Majores quidem nostri jam idem senserant. Anno enim 1542, postea quam Lutherana pestis in hoc quoque christianissimum regnum grassari cpit, doctores Parisienses, collecta facultate, hos articulos edidere[20] : XVIII. « Tenetur quilibet christianus firmiter credere unam esse universalem. Ecclesiam, in terris visibilem, quæ in fide et moribus errare non potest, cui omnes fideles, in iis quæ sunt fidei et morum obedire astringuntur. XXII. « Certum est concilium generale legitime congregatum, [465] universalem repræsentans Ecclesiam, in fidei et morum determinationibus errare non posse. XXIII. « Nec minus certum est unum esse jure divino Romanum in Ecclesia Christi militante Pontificem, cui omnes christiani parere tenentur.[21] » Hæc fidei tessera ab episcopis et ecclesiis omnibus Gallicanis tradita, regia quoque auctoritate atque omnium Ordinum consensu excepta, divulgata et custodita est. Vides quam diversis verbis de Ecclesia ac synodis cumenicis, deque summo Pontifice gerint : Ecclesiam et synodos errare non posse dicunt : at summo Pontifici jure divino ab omnibus christianis esse parendum. Hæc sine consilio ita distincta scilicet ? Neutiquam. Non condebant, sed tradebant fidem ; quæ cuique competerent, non ex privatis opinionibus, sed ex communi omnium sensu tribuebant. Sic factum, ut iisdem quoque verbis Romanus Pontifex Pius IV Sedis suæ auctoritatem astrueret, et quidem cætera omitteret, nihil vero aliud jure divino, quam veram obedientiam postularet. At illa obedientia, inquis, omnimodam superioritatem, atque ipsam adeo infallibilitatem infert. Iterum atque iterum admoneo, ad communem fidem addis tua : ad ea quæ consequi putas, longa nos et dubia, imo etiam falsa, argumentatione deducis ; atque id ex tuis quoque rationibus efficiam clare. An enim contendes obediendum nemini, qui non sit infallibilis ; non episcopo, non synodo provinciali, non nationali, non legato apostolico, non denique ipsi Pontifici, nisi de fide ex cathedra decernenti ? Absurdum. Nullumne ergo discrimen inter Papam et alios ? Certe maximum. Nam aliis suus quisque grex ; Papæ omnes obedire oportet ; et id signanter ipsa fidei professio ab omnibus poscit. Quid, si quis jam dixerit, eo quod Romano Pontifici jure divino ab omnibus obedientia vera deberi fide catholica credatur, quidquid ille scripserit, edixerit, jusserit, quocumque in negotio, in jure, in facto, in Ecclesia, in republica, nihil nisi obediendum esse ; neque unquam obrepi posse, aut mala suaderi, occupatissimo licet ; sed standum ubique jubentis voluntati, in eoque veram repositam esse pietatem ? Insaniat, inquis. Certe. Ergo illi obedientiæ tam [466] justæ, tam necessariæ, sua quoque adhibenda cautio est. Quænam illa sit ; quousque pateat ; quid concilia ; quid canones ; quid ipsi Romani Pontifices ; quid denique Scriptura et Scripturæ interpres traditio poscat ; quoniam ambigua res est, pacifice et amice quærere ; non statim omnia clamoribus miscere nos deceat. Atque interim certum est à Pio IV Pontifice confessionem fidei requirente, ea selecta esse verba, quæ quæstiones omnes, in scholis quidem catholicis utrinque disputatas, relinquant integras ; quæ autem ad fidem spectent, aperte et sine ulla tergiversatione decidant. CAPUT II.De Pii IV professione diligentius quæritur : in synodo Tridentini consulto omissa quæ inter catholicos controversa essent : Pallavicinus cardinalis testis adducitur : de Florentina formula, quod Romanus Pontifex regat universalem Ecclesiam. Tridentini in medium allata atque omissa, ne nostra sententia vel sub dubio læsa videretur : Claudi Sanctesii et Caroli cardinalis Lotharingiæ epistolæ : Pii IV responsum egregium : ea tantum in concilio Tridentino definienda, in quæ omnes catholici conspirarent. Neque vero mirum est in professione orthodoxæ fidei à Pio IV prætermissa esse illa, quæ inter catholicos controversa essent, cum eam professionem ex concilii Tridentini decretis, et ad eorum mentem esse à se editam ipse testetur. Cui quidem concilio, attestante Pallavicino, è societate Jesu cardinali, illius synodi nobili historico, idque centum in locis, nihil fuit antiquius, quam ut à controversis in Ecclesia catholica quæstionibus abstineret ; quod quidem vel studiosissime, in ea quam tractamus quæstione, factum esse idem historicus profitetur. Scribit enim sic, Joanne Giattino, ejusdem societatis interprete : « Potissima legatorum (pontificiorum) cautio fuit, nedum ageretur de rebus unde videbantur vincula posse injici manibus pontificiis, impingeretur in seditiosam quæstionem de prærogativa inter ipsum et concilium.[22] » Hæc autem ad Pii IV pontificatum pertinent ; cum postea, eodem Pontifice, de sacramento Ordinis ageretur, instarentque permulti, Hispani præsertim, quibus se nostri adjungebant, [467] definiendum esse jurisdictionem episcopalem à Christo immediate esse profectam, legati postulabant, ut quemadmodum de episcopis, ita eliam de Papa vera exponeretur fides, et jam aliqui canones nostris propositi erant, « Tum cardinalis Lotharingus ad se Paleotum accivit, eique significavit se non potuisse, quantavis adhibita diligentia, suos et episcopos et theologos (Gallicanos scilicet, quorum ipse dux antesignanus esset), adducere ad decretum illud canonesque acceptandos, quod imprimis non admittebant ea verba, inesse potestatem summo Pontifici regendi Ecclesiam universalem, cum illa officerent sententiæ neganti eum esse superiorem concilio ; ac proinde, loco Ecclesiam universalem, ponendum esse, omnes Fideles et omnes ecclesias.[23] » Neque tamen nostri ignorabant ea verba à concilio Florentino, Græcis quoque approbantibus, in decreto unionis esse edita, atque optimo sensu, neque ipsis repugnante, intelligi posse, uti postea videbimus. Sed cum in diversam sententiam ab adversariis ea verba traherentur, nostri episcopi ac theologi summo consensu vehementissime refugiebant. Adeo verebantur ne, vel ambiguis verbis, ab antiqua atque animis penitus infixa doctrina discedere viderentur. Quorum sententia à Paleoto perlata ad legatos et ad Pium IV, statim perscripta est. Neque ita multo post regis christianissimi oratores, legatos pontificios ea de re conveniunt. Quid autem egerint narrat Lansacius unus oratorum, duabus epistolis ad Lislium Romae legatum.[24] Sed præstat audire ipsum cardinalem ita referentem. « Tum, inquit, Ferrerius (Oratorum unus), quasi pro certissimo posuit, concilium supra Romanum Pontificem esse ; religionem et ecclesiæ Gallicanam non modo id sentire, sed profiteri, et jurejurando affirmare, tanquam articulum necessarium ; idque jure optimo ex Constantiensis concilii auctoritate : præscribi quidem sibi in mandatis regiis, ne hujusmodi controversiam excitarent, sed simul ne liberum sinerent aditum cuilibet verbo, quod illi ipsorum religioni opponeretur ; ac propterea hujus rei declarationem à se retardatam fuisse, donec ab ipso tempore ac [468] negotio cogerentur.[25] » Ad hæc vero legati, pontificiam quidem supra concilium auctoritatem efferre ; concilii Constantiensis decreta interpretari ; aperte significare se minimè à proposito discessuros. Cæterum in speciem ista ; cum et viderimus, quam in eum scopulum impingere vererentur ; et certum sit ea verba, quæ nostros movebant, in synodi decretis consulto prætermissa esse. Neque id sine conscientia Pii IV factum esse, cum ex se perspicuum est, tum si quis addubitet, idem historicus memorat. Eo namque teste, Pius IV ea de re monitus ita rescripsit, ut quanquam rationibus Florentinum decretum tuebatur, « subderet tamen, ubi arduitas in eo quoque ostenderetur sine dissidio insuperabilis : satis futurum Pontifici, si nec de sua nec de episcoporum potestate quicquam exprimeretur, illis tantum editis definitionibus, in quas Patres unanimi consensu conspirarent.[26] » Quominus admirere, in fidei professione non esse appositam illam formulam ab eo Pontifice, qui ab ea quoque in synodi Tridentinæ decretis abstineri voluerit. Cæterum quod Pius IV scripsit, « ut eæ definitiones ederentur, in quas Patres unanimi consensu conspirarent, » id vero tanta sede, tantoque Pontifice dignissimum fuit. Neque enim in fidei decretis, quid privati quique seorsim sentiant ; sed quid communis traditio omnes doceat, attendendum est. Quare Pius IV non agit pugnaciter, neque ea sibi tribuenda contendit, quæ multi privato sensu, sed quæ omnes communi fide tribuerent, atque à formula Florentina, recta licet, si bene intelligatur, sed tamen dubia, Gallis in tanta re omnem ambiguitatem recusantibus, temperandum putat. Quid autem Gallos nostros ad eam formulam Tridentini omittendam, moverit, unus, omnium quotquot in ea synodo aderant Parisiensium theologorum doctissimus et sanctissimus Claudius Sanctesius, postea Ebroicensis episcopus, fidei catholicæ adversus Lutheranos et Calvinistas, scriptis quoque editis, defensor egregius, lucidissime demonstrabit. Is enim ad Claudium Espencæum Doctorem item Parisiensem, virum ea ætate doctrinæ ac pietatis [469] laude commendatissimum, hæc scribebat 15 Junii 1563, quo tempore hæc Tridentini maxime tractarentur : « Rogo ut rescribas an placeat Papam definiri et appellari Pastorem universalis Ecclesiæ, habentem plenam potestatem regendi et pascendi universalem Ecclesiam. Neque hic ignoramus nonnullos Romanos Pontifices ita locutos esse, et id recto sensu dici posse, sed quæstio est, an in concilio tam celebri, quam istud est, determinari possit absque periculo ; ne, quod aliquos velle videmus, hæc verba trahantur in eam sententiam quæ concilium Papæ subjicit.[27] » Vides aperte non modo quid nostri refugerint, sed etiam à quo postea Tridentina synodus, Romano Pontifice auctore, temperarit. Et eam quidem formulam ex Florentina synodo sumptam in eadem epistola testatur Sanctesius. Sed nostri, Basileensi synodo addicti, synodum Florentinam eo factam putabant, « ut Romani Pontifices non concilio tantum, sed etiam omni reformatione superiores essent. » Atque in hac sententia cum cæteris episcopis cardinalem etiam Lotharingum fuisse, docet ea epistola, quam his temporibus ad Bertonem suum Secretarium, tum Romæ cardinalis nomine agentem, dedit. Qua quidem epistola hæc summo Pontifici suo nomine significanda scribit : « Quod ad illum titulum spectat quem summo Pontifici ex Florentina formula dare satagunt, se quidem Gallum ; neque inficiari velle se in Parisiensi universitate educatum, in qua doceatur concilii auctoritatem pontificia superiorem esse, atque hæresis notentur qui contra sentiant, et totam Galliam in concilii Constantiensis, ut cumenici, decreta omnia consentire ; Basileensem sequi ; Florentinam, neque cumenicam, neque legitimam habere ; certumque Gallis mortem pati potius quam se ab ea sententia dimoveri sinant. Quare abstinendum jam esse ab iis vocabulis, ac Theologos quidem ad clum usque vocem sublaturos : regni privilegia hac veritate niti ; ita subverti omnia, si contraria sententia statuatur : expectare vero ut Gallorum ullus antistitum in id consentiat, stultum errorem esse. Oratores quoque regios solemni contestatione questuros, ac schismatis initium imminere.[28] » [470] Quibus omnibus liquet quo tum loco res essent, et nostros quidem omnes, in antiqua Parisiensis Academiæ, totiusque adeo Ecclesiæ Gallicanæ sententia publice perstitisse, idque Pio IV renuntiatum esse ; atque adeo abfuisse nostros ab illo decreto probando, quod pontificiam superioritatem adstrueret, ut Florentinam quoque formulam, qua illam adstrui quibusdam videretur, omitti vellent ; Pontificem vero in ea omnia ita consensisse, ut ab ea formula non modo in synodo Tridentina, verum etiam in edenda fidei professione consulto abstineret. CAPUT III.Circa Florentinum formulam solemnis distinctio : quod Romanus
Pontifex regat universalem Ecclesiam distributivè non collective ; de ea distinctione Andreæ Duvallii locus :
ea distinctio non mere scholastica, sed à concilio Constantiensi, Martino V
expresse approbante, deprompta. Ut autem plenius intelligatur rectus ille bonusque sensus, quem in Florentina formula nostri etiam agnoscerent, placet interpretem haud sane suspectum adhibere, Andream Duvallium, qui inter theologos Parisienses antiquæ sententiæ abolendas primus auctor extiterit, ac Duvallistas suo nomine fecerit. Is vero refert Eugenii IV ac synodi Florentinæ verba in decreto unionis, quibus definitur : « Romano Pontifici, ut Christi Vicario, Petri successori, totius Ecclesiæ Capiti, omnium christianorum Patri ac Doctori, pascendi, regendi, gubernandi universalem Ecclesiam plenam potestatem à Christo esse traditam.[29] » Sic autem interpretatur : « Satis, inquit, constat concilium Florentinum, auctoritatem Papæ supra concilium non definivisse. Nam etsi definiat cum esse Christi Vicarium, totius Ecclesiæ Caput, et à Christo illi traditam potestatem regendi universalem Ecclesiam ; hoc tamen nemo eorum, qui contra sentiunt, negat. Illius enim potestatem in Ecclesiam universalem, ubique locorum diffusam admittunt, et omnium christianorum Patrem et Doctorem eum agnoscunt ; sed contendunt concilium non propterea definivisse [471] eum in Ecclesiam universalem, quatenus est legitime congregata, et est in concilio aliquo generaliter per suos prælatos unita et consentiens ; potestatem habere. Tunc enim, inquiunt, Ecclesia universalis est totum quoddam, id quamlibet sui partem, etiam præcipuam, qualis est Romana Ecclesia, auctoritatem habens : ideoque cum nomen hoc (universalis Ecclesia) dupliciter sumatur, distributivè quidem pro omnibus ecclesiis per Orbem diffusis, et collective, id est pro concilio generali ; priori modo, aiunt concilium Florentinum definivisse summum Pontificem in Ecclesiam universalem habere auctoritatem, non tamen posteriori.[30] Perspicue ille quidem, ut solet. Cæterum illa distinctio distributive, collective, ne vana ac nimis scholastica videatur, eam adversus Viclefum synodus Constantiensis et Martinus V totaque Ecclesia catholica docuit. Sic certe statuit sessione viii
Constantiense concilium : sic repetitum legimus Decretali Inter
cunctas, quam contra Viclefum, sacro concilio Constantiensi approbante, Martinus
V edidit. Propositio Viclefi xli :
« Non est de necessitate salutis credere Romanam Ecclesiam esse supremam
inter alias ecclesias. Error est, si per Romanam Ecclesiam intelligat
universalem Ecclesiam, aut concilium generale, aut pro quanto negaret
primatum summi Pontificis super alias Ecclesias particulares.[31]
En illud distributivè à concilio Constantiensi et Martino V diserte
probatum : en quo sensu tanta synodus tantusque Pontifex decernant
pontificiam potestatem in Ecclesia primam et supremam esse ; hoc est ita
supremam, non quod sit super omnem conjunctim et collective, ut aiunt,
Ecclesiam, sed quod sit super omnes ecclesias particulares separatim ac distributivè
sumptas. Hæc tamen, si placet, non urgeamus adhuc totis viribus :
sit tantisper in suspenso quæstio, an Pontifex adunatæ et ex toto orbe collectæ
Ecclesiæ obediat, an imperet : concilii Constantiensis decreta taceamus,
et illam à concilio in Pontifices, etiam in fidei causis assertam potestatem.
Certe concilium Florentinum in decreto unionis ea voce utitur, quæ utrique
sententiæ possit accommodari ; adeo ab alterutra condemnandâ abhorrebat.
[472] Atqui illud est unionis decretum, quo Constantiensia et Basileensia decreta penitus elisa esse, et Cajetanus et Bellarminus postea, et nunc Lovanienses aliique inclamant.[32] Nos ultima decreti verba, quæ nobis favent, consulto prætermitti mus, et in alium rejicimus locum ; ea tantum promimus, quibus nos maxime urgeri putant, atque in his ipsis verbis à nostra sententia condemnandâ studiosissime temperatum fuisse luce clarius, atque ipso Duvallio fatente, intuemur. Quid ad hæc responderi possit haud equidem intelligo. Certe enim decreta Constantiensia præcesserant, et Florentini concilii tempore Basileense habebatur et de potestate concilii supra Papam, vel Papæ supra concilium, summa utrinque contentione agebatur, et ea disputatione omnia personabant : an Romanus Pontifex ita toti præesset Ecclesiæ, ut adunata quoque et collecta superior esset : an ita, ut omnibus quidem particularibus præstaret Ecclesiis, sed in unum congregatis, et generale concilium facientibus obediret ? Quid ergo quæstione orta factum oportuit, si decidi placebat ? An non Florentinis et Eugenio IV idonea verba suppetebant, quibus alteri parti omne præcluderetur effugium ? Cur ergo adhibent communes utrique parti voces ? Nempe rem in integro saltem relinqui volebant, quodque in confesso esset Pontifici asserebant : summam illam in concilio potestatem omittebant, quam si ipsi vel maxime admitterent, neque Græci unquam, neque reliquæ Ecclesiæ probaturi essent. Et tamen illa etiam in Florentino concilio inter utramque, sententiam librata ac temperata verba, postquam superioritatis assertores ea sibi plane favere jactarunt, non modo episcopi ac theologi Gallicani, verum etiam tota synodus Tridentina, et ipse Pius IV, cum in synodi decretis, tum in fidei professione omissa voluere : ne scilicet parum veritati consulerent, si cuiquam videri possent definire voluisse eo, quæ in scholis utrinque disputata, non satis firma constansque traditio attulisset. Quod quidem divino plane concilio factum esse constat. Cum enim hæ duæ formulæ, illa Florentina scilicet, et ista Pii IV re ac summa conveniant, eumdemque primatum alia aliis verbis, [473] ambæ tamen pariter ac sufficientissime prædicent, sane oportebat anteferri eam, quæ cum hæreticos æque convelleret, catholicis aptior congruentiorque haberetur ; ut quemadmodum veritas, ita etiam pax et charitas in Ecclesia catholica coleretur. Neque nostros quidquam amplius flagitasse Pallavicinus refert. Tametsi enim post Constantienses canones sententiam suam ad fidem pertinere crederent, simul intelligebant, aliud esse quod ipsis videretur, aliud quod toti Ecclesiæ catholicæ definiendum putarent. Quare fovere pacem, et catholicos omnes charitate complecti, æquum arbitrabantur. Quæ quidem secuti eorum successores, in hac postrema Declaratione, simul et avitam sententiam, Ecclesiæ catholicæ, ne quid jam dicamus amplius, utilem, defenderunt, et ab omni prorsus censura temperarunt. At in eos tam doctos, tam modestos, tam paci catholicæ consulentes, Strigoniensis archiepiscopus, aculeatæ censuræ gladium stringit ; eorum articulos absurdos, detestabiles, schismaticosque pronuntiat, ut eam doctrinam, quam visam, agnitam, inculcatam, tot Pontifices, tot synodi intactam saltem illæsamque reliquerint, unus ille audacior validiorque conficiat. CAPUT IV.Ex ante dictis probatur cleri Gallicani Declarationem jam
in tuto esse, nondum licet prolatis probationibus : Leonis X concilio
Lateranensi et adversus Lutherum acta, nihil ad rem facere, Tridenti acta et
Pii IV professio probant. Vide interim, lector candide, quantum è jure nostro decedamus. Nondum quæstionis arcana reseramus : quid Eugenius à synodo Basileensi postularet, in quibus convenirent, in quo dissiderent ; quid postea addiderunt, et quæ jam à nobis extorquere velint pontificiæ potestatis immodici atque improvidi, eoque jam nomine, non salis idonei defensores, hæc nondum explicamus ; probationes nostras, instrumenta causæ, Constantiensia decreta sessionum iv et v nondum producimus ; illa, inquam, decreta quibus Patres totaque universalis synodus declarant, statuunt, [474] definiunt conciliis cumenicis quibuscumque potestatem à Christo immediate datam eam, cui etiam Papa obedire teneatur[33] : neque tantum in causa schismatis, quam tractabant ; « sed etiam in iis quæ pertinent ad fidem et ad reformationem Ecclesiæ in capite et in membris ; » hoc est, in omnibus causis, quæ generales essent, quæ ad statum universalis Ecclesiæ pertinerent, et maxime in fide, quæ sit omnium fundamentum. Hæc nondum urgemus, necdum asserimus, uti profecto, Deo dante, luce clarius faciemus, Constantiensis concilii, mota quæstione, sensum perspicuum judicium firmum, certam et inconcussam auctoritatem. Nondum proferimus decreta Pontificum Martini V, ipsius Eugenii IV, ac Pii II, aut concilii etiam Florentini, quibus Constantienses canones apertissime comprobentur. Decretum unionis tantum, eamque decreti, quæ maxime nobis objici soleat, partem exponimus ; et jam ab omni censura, ab omni periculo tuti sumus : tanta causæ vis et veritas inest ? Nondum, inquis, tuti. Nam etiamsi à Florentinis Tridentinisque decretis, ac Pii IV professione tuti, ad Leonem X et Lateranensia sub eo decreta haereatis necesse est. Pontificiam namque superioritatem à concilio Lateranensi assertam Bellarminus et alii contendunt ; et Suarez nostram de pontificia infallibilitate sententiam à Leone X in Luthero damnatam, et quidem hæresis confidenter affirmat.[34] Hæc quidem dispungemus statim ; et quam trepida Bellarminus, quam vana Suarez dixerit ostendemus. Interim quærimus an non ea omnia Tridentina synodus et Pius IV tenerent ? Si transacta, confecta, definita res erat, cur omitti placuit ? Nam profecto Lutherus eam quæstionem moverat ; et à Leone X rite damnatus, ad synodum universalem provocaverat ; et Constantiense concilium obtendebat, et Parisienses auxilio advocabat. Id quoque censores nostri objiciunt,[35] quasi necesse sit a nobis rejici ea omnia quibus sycophanta peritissimus abusus est. Ergo contemnamus theologicas facultates, quas frustra appellavit ; et episcopalem auctoritatem, quam in archiepiscopo [475] Moguntino, et papalem quoque, quam in Leone X implorabat. An quia impurus nebulo sacra omnia nomina ordine invocavit, ut ausu sacrilego omnia conculcaret, nos catholici antiquam traditionem et judiciorum ecclesiasticorum ordinem evertemus ? Sed profecto id verum, si contra fidem Ecclesiæ traditam, atque in legitimo concilio definitam homo audacissimus aliquid attentant, id in Tridentina synodo, id in professione fidei quæ Luthero opponeretur, non dissimulatum, sed vindicatum oportebat. Tunc enim vel maxime valebat illud : « Error cui non resistitur, approbatur[36] ; » ei illud Augustini : « Dicatur ergo verum, maxime ubi aliqua quæstio ut dicatur impellit.[37] » Cur ergo hic tanta synodus tantusque Pontifex conticescunt ? An ut Gallis parcerent, catholicam veritatem, agnitam ab Ecclesia ac certa sententia definitam, Luthero prodidere ? Id velint scilicet Ecclesiæ hostes : id Frater ille Paulus Soavis[38] pro magno comparant : ille, inquam, Calvinista cucullatus et catholici nominis specie, non modo synodi Tridentinæ, verum etiam fidei catholicæ insectator. Procul vero hæc à piis. Nempe ea omnia, quæ nobis objectantur, Tridentini Patres et ipse Pius IV omissa voluere, quod ea omnia vel intellecta esse perperam, vel pro fidei decretis frustra venditari judicarent. Atque hæc suo loco fusius exequemur ; neque Lateranensibus nostra impugnari, sed asseri potius, quam serio dicimus, tam perspicue demonstrabimus ; et anteriores synodos, anteriores Pontifices, qui nostra confirment, innumerabiles proferemus. Interim, ex his quæ diximus, satis superque constat, quæ synodi, quique Pontifices, post exortam eam quam tractamus quæstionem de pontificia potestate, adversus hæreticos et schismaticos decreverint, definiverint, fidei professionem ediderint, ab iis ita voces esse temperatas, ut nostram sententiam auditam, cognitam, totaque Ecclesia personantem, ab omni censura illaesam relinquerent. [476] CAPUT V.Parisiensium doctorum veneranda auctoritas : horum antesignani Petrus de Alliaco Cameracensis cardinalis, et Joannes de Gersone Parisiensis Ecclesiæ et universitatis cancellarius, viri omni doctrinæ ac pietatis laude cumulati : hujus rei multi testes : de Joanne Gersom professons Lovaniensis castiganda audacia. Qui tot synodorum totque Pontificum auctoritate contempta, nihil jam in nos nisi censuras meditantur, cogitare oporteret quanta virorum illustrium copia, quanto præsidio fulciamur. Ac, ne jam prisca sæcula replicemus, satis constat à Constantiensis, imo etiam Pisani primi concilii temporibus, re scilicet discussa et in quæstionem vocata, multis jam sæculis eam sententiam, quæ in generalibus atque etiam in fidei negotiis conciliorum auctoritatem pontificiæ anteferret, doctissimis quibusque et sanctissimis viris placuisse, ut quæ et Scripturæ auctoritate niteretur, et vetustissima traditione constaret, et à concilio Constantiensi facto decreto approbata esset. Possumus commemorare scriptores egregios, qui hæc summa gravitate defenderint, imprimis Parisienses, et eorum antesignanos Petrum de Alliaco Cameracensem cardinalem, et Joannem Gersonem, quorum sententiam nullus ignorat : sed qui viri fuerint non omnes æque sciunt. Petrus Alliacensis is est, qui obscuro genere oriundus, ex tenuissima re Parisiis theologiæ doctor, regii Navarrici collegii magister, Universitatis cancellarius, tum Cameracensis episcopus, ad Pisanum concilium Burgundi Ducis nomine legatus, à Joanne XXIII cardinalis factus, concilii Constantiensis totiusque Ecclesiæ lux, et optimi cujusque consilii auctor, rebus ibi præclare gestis, extincto schismate, Viclefianà Hussitanâque hæresibus ejus maxime opera debellatis, à Martino V legatus in Galliam[39] missus, pie sancteque obiit. Dictus Aquila Galliæ et hæreticorum malleus indefessus, et à Bellarmino quoque,[40] non sine [477] laude inter scriptores ecclesiasticos recensitus, nec minus pietatis christianæque prudentiæ quam doctrinæ laude commendatus. Joannes Charlierius, à natali vico in Rhemensi tractu de Gersom dictus, Petri de Alliaco discipulus, et in cancellarii Parisiensis officio successor,[41] vir doctus ac pius à Bellarmino appellatus,[42] omnium hæresum insectator, difficillimis Ecclesiæ reipublicæque temporibus, dum factio Burgundica tota Gallia desæviret, impiamque doctrinam Joannis Parvi[43] de occidendis tyrannis in Ecclesiam induceret, regiæ majestatis atque familiæ, ad hæc catholicæ veritatis invictissimus propugnator, Doctoris christianissimi nomine est illustratus : qui postea in concilio Constantiensi Caroli VI christianissimi regis, ecclesiæ Gallicanæ et academiæ Parisiensis legatus, sacrique conventus pars maxima fuit : denique tam sancte vixit ac scripsit, ut dignus haberetur, qui omni suaviorem unguento, de Imitatione Christi libellum edidisset. Cæterum vera ejus scripta sanctitatem æque ac doctrinam spirant, veræque pietatis non modo scientiam, sed etiam sensum gustumque præ se ferunt, atque ejus instaurandæ incredibile studium. Nec sine magno emolumento leguntur præsertim illa : De simplificatione cordis : De probatione spirituum : De examinatione doctrinarum[44] ; quibus permotus Sixtus Senensis,[45] hæc de Gersone scribit : « Is, inquit, ita scholasticas subtilitates dulcibus theologiæ mysticæ affectibus miscuit temperavitque. ut addubitandum sit an eruditione pietatem, vel pietate eruditionem superaverit.[46] » Ea Gerson apud omnes existimatione fuit. Demum vir maximus atque [478] sanctissimus in pio officio docendi catechismi, Lugduni obiit, ubi ejus memoria in benedictione est, et in odoris compositionem ; adeo ut, post indiculum Sanctorum Lugdunensium, inter pios Lugdunenses non vindicatos, ut sui sæculi omnium judicio rarum lumen, » miris cum laudibus à Theophilo Reynaudo Jesuita referatur.[47] Extant de eodem Gersone ab episcopo Basileensi ad clerum Lugdunensem, ejusdemque cleri ad episcopum Basileensem, anno 1504 conscriptas epistolæ, quæ testentur Caroli VIII ejusque confessarii Laurentii Burelli Carmelitæ, ac postea Sistaricensis episcopi, opera, erectum esse in divi Joannis Gersonis decus et laudem, devotum sacellum, ubi super altare ejus imago depicta est, magnusque populi concursus pro obtinenda ope divina affluit, et plurimi se adjuvari beati Gersonis precibus prædicant et testantur[48] : » quibus motus Andreas Saussæus, Tullensis episcopus, in martyrologio Gallicano de Gersone ad 4 Idus Julii haec habet : « Sed beatitudinis famam ac cultum, Lugduni præsertim, ubi piam efflavit animam communi omnium fere suffragio obtinuit,[49] » Quo loco multa de Gersonis virtutibus miraculisque refert. Sed hujus viri postea, anno 1643, detectum sepulchrum, ejus celeberrimae sanctitatis ac priscorum miraculorum, novis quoque additi, memoriam renovavit. Scripsit historiam Stephanus Piney Lugdunensis, et Alphonso Ludovico Richelio cardinali, Lugdunensi archiepiscopo, inscripsit.[50] Quæ non eo dicimus, ut inter Sanctos publica religione invocandos Gersonem appellemus, nondum à sancta Sede apostolica vindicatum, sed ut tanti viri piam memoriam commendemus. At eam invadit Nicolaus Dubois professor Lovaniensis, atque etiam Gersonem miræ simplicitatis virum, et christianæ paupertatis, si quis fuit unquam, amantissimum, « Vertumnum, faventis auræ sectatorem ac beneficiorum appetentem,[51] » haud minus imperite quam inepte, scripsit coquo processit amentia ; ac stuporis, ut vitio quoque Gersoni vertat, quod « exosus factus omnibus, è Gallia in exilium pulsus, ipsi quoque [479] serenissimo Burgundiæ Duci, contra quem in synodo Constantiensi declamaverat, invisus fuerit. » Hæc de Gersone nostro Nicolaus Dubois, melior profecto Burgundus quam theologus ; qui non ferat in cumenico concilio perorantem Gersonem adversus serenissimum ipsius ducem Joannem Audacem Ludovici Aurelianensis cædi manantem, qui necem infandam horrenda hæresi tueretur. Hæc scribere non puduit theologiæ professorem, atque insuper sancto viro exprobrare exilia pro catholica fide tolerata, à nefario duce, qui Regis sui conculcata majestate, fratrisque ejus fuso sanguine, rerum in Gallia potiretur. Hæc de Alliacensi ejusque discipulo Gersone dicenda habebamus. Neque quod quidam objiciunt, eorum auctoritatem infringi putamus, quod schismatis tempore scripserint. Imo vero eo firmari potius, quod scripserint mota quæstione ; quod « re discussa et eliquata, ut ait Augustinus, atque ad plenarii concilii auctoritatem roburque perducta[52] ; » denique quod ei doctrinæ schisma quoque ipsum tam tetrum, tamque inveteratum cesserit. Hos vero post sanctos Patres et post sacratissimas cumenicas synodos Pisanam et Constantiensem, hos, inquam, schola Parisiensis suæ sententiæ duces habuit ; neque illos quidem, ut nonnulli jactant, in hoc argumento suspectos, imo vero apostolicæ Sedis ac pontificiæ majestatis contra Viclefum et Hussum studiosissimos defensores ; atque extincto schismate instauratores egregios ; ut quæ de conciliorum auctoritate dixerint, amore veritatis tuendæque fidei, ac instaurandæ ecclesiasticæ disciplinæ studio dixisse constet, CAPUT VI.An, ut quibusdam videtur, quæstio de superioritate à quæstione
de infallibilitate, secundum Alliacensem et Gersonem, separari possit ?
Refertur caput Si
Papa, aliique ex decreto Gratiam loci et Glossæ celebres, quæ
Parisiensibus præluxerunt ; hinc pro certo assumptum, Papam etiam ut Papam
esse fallibilem. At forte Romano Pontifici, non ut supremam illam in concilia [480] generalia potestatem, ita etiam infallibilitatem detrahebant. Video enim qui has quæstiones separandas patent. Verum auctores nostri ne id cogitabant quidem ; imo non alia magis ratione synodum universalem ipso Papa superiorem putabant, quam quod hic deviabilis sive fallibilis ; illa indeviabilis et infallibilis esset. Vel ut alio modo ex eorum sane verbis exponit Bellarminus,[53] summam et absolutam potestatem in Ecclesia ponebant, ut in « regulante, quia Ecclesiæ est regulare et dirigere Papam, cum ipsa non possit errare, Papa autem possit. » Quare alteram quæstionem, vel teste Bellarmino, ab altera suspendebant, nedum sejungi posse suspicarentur. Atque illi quidem multa ex Scripturis, multa ex antiquitate testimonia et exempla referebant, quibus Ecclesiæ, adeoque concilii eam repræsentantis auctoritas potior haberetur. Multa repetebant ex Decreto Gratiani et Glossis, quibus rebus tum plurimum utebantur. Memorabatur imprimis caput Legimus,[54] quod est Hieronymi : ex quo capite hæc verba promebant : « Si auctoritas quæritur, orbis major est Urbe. » Scio responderi et alicubi in Decreto ad marginem adscriptum : Major extensivè, non intensive : dignam Turrecrematæ subtilitate distinctiunculam. Cæterum, qualiscumque est, huic loco non congruit ; quærebatur enim, non quis multitudine aut quantitate, sed quis auctoritate præstaret. Favet Glossa ad verbum « major est, et est hic argumentum, quod statuta concilii præjudicant statuto Papæ, si contradicant. » Quem textum una cum glossa sua Petrus de Alliaco et alii Parisienses vehementissime inculcabant. Sed inter omnia argumenta illud imprimis urgebant : deviabilem, nempe Pontificem, indeviabili, nempe Ecclesiæ atque concilio postponi oportere. Porro locutio hæc, deviabilis, et indeviabilis, adeo usitata nostris, à capite Si Papa duxit exordium. Sic autem habet caput illud apud Gratianum : « Si Papa suæ et fraternæ salutis negligens, deprehenditur inutilis et remissus in operibus suis, et insuper à bono taciturnus (quod magis officit sibi et omnibus), [481] nihilominus innumerabiles populos catervatim secum ducit, primo mancipio gehennæ, cum ipso plagis multis in æternum vapulaturos, hujus culpas istic redarguere præsumat mortalium nullus ; quia cunctos ipse judicaturus, à nemine est judicandus, nisi deprehendatur à fide devius.[55] » Hinc nimirum illud deviabile in summo Pontifice, quod ab Ecclesia indeviabili necessario reguletur. Neque vero cogitabant distinctionem illam, essetne deviabilis, ut privata persona an etiam ut Pontifex ; vel ut Melchior Canus loquitur, errore personali an judiciali[56] : haec nondum cogitabant. Pontificem simpliciter nulla reservatione, exceptione nulla, posse esse à fide devium fatebantur. Imo Gratianus etiam, ut Pontificem et errore judiciali à fide deviare posse aperte supponit, cum de Decretalium auctoritate multa locutus, hæc addit : « Hoc autem intelligendum est de illis sanctionibus vel decretalibus epistolis, in quibus nec præcedentium Patrum decretis, nec evangelicis præceptis aliquid contrarium invenitur.[57] » Quo loco victus Melchior canus,[58] Gratianum accenset iis qui pontificiam infallibilitatem negare videantur. Affert quidem Gratianus hic probationem infirmam ; et Anastasii II Decretalem immerito erroris insimulat ; sed affert alio loco Gregorii II decretum authenticum, de quo merito pronuntiet : « Illud Gregorii sacris canonibus, imo et evangelicæ et apostolicæ doctrinæ penitus invenitur adversum.[59] » Extat etiam aliud à Gratiano relatum Pelagii II constitutum,[60] de quo Gregorius Magnus hæc habet : « Quod mihi durum et incompetens videtur : » ad quæ verba glossa aperte dicit : « Illa constitutio fuit iniqua ; » et ad verbum, durum : « Statutum Pelagii fuit contra Evangelium. Hoc autem statutum Pelagii II esse, ejus qui Gregorium proxime antecedit, probat eadem Glossa, ex capite Multorum,[61] quod est ejusdem Gregorii Magni. Hos Gratiam locos excutere hic non est animus, sed tantum [482] explicare paucis quæ nostri pro deviabilitate, ut vocabant, Papæ, etiam circa fidem atque evangelicam veritatem, argumenta ducerent à jure communi communibusque glossis, et communi sententia ; atque ab eo etiam canonum collectore, quem tum potissimum non modo nostri, sed tota etiam Schola, neque tantum canonistæ, sed etiam theologi auctorem sequebantur, CAPUT VII.Quo sensu explicarent : Rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, Luc., xxii, 32. Ea de re Glossa notabilis, qua maxime utebantur : sancti Thomæ, sancti Bonaventuræ et Nicolai Lyrani loci. Petri de Alliaco locus insignis : Gersonis sententia. Neque ullo modo movebantur hac pollicitatione Christi ad Petrum : « Rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, » Vulgaris enim erat interpretatio, hæc Christi pollicita referens, non ad fidem Petri aut Romani Pontificis etiam de fide decernentis, sed ad fidem Ecclesiæ catholicae, quæ Petri diceretur[62] quod eam primus [483] Petrus præ cæteris, ac pro cæteris praedicasset, maxime cum diceret communi Apostolorum nomine : Tu es Christus Filius Dei vivi.[63] Hanc interpretationem firmabat glossa notabilis in caput A recta, quod est in Decreto Gratiam, quæ sic habet ad verbum novitatibus : « Quæro de qua Ecclesia intelligas quod hic dicitur ; quod Ecclesia errare non potest ? Si de ipso Papa, qui Ecclesia dicitur ? Sed certum est quod Papa errare potest. Responde : ipsa congregatio fidelium hic dicitur Ecclesia, et talis Ecclesia non potest non esse ; nam ipse Dominus orat pro Ecclesia : Ego pro te rogavi, ut non deficiat fides tua, et voluntate labiorum suorum non fraudabitur.[64] » Clarum est ubi intelligat non defecturam fidem ; in Ecclesia catholica scilicet, non in ipso Papa, qui errare possit. Loqui autem de Papa ut est publica persona, vel ex eo patet, quod de Papa loquatur, ut est aliquo modo Ecclesia, quod Papæ, ut privata est persona, nullo modo congruit. Nonnulli hæc promissa Christi referebant ad Ecclesiam [484] Romanam, etiam peculiarem à Petro fundatam ; in eâque fidem Petri, hoc est fidem à Petro prædicatam, defecturam negabant. Utrumque vero sensum antiquiores etiam Scholastici docuerant, imprimis sanctus Thomas, dum ait : « Universalis Ecclesiæ fides non potest deficere, Domino dicente : Rogavi pro te, ut non deficiat fides tua. » De fide autem particularis Ecclesiæ Romanæ nunquam defectura, idem hæc scripserat, Commentario in Matthæum : « Quamvis aliæ Ecclesiæ vituperari possunt per hæreticos, Ecclesia tamen Romana non fuit ab hæreticis depravata, quia supra petram erat fundata. Unde in urbe Constantinopoli fuerunt hæretici, et labor apostolorum amissus erat. Sola Petri Ecclesia inviolata permansit. Unde Lucæ xxii : Ego rogavi pro te, ut non deficiat fides tua : et hoc non solum refertur ad Ecclesiam Petri, sed ad fidem Petri, et ad totam Occidentalem ecclesiam.[65] » Congruit ante dictis sancti Bonaventura interpretatio in hæc verba : « Rogavi pro te, etc. Hic rogavit Dominus ; non ut Petrus non caderet, sed ut non deficeret ; quia quamvis ceciderit, resurrexit. Vel potest illud referri ad Ecclesiam Petri, pro cujus fide rogavit Dominus, secundum illud : Non pro eis tantum rogo, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me,[66] et hæc Ecclesia, quæ designatur per Petri naviculam, licet concutiatur, tamen non naufragatur.[67] » En hic refert precationem, sive pollicitationem Christi, vel ad ipsum præcise Petrum, vel ad universalem Ecclesiam. His favebat Nicolaus de Lyra, quem nostri multum sequebantur in eumdem locum, Luc., xxii[68] : « Ex hoc patet fidem non deficere usque ad finem mundi, potissime in Ecclesia Romana, quæ à Petro post Christum fundata est. » Cum ergo nostri intelligerent precationem Christi sic accipi passim ab interpretibus suo ævo celeberrimis, ut ad Petri Ecclesiam referatur, cogitabant non defecturam fidem in ea Ecclesia, cujus Petrus princeps ac fundator fuisset ; non autem [485] proinde ejus successores errare et deviare non posse ; tanquam necesse esset iis errantibus, ruere Ecclesiam, eorumque culpam nullo aliunde auxilio resarciri. Atque ex his omnibus Petrus de Alliaco sua illa deprompsit, quæ tractatu de Auctoritate Ecclesiæ, per concilii tempus Constantiae edito, docuit : non esse, scilicet in Papa, tantam plenitudinem potestatis, quanta est in concilio, « quia confirmatio in fide, de qua dicitur, quod Ecclesia non potest errare, juxta illud : Petre, rogavi pro te, ut non deficiat fides tua ; illa non est in Papa ; quia hoc non est dictum de fide personali Petri, cum ipse erraverit, sed de fide Ecclesiæ, de qua dicitur : Et portæ inferi non prævalebunt adversus eam,[69] scilicet Ecclesiam.[70] Non enim dictum est adversus te, scilicet Petrum. » Concluditque sic : « Igitur speciale privilegium est et singularis Ecclesiæ auctoritas, quod non potest errare in fide.[71] » Neque dicas loqui eum de fide personali Petri, hoc est de fide Petri, ut est privata persona ; non autem de fide Petri, ut est summus Pontifex, edito decreto declarans veritatem. Non enim ea tum animo cogitabant. Certe Alliacensis ab eis procul aberat, cum fidei personali Petri quæ deficere posset, opponeret eam quæ deficere non posset fidem, non Petri pro potestate decernentis, sed universalis Ecclesiæ. Cæterum nihil est dubium quin Alliacensis, cum Papæ fidem deficere posse docet, agat de Papa decernente et judicante. Eo enim clare pertinet tota argumentorum series ac vis. Cujus rei gratia allegat glossam illam supra memoratam : « Quod statutum concilii præjudicet statuto Papæ.[72] » Qua quidem in glossa certissimum est opponi, non privatam Papæ personam ejusdem [486] personæ publicæ ; sed statuta statutis, decreta decretis, et ubique spectari personam publicam. Hinc doctissimus cardinalis hæc subdit : « Hoc privilegium (quod Ecclesia errare non possit id fine) aliqui extendunt ad Romanam Ecclesiam, aliqui ad concilium generale, aliqui vero restringunt ad auctoritatem universalis Ecclesiæ ; sed non potest extendi ad Papam, ut dictum est.[73] » Quo excludere intendit Papam, sive ut privatam personam, sive ut judicantem : alioqui nihil agit. Quo autem sensu per ea tempora aliqui, præsertim ex canonistis, rei theologicæ imperitissimis, de concilio dubitarent, non est nunc quærendi locus ; neque item requirendum quo sensu Ecclesiam Romanam particularem à Papa distinguerent. Id constat, pro certo habuisse cardinalem, quocumque sensu diceretur fidem Ecclesiæ minime defecturam, id quidem ad Papam, sive ut privatam personam, sive ut decernentem, pertinere non posse. Unde statim infert : « Papam posse ab universali Ecclesia, vel à generali concilio eam repræsentante in multis casibus judicari et condemnari ; et ab eo ad concilium in multis casibus posse appellari, videlicet in casibus Ecclesiæ destructionem tangentibus.[74] » Addit : « Aliter, sequeretur ipsum Christum..., Ecclesiæ Caput..., eam non perfecte sufficienter ordinasse..., in casu quo Papa per hæresim manifestam et tyrannidem apertam, aut aliud notorium crimen conaretur eam subvertere, et nemo ei dicere posset : Cur ita facis ? per viam juris eidem resistendo, id est ab eo appellando, eum accusando et per concilium judicando, » etc. Ipsa appellationis vox satis profecto indicat hic intelligi Papam etiam judiciario ordine procedentem, adeoque pro Papa agentem. Quo etiam pertinent quæ idem Alliacensis non suo tantum, sed etiam totius Facultatis nomine, Avenione dixerat coram Clemente VII : « In causis fidei à Papa ad concilium appellari posse.[75] » Quæ nos alio loco aptius referemus. Consentanea magistro scribit Gerson, cujus hæc sunt dicta : [487] « Non reperitur in terris altera talis infallibilis regula, nisi generale concilium legitime congregatum. In causis fidei non habetur in terra judex infallibilis, vel qui non sit deviabilis à fide, do lege communi, præter ipsam Ecclesiam universalem, vel concilium generale eam repræsentans. In causis fidei nulla determinatio judicialis episcopi, imo nec Papae solius, præcise ut est Episcopi vel Papæ, ligat fideles ad credendum quod ita sit de veritate fidei.[76] » Ac pro certo statuebat Papam errare posse, sententiando contra fidem. Unde passim infert Alliacensis, indeviabilem potestatem, concilii scilicet, deviabili, Papæ scilicet, anteferri oportere. Hæc igitur docentes eos complectebantur omnes, nedum cuiquam suspecti essent ; cum nempe constaret hæc ex Gratiano Gratiamque glossis vulgaribus, atque omnino ex communi tritâque sententia esse deprompta ; quodque longe est maximum, tantæ firmitudinis ut iis quoque Constantiensia decreta niterentur. Sacra namque synodus, cum Pontifici concilium anteponit, causam qua anteponatur, primam ponit fidem ; fidei ut capiti adjungit cætera : in fide, inquit,[77] in schismate, in reformatione generali : qua doctrina posita, nostri nullum relictum putabant pontificiæ infallibilitati locum ; cum nec ullum viderent adeo veritati inimicum, qui infallibili, hoc est ipsi veritati aliquid anteferret. Sed hæc suo loco fusius. Nunc enim non ipsam quæstionem exponimus, sed quid Alliacensem cardinalem, et ejus discipulum Gersonem, atque horum sententiam secutos Parisienses, totamque adeo academiam, de ecclesiastica potestate atque infallibilitate docuisse constet. [488] CAPUT VIII.Scholam Parisiensem in Alliacensis et Gersonis sententia perstitisse, toti orbi notum ; eam sententiam egregii viri ubique docuerunt : cur Parisiensium doctrina dicta sit. Neque sola Parisiensis Academia in ea sententia stetit, sed etiam Coloniensis, Erfordiensis, Viennensis Academiæ in Germaniâ nobiles, Cracoviensis etiam, et Bononiensis, ipsa quoque Lovaniensis, et aliæ denique, quarum suo loco acta referemus.[78] Scholam Parisiensem omnium celeberrimam semper in ea sententia perstitisse, annales nostri et ipsa gesta probant, suo postea ordine recensenda. Unde nostri doctores Jacobus Almainus et Joannes Major, sub Ludovico XII et Francisco I scriptores nobiles, hæc habent : Almainus quidem : « Conclusio est quam tenent omnes doctores Parisienses et Galli, quod potestas Papæ est subjecta potestati concilii ; » et hanc vocat, « resolutionem Scholæ Parisiens et Ecclesiæ Gallicanæ.[79] » Hanc probat ea maxime ratione, qua Gersonem usum fuisse vidimus : quod potestas quæ est in supposito « deviabili, debet dirigi secundum potestatem indeviabilem : » pontificia scilicet per conciliarem. Hæc Almainus. Quid Major ? Postquam eamdem sententiam probavit, hæc addit : « Et nostra Facultas à diebus concilii Constantiensis, in qua plures exercitatos habebis theologos quam in duobus vel tribus regnis, sic hanc partem fovet, quod nulli licuit asserere oppositum probabile, et qui tenuerit, in campo revocare cogitur.[80] » Nota verba, à diebus concilii Constantiensis non licuit : hoc est non licuit, postquam expresse discussa res est ; sed antea quoque, Major et alii præcessisse traditionem docent. [489] Hos libros Almainus et Major jussu Facultatis ediderunt. Hæc vero cum docerent, et toti Ecclesiæ testarentur, nulli tum eversa omnia, et periclitari fidem, ac doctrinam illam plane detestabilem ac schismaticam inclamabant. Neque se Romani Pontifices commovere, aut libros ulla nota censuere dignos, quippe qui intelligerent hæc vere esse decreta sacratissimae ac probatissimæ Facultatis. Placet considerare quid de nostræ Facultatis sententia exteri quoque exscripserint. Primus Albertus Pighius dum adversus Constantiensia et Basileensia decreta pleno ore invehitur, hæc subdit : « Horum decretorum auctoritatem asseruit Joannes ille Gerson cancellarius Parisiensis, quem in hodiernum usque diem universa illa schola sequitur.[81] » Hæc scribebat anno 1538, is qui de pontificia potestate tam inaudita scripsit, ut eo nomine fere ab omnibus contemnatur. Neque tamen scholam Parisiensem in Gersonis sententia, tanta consensione permanentem, ulla nota sugillare ausus, Gersonem etiam doctum ac pium vocat. Martinus ab Azpilcueta Navarrus, regno scilicet Navarrico oriundus, divini humanique Juris consultissimus, postquam Salmanticæ et Conimbricæ docuit. Romam profectus est, summisque Pontificibus Pio V, Gregorio XIII et Sixto V charus, Romæ multa scripsit atque edidit.[82] Is in caput Novit, de Judiciis, hæc habet : « Non est consilium in præsentia definire cui principalius potestas ecclesiastica fuerit à Christo collata, an Ecclesiæ toti, an vero ipsi Petro, propter illam discordiam maximam Romanorum ac Parisiensium ; » Romanorum curialium certe aut privatorum doctorum, non profecto Pontificum, à quibus nostra firmata docebimus. Pergit : « Illi (Romani scilicet) tenent Petro et successoribus datam esse hanc potestatem, atque ideo Papam esse concilio superiorem : hi vero, quibus Joannes Gerson adhæret, docent datam esse toti Ecclesiæ, licet exercendam per unum ; atque adeo in aliquibus saltem casibus concilium esse supra Papam : quarum illa (scilicet Romanorum) placuisse videtur sancto Thomæ, et Thomæ de Vio : altera vero placuit Panormitano,[83] qui pro [490] Parisiensibus est, quem frequentius nostri sequuntur, quem mordicus tuetur Jacobus Almainus è Sorbonâ theologus, et Joannes Major, capite xviii in Matthæum, qui idem facit ; alens, Romæ neminem permitti tenere Parisiensium et Panormitani sententiam, nec rursus Academiam illam Parisiensem pati ut contraria opinio asseratur in ea. » Iterum, de Pnitentia[84] utramque opinionem Italorum et Gallorum pari refert æquitate : Itali et Galli diversa sentientes, æque catholici, nulloque discrimine habebantur. Adeo autem hæc de Gallis sententia toto orbe permanavit, ut Franciscus de Victoria[85] Hispanus scripserit : « Notandum quod de comparatione potestatis Papæ duplex est sententia : altera sancti Thomæ et sequacium multorum, et aliorum doctorum tam in theologia quam in jure canonico ; quod Papa est supra concilium : altera communis est sententia Parisiensium, et multorum etiam Doctorum in theologia et canonibus, ut Panormitani et aliorum, contraria, quod concilium est supra Papam.[86] » Neque vero soli
Galli hanc sententiam scriptis editis propugnarunt. Nempe et Navarrum dicentem
audivimus eamdem sententiam secutum celebrem illum Nicolaum Catanensem archiepiscopum
Panormitanum, Lucernam Juris dictum[87] ; quem pro conciliorum etiam in Pontificem suprema potestate multa
scribentem, et concilio Basileensi semper inhaerentem, adeoque à Felice Basileæ
electo, cardinalem factum, Bellarminus tamen laudatum potius quam condemnatum
velit[88] : adeo non semper illam sententiam
hostili animo insectantur qui eam vel maxime reprehendunt. Panormitano in Italia præluxisse Panormitani magistrum [491] Franciscum Zabarellam,[89] cardinalem Florentinum, virum maximum, Bellarminus fatetur.[90] Accedit è Germania Nicolaus Cusanus[91] postea cardinalis. Prodiit ex Hispania Alphonsus Tostatus,[92] episcopus Abulensis, tanta doctrinæ opinione, ut Bellarmino miraculum fuerit, tot scilicet scriptis editis, brevissimo tempore, cum non vixerit nisi quadraginta annos[93] : de quo merito dictum sit, eodem Bellarmino teste : Hic stupor est mundi, nec minus sanctitate clarus habebatur, ut idem Bellarminus memorat. Is in libro, qui dicitur, Defensorium, fuse probat, « à Christo institutum tribunal superius Papa ; nempe concilium, quod Papam corrigere et judicare possit, non solum in fide, sed etiam in aliis casibus ; solumque illud tribunal id habere ut errare non possit ; Papam autem errare posse, etiam in damnanda hæresi.[94] » Quem librum Bellarminus caute legendum monet, propter hanc sententiam ; sed alii libri ejusdem sunt spiritus, neque hujus scripti tantique viri auctoritas, uno Bellarmini verbulo infringi queat. Hic cæteros scriptores recensere non est animus. Nimia nos copia opprimeret, et multi alii suo loco proferentur. Hic quidem placuit appellare eos, qui in omnium fere ore versarentur, quibus Alphonsum de Castro[95] Hispanum, patrum nostrorum memoria è Minorum Ordine theologum nobilem, et à nostro Feruardentio, ejusdem Ordinis, editum in lucem, Bellarminus accenset.[96] [492] Hinc liquido patet, quam Parisiensium sententiam vocant, non ideo Parisiensibus attributam, quod in ea tuenda singulares essent, sed quod eam singulari studio et eruditione tuerentur ; cæterum in omnibus ecclesiis vulgatissimam extitisse, et à scriptoribus pietate ac doctrina praestantissimis ubique terrarum publice, et cum laude esse defensam, nedum suspecta fuerit. CAPUT IX.Dionysius Carthusianus adducitur : ejus exemplum probat eos qui per eam ætatem pontificiæ auctoritati vel maxime favebant, summa ipsa in Parisiensium sententiam convenisse : Ecclesiæ soli tamque repræsentanti concilio generali ab eo doctore tributa infallibilitas : locus, Rogavi pro te, etc., Luc. xxii, 32, cum ea doctrina facile conciliatus Dionysii Carthusiani auctoritas in hac quæstione maximi erit ponderis, cum propter singularem viri gravitatem, tum quod ejus exemplo constitutum sit omnibus, multos ubique terrarum scriptores gravissimos, qui à Parisiensium sententia abhorrere videantur, summa tamen ipsa in eam egregie consensisse. Is igitur paulo post Basileense concilium sub Nicolao V, Eugenii IV successore, floruit, sanctitatis nomine ab Odorico Rainaldo commendatus.[97] Atque eo quidem tempore Basileensis concilii quæstio de superioritate, doctorum omnium sermonibus, celebris habebatur, eratque Dionysius hic unus omnium, qui Papæ superioritatem, in Ecclesiam etiam congregatam vehementissime tueretur ; edito in eam rem libro, de Auctoritate Papæ et concilii generalis.[98] Is tamen articulo cui titulus : Determinatio difficultatis præcipuæ, an scilicet Papa sit super concilium, an è contra, habet : « Arbitror respondendum, quod ibi sit excedens et excessum ; id est, quod in aliquibus, puta in his quæ proprie [493] ac directe spectant ad forum generalis concilii, et propter quorum determinationem, seu expeditionem, illud celebratur, in his inquam, concilium videtur esse super Papam, ita quod concilium dando voces seu vota, est liberum, nec Papa potestatem coercitivam habet super illud in hujusmodi causis, magisque standum est determinationi concilii generalis quam Papæ.[99] » En quo loco sit concilii auctoritas, in his causis propter quarum determinationem celebratur. Quænam autem illæ causæ sint, quanquam obscurum non est, tamen à pio viro diserte explicatur. « Porro, inquit, hæ causæ sunt : extirpatio hæreticæ pravitatis ac schismatis, declaratio fidei, atque editio symboli ejus, universalis reformatio Ecclesiæ in capite et in membris ejus.[100] » Hæc quidem ipsissima sunt quæ clerus Gallicanus ex concilio Constantiensi repetenda censuit. Pergit Carthusianus : « Itaque in expeditione istorum, major dicitur potestas concilii generalis quam Papæ, quoniam Christus promisit Ecclesiæ, seu concilio ipsam repræsentanti, infallibilem directionem et gloriosam assistentiam incessantem ; ita quod errare non potest in fide, neque in his quæ ad bonos mores pertinent, eo quod, in talium determinatione, regatur immediate à Spiritu sancto. Unde et Papa in talibus tenetur stare determinationi Ecclesiæ, seu statutis concilii, tanquam ordinationi ac sententiæ Spiritus sancti. « Cùmque Papa possit errare in fide et moribus ac cæteris quæ sunt de necessitate salutis, ejus judicio non videtur ultimate ac certitudinaliter standum in istis, cum non sit infallibilis regula, neque indeviabile fundamentum, » Quid clarius ? At cum concilio tanta tribuat, Pontificis tamen superioritati nihil se derogasse putat ; quoniam, « infallibilis ista directio à Spiritu sancto, non videtur pertinere ad majoritatem potestatis ac jurisdictionis præsidentialis ; sed potius est supernaturale donum Spiritus sancti, actuale magis quam habituale ; idcirco ex hoc non satis probatur potestas Ecclesiæ esse super potestatem Papæ, sed quod major sit gratia atque perfectio universalis Ecclesiæ. » Denique sic concludit : « Præterea cum Papa [494] constitulus sit totius Ecclesiæ summus generalisque custos, Pastor et Pontifex, fideique defensor, ac præcipuarum difficultatum Ecclesiæ determinator, non sic ad generale concilium pertinet hæreses et schismata extirpare, totius Ecclesiæ reformationi intendere, fidem declarare ac fidei symbolum edere, quin etiam hæc ipsa ad Papam, ratione sui officii, directe pertineant. Ideo neque ex his satis ostenditur, quod potestas concilii sit, absolute loquendo, major potestate papali, sed quantum ad aliquid ; quoniam hæc certius seu expeditius fiunt per generale concilium quam per Papam duntaxat, eo quod majoris gratiæ atque subsidii promissio sit facta Ecclesiæ quam Papæ. » Tum postquam protulit Iocum sancti Thomæ ii-ii, quæst. i, art. x, determinantis, quod ad Papæ auctoritatem pertinet editio symboli, hæc addit : « Sed contra hæc quidam objiciunt, » quod cum Papa possit errare, non potest quis ejus determinationi atque sententiæ, absque omni formidine tam actuali quam habituali, assentire ; sed determinationi Ecclesiæ, quæ errare non potest, certitudinaliter statur. Idcirco ad generale concilium pertinere videtur ultima decisio credendorum, quod verum reor.[101] » En quæ pii doctique viri sententia sit ; additque : « Nihilominus ad auctoritatem Papæ pertinet istud ; quamvis persona, cui tanta auctoritas concessa est, sit similis aliis, mortalis et fragilis, atque peccabilis ; idcirco sententiæ ejus, secundum quod à tali persona procedit, non ita certitudinaliter statur, sicut sententiæ universalis Ecclesiæ non errantis, ad quam etiam pertinet declarare editionem symboli à summo Pontifice factam, esse idoneam. » En quo sensu, et suam tueatur et sancti Thomæ exponat sententiam. His cum apertissime doceat Papam in judicando de fide, esse fallibilem, locum illum de Petri nunquam defectura fide sic interpretatur ex communi sententia,[102] « quoniam Petro specialiter fuit committenda Ecclesia. Unde quod dicitur, ut non deficiat fides tua, exponitur, ut non deficiat fides Ecclesiæ tibi committendæ ; sicque ex verbis his sumitur argumentum, quod fides Romanæ Ecclesiæ, quam in ea Petrus plantavit, sit usque in [495] finem saeculi duratura. » Hæc scripsit in celebrem Evangelii locum, Luc., xxii, 32 ; quo exemplo constat hæc duo à doctoribus in Romanæ dignitatis cultum propensissimis conciliari solita ; et Romanum Pontificem, etiam de fide judicantem, posse deficere ; et tamen Ecclesiæ Romanæ fidem nunquam defecturam. CAPUT X.Idem Dionysius Carthusianus exponit qua auctoritate in
aliis præter fidem causis, Romanus Pontifex à concilio judicari possit. His expositis, idem auctor quærit quomodo Papa, quem Ecclesia tota, etiam collecta et adunata, superiorem esse vult, ab ea deponi ac judicari possit, non tantum hæresis, sed etiam aliarum culparum causa. Quem nodum sic solvit : « Dicendum quod Papa, secundum quod talis, ut puta in quantum summus Eccleclesiæ Pastor et Pontifex, non est à concilio generali sententialiter judicandus, aut per depositionem puniendus, quia, ut talis, est Superior et Prælatus, ac judex Ecclesiæ ; sed in quantum esset intolerabiliter vitiosus, seu criminosus, sic esset inferior, et concilium haberet super eum potestatem ac jurisdictionem à Christo, à quo immediate claves accepit Ecclesia, quam repræsentat concilium, cui etiam Christus dedit potestatem Ecclesiæ, abjiciendi membrum scandalizans, infectivum ac putridum. Sic ergo generale concilium potestatem et jurisdictionem habet in Papam, in quantum Papa ; ratione culpæ, inferior redditur ipso concilio, imo insuper, et in quantum Papa consideratur ut membrum filiusque Ecclesiæ ; puta ut determinata persona fidelis, seu unus christianus viator, peccabilis, et in quantum talis est, dicitur ei à concilio lex præfigi, ne sua potestate abutatur, sed debite dirigatur.[103] » Concluditque sic : « Ex his patet ad objecta solutio. Par enim potestatem non habet in parem, in quantum est talis, id est æqualis, sed ut aliquo modo extat inferior. Similiter minor non ligat, nec absolvit majorem secundum quod major est, sed in quantum est quodammodo minor. Sic nec judex judicatur ut [496] judex, sed ut publice reus. » Hæc ille. Tum, si doctorum insignium, qualis erat sanctus Thomas, obiceretur auctoritas, eam quidem commoda, quantum poterat, interpretatione molliebat ; sed interim hæc erat prompta responsio : « Ista ex præfato scribimus doctore, non quia nunc sic prorsus tenendum est, præsertim propter generalis concilii Constantiensis ad oppositum determinationem, cujus auctoritas major est quam cuiuscumque Doctoris catholici.[104] » CAPUT XI.De Lovaniensi Facultate : eam cum Parisiensi et
Coloniensi circa Constantiensem Basileensemque doctrinam consensisse : Nicolai
Dubois Professoris Lovaniensis vana argumenta. Tot egregiis toto orbe terrarum appellatis doctoribus, juvat de Lovaniensibus singularem habere quæstionem, cum propter eximium ejus Facultatis splendorem ac famam, tum quod adversarii, quæ ad eam Facultatem attinent, haud plena fide ac diligentia tradiderunt. Et quidem Nicolaus Dubois,[105] rerum quoque suarum ac suæ Facultatis ignarus, id agit ut ea Facultas jam inde ab initio suæ fundationis, eam credatur amplexa sententiam, quæ extra schismatis causam concilio Pontificem anteponat : quam quidem sententiam hauserit ab universitate Parisiensi et Coloniensi, à quibus originem duxit. Sed hæc quam falsa sint, luce clarius est. Ac primum, certum est Universitatem Lovaniensem, post Constantiense concilium, Basileensis concilii tempore, fuisse conditam. Quin ipse Nicolaus Dubois profitetur, qui Lovanii in theologica Facultate gradum susciperet, ante annum 1439 fuisse neminem ; quo tempore maxime inter Eugenium IV, et Basileense concilium efferbuisse dissidia nemo nescit. Neque minus liquet, non modo universitatem Parisiensem, sed etiam totam ecclesiam Gallicanam Basileensi concilio adhaesisse, quod D. Dubois et ipse testatur. Quid autem universitas Coloniensis per idem tempus [497] senserit, hæc declarat ad Theodorum Coloniensem archiepiscopum, anno 1438, edita responsio. Prima propositio : « Ecclesia synodaliter congregata habet supremam jurisdictionem in terris, cui omne membrum Ecclesiæ, cujuscumque dignitatis fuerit, etiam papalis, obedire tenetur, quam nemo sine ipsius Ecclesiæ synodali consensu dissolvere aut transferre potest. » In secunda propositione legitur : « quod omnes obedire tenentur Christo, suæque Sponsæ Ecclesiæ, in qua prima præsidentia est Sedis apostolicæ super omnes alias ecclesias particulares, et sedes inferiores, non super totam universalem prælatæ. » Cætera ejusdem sunt spiritus. Atque hæc doctrina est, quam, à Parisiensibus et Coloniensibus fundatoribus suis, academia Lovaniensis, anno 1438, hoc est in ipso fundationis initio hauserit. Unde Æneas Sylvius hæc memorat[106] de Lovaniensibus ab Amedeo Lugdunensi archiepiscopo, regio oratore, viro omnium consensu doctissimo atque sanctissimo, ad Ludovicum Romanum protonotarium dicta : « Viros omnium doctissimos conclusiones nostras impugnare video, quæ certæ et verissimæ sunt, et ab illis qui nunc eas reprobant, alias approbatæ. Nec nos fugit Ludovicum protonotarium has veritates Lovanii ac Coloniæ prædicasse, easque illinc universalis studii auctoritate firmatas reportasse ; quare si ipse nunc mutatus est, veritas tamen non est mutata.[107] » Quid ad hæc Ludovicus à tanto Pontifice compellatus ? Pergit historicus ; « Quo finiente illico Ludovicus assurgens : Verum est, ait, illas me apportasse veritates, vos tamen eas fidei veritates nuncupatis, quæ adjectio mihi subdubia est, » Hæc ille de Basileensibus illis [498] conclusionibus, quibus conciliorum potior auctoritas asseritur. Cæterum id tantum subdubitare se dicit, hæ veritates an fide certæ sint : veritates esse saltem theologica demonstratione certas, atque à se praedicatas, Colonique et Lovanii universalis studii auctoritate firmatas, nec ipse diffitetur. Hæc tacet Nicolaus Dubois : quæ nihil ad rem faciant studiose colligit. At enim sic objicit[108] : anno 1448, Nicolao V Eugenii IV successori universitas Lovaniensis declaravit se ipsi et Eugenio ut legitimis Pontificibus adhæsisse, legatis Basileensibus nequicquam contraria suadentibus. Verum ; sed hoc nihil ad doctrinam concilii Basileensis, quam secuti Galli Germanique, haud minus Eugenio IV licet deposito, adhaesere. Neque propterea concilio potestatem defuisse dicebant : sed an ea in Eugenium juste ac necessario usi essent ambigebant, et ne schisma fieret verebantur. Acta suo loco referenda rem clarius demonstrabunt. Interim professor multa pollicitus, nihil tamen attulit, quo suos Lovanienses à concilii superioritate abhorruisse comprobaret : nos certa adduximus, quibus in eam aperte consensisse constet. CAPUT XII.Adrianus Florentius, mox Adrianus Papa VI, facultatis Lovaniensis ornamentum, Parisiensium sententiam sequitur : quorumdam Lovaniensium cavillationes. Post concilium Basileense atque academiæ Lovaniensis initia, primus inter theologos Lovanienses, nobilis scriptor extitit Adrianus Florentius Ultrajectinus, mox Papa Adrianus VI, scholæ Lovaniensis ornamentum, atque in eam effusissime liberalis.[109] Is infimo genere ortus, primum theologiam Lovanii magna cura laude docuit ; tum ordine factus est academiæ cancellarius, Caroli V Augusti præceptor, episcopus Dertusanus, sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalis, denique post Leonem X summus Pontifex : tanta modestia, « ut nihil infelicius in vita duceret, quam quod [499] imperaret.[110] » Is cum de Confirmationis administratione disputaret negaretque presbyteris permitti posse, sancti Gregorii celebrem locum sic solvebat : « Ad secundum principale de facto Gregorii, dico, quod si per Ecclesiam Romanam intelligatur caput ejus, puta Pontifex, certum est quod possit errare, etiam in iis quæ tangunt fidem, hæresim per suam determinationem aut decretalem asserendo ; plures enim fuere Pontifices Romani hæretici. Item et novissime fertur de Joanne XXII, quod publice docuit, declaravit, et ab omnibus teneri mandavit, quod animæ purgatæ ante finale judicium non habent stolam, quæ est clara et facialis visio Dei ; et universitatem Parisiensem ad hoc induxisse dicitur, quod nemo poterat in ea gradum in theologia adipisci, nisi primitus errorem hunc pestiferum jurasset se defensurum et perpetuo ei adhaesurum. Item patet hoc de errore quorumdam Pontificum circa matrimonium, de quo in capite Licet de sponsa duorum. Item de errore quem ediderat Clestinus circa matrimonium fidelium, quorum alter labitur in hæresim, cujus error olim habebatur in alia compilatione Juris, capite Laudabilem, de conversione conjugum.[111] » Vide quam aperte doceat omnino fieri posse, ut pontifex hæresim non jam ut homo privatus, sed ut Pontifex, per suam determinationem aut decretalem asserat ; quamque pestiferum errorem putet eum, quem Joannes XXII publice docuerit, declaraverit, et ab omnibus teneri mandaverit. Neque hic curamus an Joannes XXII et alii excusari possint : quid de illis senserit Adrianus VI, quid fieri potuisse putaverit, id vero quærimus ; imo non quærimus : quis enim in re tam aperta quæstioni locus ? Sed apertam tanti doctoris sententiam tenemus. Et notandum est quod addit jam ad Gregorium rediens : « Non tamen dico Gregorium hic errasse, sed evacuare intendo impossibilitatem errandi quam alii asserunt. » Quo quidem se demonstrat, nulla tuendæ causæ quam susceperat necessitate adactum, ad hanc tamen sententiam dedita opera declarandam, solo veritatis amore adductum esse. Neque vero eam sententiam Pontifex retractavit, uti profecto, [500] si erroneam putasset, facere debuisset. Nam ideo Pius II, qui se Basileæ, cum synodo privatus interesset, errasse credebat, solemni retractatione sua scripta confixit : « Hæc enim scripta, ait, fortasse scandalum parient. Qui hæc scripsit, inquient, in beati Petri cathedra sedit..., nec invenitur mutasse propositum : qui cum elegerunt, et in summo apostolatus vertice collocarunt, ab iis scripta ejus approbata videntur... Cogimur itaque beatum Augustinum imitari.[112] » Nihil simile Adrianus ; suaque scripta adeo non retractavit, ut potius Romæ, statim atque Pontifex factus est, edenda curaret, anno videlicet 1522, cum anno 1521 Pontifex esset creatus.[113] Nempe si ipse, aut alius Pontifex in fidei quæstione determinandâ defecisset, non ideo Petri fidem et Ecclesiam Romanam defecturam putabat. Imo metuebat, ne illi errandi impossibilitati, quam privatus doctor olim improbaverat, vel Pontifex factus favisse videretur. Hic Lovaniensis anonymus, in Doctrina Lovaniensium mira refert sub hoc titulo : Discutitur doctrina Adriani Papæ VI. Summa est : non hic egisse Adrianum « de pontificia definitione ex cathedra ; sed de judicio super difficultatibus, quæ in facto occurrunt, donec si res sit ad fidem et mores tendens, pleniori examine ex cathedra definiatur.[114] » Quid autem illud est, nisi in re gravi ludere, sibique ipsi illudere ? An loquitur de difficultatibus quæ in facto occurrant, qui de fide, de hæresi tam apertis verbis agit ? Quodnam vero examen plenius ? Quam decisionem narras, post eam qua de determinatum est ; qua Pontifex aliquid publice docuerit, declaraverit, ab omnibus teneri mandaverit ? Quæ verba Adriani Lovaniensem nostrum referre et exscribere puduit, quod iis statim perlectis ejus responsio evanescat. At enim, inquit Joannes Viggers, ab anonymo laudatus, non id postulabat ea, quam Adrianus solvebat, difficultas, ut de pontificiorum decretorum infallibilitate disputaret, cum de Gregorii facto duntaxat ageretur. Certe ; idque monet vel ipse Adrianus, sed hæc à se dicta, quod illam aliquorum de errandi impossibilitate sententiam, dedita opera, evacuatam vellet, neque in [501] asserendis his, vanis certe, dubiis Sedis apostolicæ privilegiis, veræ pietatis partem ullam reponeret. Pergit tamen Lovaniensis noster : « At Adrianus asserit certum esse quod Pontifex possit errare : hoc si intelligeret de Pontifice, ut definiente et proponente toti Ecclesiæ aliquid fide credendum, neutiquam est certum : » tibi quidem forsitan, sed ipsi Adriano est certum : » At è contra, inquis, id nedum certum sit, « manifeste est falsum, ejusque oppositum adeo certum, ut ab aliquibus habeatur de fide. » Quid ad nos, si ab aliquibus ? Non ab Adriano quidem, qui eam sententiam evacuare intendit. Quare non Melchior Canus, quantumvis acerrimus pontificiæ infallibilitatis assertor, non ipse Bellarminus,[115] ut Lovanienses illi tergiversandum putant. Verum Adrianum VI nominatim accensent iis, qui pontificiam infallibilitatem non agnoscunt : neque eo secius Bellarminus, virum optimum et doctissimum appellat,[116] « qui merito doctrinæ et pietatis, ex humili domo in tantam dignitatem conscenderit. » Jam vero Nicolaus Dubois, postquam Adriani verba retulit de Romano Pontifice ita affirmantis : Potest errare, hæresim per suam decretalem asserendo ; respondet : Distinguo : si de potentia metaphysica loquatur Adrianus, etiam hoc transeat.[117] Quam docte ! Erant scilicet qui assererent Pontificem nec metaphysica loquendo aut de potentia absoluta errare potuisse ; eaque erat errandi impossibilitas, quam Adrianus evacuare intendebat. Et pulchre transeat, nam si Professori bilem moveris, forte asserturus est Romanum Pontificem, nec potentia metaphysica errare potuisse. Quæ addit, quoniam non ad explicandum, sed ad confutandum Adrianum pertinent, hujus loci non sunt. Pudet tamen interim Adrianum tantum virum à professore Lovaniensi temeritatis fuisse incusatum.[118] At subdit Adrianum Pontificem factum, ea quæ hic scripserat revocasse ; nempe, inquit, docuerat Confirmationis sacramentum ex delegatione pontificia, non posse conferri à simplice sacerdote. Quid tum postea ? « Pontifex factus etiam [502] ipsemet ejusmodi commissionem dedit ; » quod pater Farvaquez ex Pallavicino probat.[119] Quid ad nos ? Id certe quærimus, an illam impossibilitatem errandi, quam nunc Lovanienses quidam veluti pro fidei fundamento ponere velle videantur, cum privatus doctor evacuare intendisset, saltem Pontifex factus, constabilitam, ac sua anteriora retractata vellet. Neque ab eo scopo aberrare oportebat theologiæ professorem. Verum hominem equidem vidi neminem, qui, quæ ad rem non faciunt, in exiguo quamvis libello, majore studio colligat et congerat. Quare certum omnino est Adrianum VI eorum de quibus agimus nihil retractare voluisse. Quid jam Lovanienses quidam vociferantur in nos, perdita omnia et conclamata esse, « ac de summa rei christianæ agi, cum de infallibili supremaque Pontificis in universam Ecclesiam auctoritate agitur ? » Neque intelligunt nos quidem peti ab ipsis per Adriani latus : nec nisi conculcato tanto Pontifice, doctissimo pariter atque sanctissimo, et quod pudere debeat, in se beneficentissimo suæque Facultatis ornamento, clerum Gallicanum oppugnari potuisse. Quare Lovanienses ac Duacenos pios et doctos, quos oppido diligimus et colimus, aliosque viros bonos, etiam atque etiam obsecramus, ut cogitent tantine illa sit summi Pontificis aut superioritas, aut etiam infallibilitas, à tot tantisque viris catholica fide ac pace florentibus impugnata, ut in ea summam rei christianæ, aut firmissimam nostræ contra Lutheranos defensionis arcem, aut Sedis apostolicæ majestatem vimque Ecclesiæ, ac decus Israelis collocent. Nos certe alia, Deo dante, minus licet inflata verbis, re illustriora, meliora utilitate, atque auctoritate firmiora promemus. [503] CAPUT XIII.An sit verisimile Parisiensium doctrinam post Adrianum VI à
Lorantensibus condemnatam ? Lovaniensium erga Adrianum reverentia
singularis. Etiamsi post Adrianum facultas Lovaniensis ejusque doctores, à priscis institutis deflexissent, non propterea Parisienses vituperandi aut etiam condemnandi, sed potius laudandi essent, qui in antiqua sententia perstitissent ; atque ambæ Facultates pacem colerent, et à censura mutua temperarent. Sane Parisienses et Lovanienses sese mutuo suspexerunt, atque suspiciunt ; et ea quæ jam inde ab initio intercessit animorum mira conjunctio, nullo unquam facto dictoque violata est. Prima facultas Lovaniensis, anno 1519, certa doctrinæ Lutheranæ capita censura notavit : secuta Parisiensis, anno 1521, concordibus animis atque sententiis. Rursus prima facultas Parisiensis in eumdem Lutherum et alios hæreticos, Francisco rego jubente, anno 1542, articulos edidit : secuta Lovaniensis, anno 1544, jubente Carolo V, visos Lovaniensibus Parisienses articulos, atque eodem spiritu in eumdem scopum collimatum fuisse, et temporis ratio, et accurata utrorumque lectio facile comprobabit : adeoque nihil fuit quod Lovanienses in Parisiensium articulis improbarent, ut simul fuerint editi et excusi in Joannis Driedonis operibus,[120] accurante editionem Ruardo Tappero, academiæ Lovaniensis cancellario ac sacræ theologiæ professore, quippe cum conjunctos oporteret articulos utriusque Facultatis, ut concordia in Lutherum de catholica fide testimonia. Utramque Facultatem, in tradenda de Romani Pontificis potestate doctrina minime dissensisse multa persuadent ; imprimis summa facultatis Lovaniensis reverentia in Adrianum VI, quem in Parisiensium fuisse sententia, Bellarmino etiam teste, jam diximus. Primum enim quo tempore illa edita est Lovaniensis facultatis in Lutherum censura, totum id Adriani, tum cardinalis [504] Dertusani, judicio factum. Id Jacobus Latomus major, cum pro ea censura scriberet, in præfatione luculenter exposuit ; et censuræ praefixa ejusdem cardinalis epistola testatur, de qua quidem Latomus ita est præfatus : « Sufficere debuit judicium reverendissimi cardinalis Dertusensis, cujus probitas et sapientia, non modo præclaris libris editis, sed et maximis rebus Orbi nota est[121] ; » ut propterea diceret non videri necessarium articulorum reddere rationem. Ex quo intelligitur quam probarent Adriani libros. Atque is annis post duobus ad Petri cathedram est evectus : ac facile intelligi potest, quanto honore prosecuti sint Pontificem, qui non modo cardinalem, verum etiam privatum tantopere suspexissent. Edidit postea Joannes Driedo sacræ theologiæ professor apud Lovanienses, anno 1533, librum de Ecclesiasticis Scripturis et Dogmatibus ; neque ita multo post librum de Captivitate et Redemptione generis humani : in cujus præfatione Adrianum VI miro affectu celebrat : « Observandissimus, inquit, meus in studiis theologicis præceptor, qui me in filium eruditionis susceperat, et præsidens mihi pileum magisterii in theologia imposuit, anno nativitatis Domini 1512, die 17 mensis Augusti ; qui et usque in tempus ferme illud Lovanii resederat, totius nostræ Academiæ lumen et decus, postea illius nominis Pontifex VI.[122] » Ex quibus intelligimus quanto amori et honori fuerit Lovaniensibus, quem nunc Nicolaus Dubois aperte contemnit.[123] Sed jam Lovanienses, qui circa Adriani tempora scripserint, theologos audiamus, quandoquidem eorum nobis tanto ambitu objicitur auctoritas. CAPUT XIV.Jacobi Latomi, Doctoris Lovaniensis, sententia. Primus ab auctore anonymo Doctrinæ Lovaniensium designatur[124] Jacobus Latomus, qui pro pontificia infallibilitate [505] scripserit, libro de Primatu Romani Pontificis adversus Lutherum. Ego vero summa diligentia nulloque partium studio » quippe cui liceret etiam adversantem repudiare Latomum, ejus libros, ac maxime eos ipsos quos objiciunt excutio locos ; et quidem de primatu reperio, de infallibilitate ne unum quidem verbum. Quis autem ferat istos de primatu tanta testimonia congerentes, quasi quis primatum ulla ex parte labefactatum, ac non potius omni ope constabilitam velit ? Dic tu aliquando de infallibilitate, quandoquidem in ea placet summam fidei collocari. Sed ipsum per se audire Latomum præstabilius eat, postea quam constituerimus quo loco, cum id scriberet, Lutheri res essent. Fuerat autem à Leone X hæreseos condemnatus. Sic ergo habet Latomus : « Nec valet, si dicatur judicium finale, in rebus fidei, esse apud generale concilium, à quo nondum est hæresis Lutherana judicata et damnata : ergo non est ab omnibus pro hæresi habenda et vitanda : non, inquam valet ; quia Lutherus non habet unam aliquam hæresim particularem novam, et quæ prius non fuerit ; sed habet hæreses olim in conciliis damnatas, Valdensium, Viclefistarum et Hussitarum, et similium, in quibus non est opus nova sententia, sed antiqua sufficit... Dato etiam quod novam hæresim fecisset, non tamen opus esset synodo ad ejus damnationem, ut aperte probant verba Augustini[125] » (nota illa scilicet quibus Augustinus ostendit sine synodo factum Pelagianis esse competens sufficiensque judicium) ; quo judicio facto, subjungit Latomus ex Augustino : « Ad sententiæ executionem procedendum est adversus hæreticos. Aliud est enim judicium sufficientissimum, aliud sufficiens. Sufficiens est enim, quando debito ordine per judicem competentem exercetur : sufficientissimum vero, quando non solum per judicem competentem, sed per judicem supremum cæteris paribus sententia fertur.[126] » Hæc verba video ab anonymo prætermissa, quæ maxime ad rem faciant. Pergit deinde Latomus : « Igitur non ingrediendo difficultatem, an Papa sit supra concilium, vel è converso ; satis est præsenti proposito, quod hæresis Lutherana à Sede apostolica [506] damnata est. Nemo enim, nisi nimium contentiosus, negabit apostolicam Sedem esse judicem competentem ; cum cautum sit canonibus, causas fidei ad Sedem apostolicam esse referendas. » Quæ omnia si candide et sincere, uti theologum decebat, anonymus protulisset, nemo non statim videret judicium Sedis apostolicæ non proponi à Latomo tanquam finale (de quo tamen judicio præcise in objectione agebatur), aut tanquam infallibile, aut etiam supremum » quod tum ab ipso maxime dici oporteret, si tale esse sentiret : sed contra proponi judicium illud Sedis apostolicæ, ut competens, quod etiam inferiori judici convenire possit, utque sufficiens, ad sententiæ scilicet ; ut ipse hic dixit Latomus, executionem : concilii vero, ut quod esset sufficientissimum et supremum. Quæ utcumque se habent, certe cum pontificia infallibilitate stare non possunt, cum post infallibile judicium, nihil ulterius aut superius à quoquam desiderari possit. Quod vero Latomus scribit hæc à se dici, non ingrediendo quæstionem, an Papa sit supra concilium, vel è converso ; ita videtur intelligere, quemadmodum à Carthusiano dictum vidimus : nempe ita ut Papa, licet synodo absolute superior, ei tamen tanquam potiori luce donatae in fidei negotio credere teneatur. Quem sensum aliis quoque superioritatis pontificiæ defensoribus placuisse ostendemus. Cæterum de quæstionibus fidei nobiscum sentit Latomus, qui pontificio judicio conciliare judicium tanto discrimine anteponit ; quique τὸ supremum, ac proinde finale, de quo agebatur sententiæ pontificiæ in se consideratæ detrahit, cum ei tribuat tantum ut sit sufficiens et competens ; et quidem id tribuat, opponendo ad supremum sufficientissimum. Quomodo autem Latomus intelligat sufficiens illud, quod non sit finale, neque sufficientissimum et supremum, responderet, credo, id quod jam indicavimus : sufficiens esse ad id quod volebat, nempe ad sententiam exequendam. Nos autem quid sit illud apud Augustinum sufficiens et competens, Deo dante, exponemus : hic quidem Latomi dicta à nobis referri, non autem præstari oportet. Profert anonymus alium Latomi locum ex libro III adversus Tyndalum, titulo ultimo : De auctoritate et prælatura Romani [507] Pontificis super Ecclesiam et quodlibet membrum ejus.[127] Hæc autem exscribit verba : « Quibus bene perpensis, apparet sano intellectui, quod non juste Romani Pontificis auctoritati contradicatur negando eum esse supremum et ordinarium judicem omnium et singulorum christianorum, in fide, sacramentis et aliis omnibus. » Quo loco videtur pontificiæ auctoritati dare supremum illud, quod antea denegaverat. Hæc ut concilientur, neque inducatur Latemus adversus se ipsum indecore pugnans, proferenda erant alia, quæ anonymus prætermisit. Sunt autem ejusmodi : « Non itaque rationabiliter dubitari potest, nec nisi impudenter negari hoc : Romanus Pontifex est ordinarius judex supremus super unumquemque christianum, et quodlibet particulare concilium Ecclesiæ catholicæ ; quidquid sit de universali concilio plenario et tota Ecclesia simul congregata.[128] Hic Latomus exponit, quo sensu voluerit, Papam supremum esse judicem : duplici videlicet sensu : alter est, ut sit supremus super unumquemque christianum et quodlibet particulare concilium ; quem sensum vidimus esse concilii Constantiensis et Martini V : alter est, ut sit supremus ordinarius, quæ verba sunt Latomi, hoc est inter ordinarios supremus, qui ordinarie semperque sedeat et judicet ; cum synodi universales, nonnisi ex certa causa et extra ordinem habeantur, quorum proinde auctoritatem, cum de ordinariis tantum agat Latomus, expresse reliquit integram. An vero hæc omnia dissimulari oportebat, premique nos ad invidiam iisque auctoritate Lovaniensium, quorum clarissima quæque dicta omisisses ? Tertio loco proponit anonymus[129] Jacobi Latomi responsionem quamdam adversus Lutherum ita objicientem : « Concilium Constantiense determinavit concilium esse supra Papam, cujus tamen auctoritas à multis contemnitur. » Unde Lutherus concludebat sic : « Via nobis facta est enervandi auctoritatem conciliorum : nam ut dicunt, si in uno articulo errasse deprehenditur, jam tota ejus vacillat auctoritas. » Qua in objectione solvenda haud [508] mediocriter Latomus laborabat. Revera enim Cajetanus adversus Almainum nostrum ea recens scripserat, quibus Constantiensis decreti auctoritatem elevaret, neque ipse, neque alii catholici cogitabant quem hæreticorum calumniis aditum aperirent. At Jacobus Latomus, qui neque catholicos accusare, præsertim Cajetanum tanti nominis cardinalem, neque quæstionis alio traducendæ occasionem Luthero præbere vellet, multis agit, ut is quocumque modo victus esse, ac perperam objecisse concilium Constantiense videretur. Quare ait primum à Luthero non posse adhiberi ejus concilii auctoritatem, cujus decreta in Viclefum lata ipse contemneret. Tum addit non propterea vacillare synodi auctoritatem, etiamsi in uno obscuriore articulo defecisset, quod tamen Latomus minime fatebatur synodo contigisse. Negabat enim à Luthero vera relata esse concilii verba, aut extare concilii Constantiensis tale decretum quod loqueretur universaliter de qualibet synodo universali Papæ anteponenda. Quæ quidem et alia multa Latomus, dum misere nimis metuit ne quid Lutherus bene objecisse videatur, inficiatur contra gestorum fidem. Neque illud melius, quod negabat concilium, quo tempore ista decreta condiderat, fuisse cumenicum, cum nihilo magis cumenicum esset, cum ea ederet adversus Viclefum decreta, quæ contra Lutherum Latomus tuebatur. Sed hæc alias. Id modo ad rem nostram pertinet, quod Latomus dum posteriora Constantiensia anterioribus opponit, illud decretum affert, quo adversus Viclefum statuitur,[130] « Papam habere supremam auctoritatem in Ecclesia, quod, inquit Latomus, non stat simul cum eo, quod concilium sit superius Papa. » Addit, facta in concilio Papæ electione, « supremam auctoritatem jam esse in electo ; » et concludit « quod quamvis Ecclesia sit major simpliciter, quam Papa, puta perfectione gratiæ et amplitudine virtutum, tamen potestate jurisdictionis unus peccator potest esse major multis justis, et Papa major toto residuo Ecclesiæ corpore. » Ubi vox potest esse, non est affirmantis, sed ejus qui demonstrare velit, quoquo modo se res habeat, Lutheri argumentum non ita esse efficax ac ille jactabat. Utcumque est, hæc duo apud Latomum vidimus : et nunc [509] Papam concilio superiorem, et alibi concilium in fide superius, cujus quippe judicium sit sufficientissimam et supremum, cum Papæ judicium sit tantum sufficiens et competens. Hic si anonymus Latomum suum Latomo repugnare velit, absolvet nos profecto ab ejus viri auctoritate, qui à se ipso dissentiat. Sin autem velit Latomum sapientem esse virum, qui iisdem semper placitis vestigiisque insistat, Latomum cum Latomo conciliabit ita, ut postremum hoc de concilii judicio sufficientissima et supremo ad fidei negotium pertinere dicat. Cæterum non concilium propterea absolute superius esse, cum Papa inferius esse possit, convocatione ipsa aliisque rebus gravissimis, quas Latomus ad rem suam minime facientes, haud pertractare velit. Atque hanc sententiam non modo Dionysius Carthusianus supra memoratus, sed etiam Turrecremata et alii Eugenianarum partium, in Eugenii eliam aula propugnabant, ut statim demonstrabimus. Quæ cum ita sint, Latomum in infallibilitatis quæstione aperte faventem, in aliis quæstionibus non adversum habemus : cum id non agamus, ut semper, sed ut certis tantum casibus, iisque gravissimis et extraordinariis, in Constantiensi decreto designatis, ad concilium recurratur. Quod autem auctoritatem decreti Constantiensis Jacobus Latomus infregerit, ne Lutherus bene argumentatus esse videatur, parum certe curamus, et Constantienses canones à Latomo non satis consideratos esse ostendemus ; et melioribus argumentis, non quidem uti Latomus, inficiando quæ certa sunt, Lutheri audaciam retundemus. CAPUT XV.Joannis Driedonis Lovaniensis sententia, de fide Petri
nunquam defectura. Equidem intelligo fore quam plurimos, qui nos in Jacobi Latomi explicanda sententia plus laborasse sentient, quam ejus viri, docti licet, auctoritas postulabat. Atque iidem gravius succensebunt, quod in exponendo Joanne Driedone, multo plus opere collocaturi sumus. Sed cum ea quæ dicemus, non modo ad intelligendos Lovanienses articulos, sed etiam ad hujus quæstionis [510] statum animo informandum, multum opis allatura sint ; labori non parcimus, ut ea elucidentur ; speramusque futurum, ut lectores operæ in ea positæ non pæniteat. Joannes Driedo, quod ipse gloriatur, Adriani VI discipulus, anno 1533, opus edidit De ecclesiasticis Scripturis et Dogmatibus, ex cujus operis libro iv, capite iii, parte ii et iii, anonymus multa transcribit,[131] pleraque insincera, quod lectorem monemus, ut ipse perpendat si rem tanti esse putet, pleraque extra rem. Sed nos quæ ad rem conferant diligentissime seligemus. Igitur ex IV libro memorato, postquam anonymus suo more de primatu multa descripsit, hæc de Driedone subdit : « Deinde, inquit, parte tertia ejusdem capitis, pergens ad demonstrandam Romani Pontificis infallibilitatem, » etc. Atqui Driedo de ea ne unum quidem verbum, sed nimirum de primatu quæstione absolutâ, alteram quæstionem, quæ una ad rem nostram faciat, exponit his verbis : « Jam operæ pretium considerare, quemadmodum sit accipienda sententia, ex Scripturis docens, fidem ad consummationem sæculi non deficere unquam à Petri cathedra seu Ecclesia Petri.[132] » Hic ergo videamus an Driedo, vel semel dixerit, ita eam accipiendam esse sententiam, ut Romanus Pontifex Petri successor, sive ut persona privata, sive ut persona publica, sit infallibilis. Et quidem Driedo quæstionem soluturus, triplicem ponit intellectum hujus sententiæ, quod fides Petri nunquam deficiat. « Sciendum est, inquit, quod verbum Christi Patrem rogantis pro Petro, potest concipi sub triplici intellectu : vel primum pro eo ut fides nunquam deficiat à corde Pontificis universalis Ecclesiæ, nec videlicet à persona Petri, nec à persona Pontificis :... vel secundo, ut fides nunquam deficiat à generali cathedra, à Sede, ab universali Ecclesia, seu ovibus ipsius Petri :... vel tertio, ut fides non deficiat unquam à propria Sede, vel dicesi, quam Petrus peculiariter pascendam, dirigendam et gubernandam suscepit. » Hic nota divisionem quam Driedo ut adæquatam ponit : an fides sit defectura à persona Pontificis, an ab Ecclesia universali quam regendam habuit, an à dicesi quam peculiariter [511] regendam suscepit. Personam autem Pontificis indistincte ponit, nulloque discrimine, an considerare velit ut personam privatam, an ut personam publicam ; sed de Pontifice, quamcumque personam gerat, simul ac generatim quæstionem instituit : neque Pontificem ut privatam personam opponit Pontifici ut publicæ personæ, sed personam Pontificis generatim sumptam, opponit Ecclesiæ universali, ac dicesi Romanæ. Qua divisione facta triplicique posito sensu, triplicem etiam proponit quæstionem. Ac primam, de Pontifice Petri successore, his verbis expedit : Primus intellectus (de fide non deficiente in corde et persona Pontificis) videtur esse extra intentionem Salvatoris. Id probat, quia consequens esset, omnes successores Petri ad perseverantiam fidei esse prædestinatos ; quod falsum esse supponit. Absoluto primo verborum Christi intellectu, qui extra intentionem Salvatoris esset, jam se Driedo convertit ad duos intellectus, quos à Christo intentos esse docet : et secundum intellectum, de Cathedra et Ecclesia universali Petri, hoc est, ipsa Ecclesia catholica, sic aggreditur : « Secundus intellectus, inquit, est fide tenendus propter verbum Salvatoris : « Ego vobiscum sum usque ad consummationem sæculi[133] ; et : « Portæ inferi non prævalebunt adversus eam.[134] » Ex quibus, inquit, consequens est Christum permansurum cum episcopatu et Ecclesia, et Sede Petri, usque in consummationem sæculi. Hoc autem non est sic consequens de episcopalibus seu ecclesiis aliorum apostolorum, deficientibus jam à fide suis ipsorum gregibus. » Patet ergo de secundo intellectu : nempe de fide esse, Petri episcopatum seu Ecclesiam nunquam defecturam ; quod ille episcopatus et Ecclesia Petri nihil aliud sit quam ipsa Ecclesia catholica : qua in re ipse Petrus multum differt à cæteris apostolis ; quod hi, singularium ecclesiarum duces, totum gregem amittere, Petrus vero toti præpositus, non magis possit oves suas omnes amittere, quam Christus ; cum Christus nullas habeat, quæ non etiam Petri sint sub Pastore Christo. Qui sensus planus est, et fide absolute certus, ut merito Driedo docet. Jam ad tertium intellectum, an fides sit defectura in peculiari [512] Ecclesia et dicesi Petri, sic procedit : « Aliud potest intelligi Ecclesia seu Cathedra Petri, aliud Ecclesia seu dicesis Romana. Siquidem Ecclesia seu dicesis Romana potest intelligi esse destructa, permanente Cathedra Petri, quæ est Cathedra universalis Ecclesiæ. Unde et tertium intellectum pertinaciter hæretici refellunt.[135] » Ac paulo post : « Fuerunt jam olim et alii, qui non pertinaciter, sed quasi probabiliter, sententiam defendere voluerunt, ex Scripturis nobis incertum esse, an dicesis Romana deficiat unquam à fide, et idcirco esse temerarium asserere alteram partem quasi articulum fidei, cum neutra sit ex Scripturis necessario consequens ; neque uspiam revelatum sit, quod omnes christiani à Turcâ non expellentur unquam à Romana dicesi. » En tertius intellectus, quem ab aliquibus etiam non hæreticis, rejectum esse dicit. Atqui hunc intellectum confirmaturus ipse, primum affert contraria argumenta, et addit : « Hæc et similia sunt, ex quibus hæretici et alii quidam nimium pertinaciter[136] arbitrantur stultum et temerarium esse, si quis doceat Ecclesiam Romanam super alias ecclesias præsidentem, sic à Christo esse privilegiatam, ut ab ea non deficiat unquam, neque fides, neque primatus pontificalis. » Vides profecto quod quærat : ac primum nihil jam de Pontifice, sive ut privato doctore, sive ut docente ex cathedra. Quæ ad personam pertinent, jam expedita sunt. Deinde nihil etiam de universali Ecclesia, cujus fidem deficere non posse, ex ante dictis constitit ; sed quærit illud tantum, an fides et cum fide primatus, in dicesi Petri ejusque successorum unquam interire possit. Affert postea probationes, quæ nihil ad nos attinent ; cum non hic inquiramus rectene probaverit, sed quid concluserit. Concludit autem sic allatis Patrum testimoniis : « Non temere igitur, sed pia fide cum Patribus nostris prædecessoribus credimus, quod fides et primatus Ecclesiæ et sedes seu cathedra Petri, claves regni clorum, potestas ligandi et solvendi, sunt à dicesi Romana inseparabiles ; et quod Deo providente et beato Petro opem ferente, [513] Romanus Episcopus, seu populus sub Romana dicesi, non deficiet unquam totus à fide. » Atque ut semel elucescat, ad quem scopum collimaverit, hæc ejus verba audienda sunt : « Defecit Hierosolymitana Ecclesia, cui Jacobus praesedit ; defecit Achaia, ubi Andreas ; Asia, ubi Joannes ; India, ubi Thomas ; Persis, ubi Judas ; Æthiopia, ubi Matthæus ; Græcia, ubi Paulus : Romana Sedes hactenus manet in fide Christi erecta.[137] » Quæ quidem anonymum docere debuissent, quid Driedo aversetur ; nempe id, si quis diceret Romanam Ecclesiam, etiam particularem, aliis similem esse, quæ cum episcopo ipsaque episcopali sede à fide penitus excideret, fieretque cathedra jam erroris aut schismatis. Id quidem Driedo docuit nunquam Romæ eventurum, quod nos ultro amplectimur ; atque insuper addimus, quantumcumque in Romam fremerent inferorum portæ, ac sacræ urbis, quod absit, fundamenta concuterent, non propterea prævalituras contra Petri Cathedram ; sed eam semel à Christo Ecclesiæ catholicæ datam, integram permansuram, Sedique sacrosanctæ, modo quo sciverit, provisurum Deum, neque futurum unquam ut ipsa Pontificum, qui Petri loco sint, successio ac series, à vera fide avellatur ; quod quidem et Driedo sensit, et omnes catholici confitentur. Quod autem Driedo nunquam futurum docet, ut in urbe Roma, in Romana dicesi, in Romano solo, fides et primatus intereant,[138] id quidem non video, ut in nos intorqueri possit. Neque enim [514] clerus Gallicanus, somniavit fore ut Romana Ecclesia particularis seu Romana dicesis cum Episcopo et plebe sua penitus intercidat, populusque Romanus totus cum suo Pontifice à fide abrumpatur, et primatus Ecclesiæ alio transferatur, quæ hic Joannes Driedo adversus quosdam, ut ait, catholicos, explicanda, probanda, tuenda suscepit. Neque vero id ullo modo pertinet ad concilii Constantiensis decreta, quæ clerus Gallicanus sua Declaratione complexus est ; neque eam quæstionem synodus Constantiensis, vel leviter attigit. Neque si quis Pontifex suo officio male functus aliquid contra fidem, etiam decreto facto docuerit, ideo populum totum, atque Ecclesiam totam particularem Romanam cum eo defecturam consequens est : cum nec ioanni XXII hæresim prædicanti crediderit ; ac nihilo magis etiam definienti, uti tum res erant,[139] creditura fuisse videretur. Neque vero ille Pontificis, etiam contumacis, quantuscumque defectus, urbi Romæ Romanæque dicesi fraudi esse posset, ut propterea Petri Sedes loco moveretur, et primatus alio traduceretur ; sed pravum Pontificem statim amoveri, aliumque ab Ecclesia substitui oporteret, qui tamen haud secius sederet Romæ, uti Pisis primum atque iterum Constantiæ decretum factumque est. Quare immerito quidem moderni Lovanienses, ista Driedonis, nihil sibi profutura, jactant. Id vero ad nostram quæstionem facit, quod ille enumerans quæ ad interpretationem spectent divinæ pollicitationis hujus : Rogavi pro te ut non deficiat fides tua, eum sensum prætermisit, quo diceretur fides etiam in Pontificis corde deficiens, in ejus tamen, non modo Ecclesia illa universali, aut eliam dicesi particulari, Romana scilicet, sed etiam decretis permansura semper : quem sensum et prætermisit, et dominicis promissis contineri non posse intellexit. Rogo enim ad quam tripartitæ divisionis partem pertinere velint eum sensum quem venditant ? An ad fidem quæ personæ [515] Pontificis insit ? an ad eam quæ universæ Ecclesiæ ? an ad eam quæ Romanæ dicesi ? Non quidem ad fidem primo modo consideratam. Is enim est modus, quo fides deficere possit, in corde scilicet et persona Pontificis ; isti autem quærunt eam fidem quæ deficere nequeat : non ad eam quæ deficere non posse credatur, Ecclesiæ catholicæ, seu dicesis Romanæ fidem : aliud enim est in Pontificis sive privata, sive publica persona ; aliud in Ecclesia universa, aut in dicesi Romana deficere non posse fidem. Nempe hæc duo sunt, quæ promissa à Domino fuisse Driedo asserit ; ut ab Ecclesia catholica nunquam avellatur fides ; ut à dicesi Romana, non fides, non Petri Cathedra primatusque apostolicus : quæ profecto stare vidimus, quidquid evenerit uni vel alteri Romano pontifici eorumque fidei. Neque vero Driedo hic cogitavit fidei declarationem publicam et authenticam, quæ in Romano Pontifice labefactari non possit. Nec mirum : cum enim hic fidem interpretetur, non externam fidei declarationem, sed ipsam intus fidem, qua in Christum creditur ; ad eum profecto sensum, nuda illa et externa fidei declaratio minime pertinebat ; certumque omnino erat Christi promissione minime comprehendi omnes Petri successores, cum eos infideles esse posse constaret. Quare haud immerito illa nunquam defectura fides, à Driedone redigitur ad Ecclesiæ catholicæ, aut ad peculiaris Ecclesiæ Romanæ fidem ; quoniam Ecclesia catholica et peculiaris Romana omnium ecclesiarum Caput, infideles esse non possint. Sic igitur patet eum ab Adriani magistri sententia non recessisse, neque ab iis interpretationibus, quas ab antiquis glossis auctoribusque depromptas, Petro Alliacensi ac Dionysio Carthusiensi aliisque probatas esse vidimus. At enim existimavit, inquies, « in Romana Sede hactenus nullum sedisse hæresiarcham, qui docendo definierit aliquid fidei nostræ repugnans, neque hæresim ullam illinc sumpsisse initium.[140] » At quod factum non sit hactenus, ille quidem dicit ; an continuo dixerit nihil unquam talo evenire posse, demonstrandum tibi erat. Certe multa mala, quæ nondum evenerint, evenire [516] posce Driedo confirmat. Neque enim dicit fidem in alicujus Romani Pontificis corde defecisse ; sed dicit tamen expresse, ne id unquam fieret, Christum non fuisse pollicitum. Neque ait unquam factum esse, ut aliquis in ea Sede contumaci animo hæresim docuerit, sed plane id fieri posse asserit ; et tum nimirum, « si contumax fuerit, deponendum esse, vel declarandum propter contumaciam ab Ecclesia fuisse depositum, à tempore ex quo talia docere aut prædicare cperit.[141] » An autem quod ille contumax crediderit, docuerit, praedicaverit, etiam pertinaciter sub anathematis pna, quo nunc omnia redigunt, definire non possit, Driedo ne quæsivit quidem : adeo absonum et à Christi pollicitis alienum visum est. At, inquies, dixit totum id quod docuerit de dicesi Romana indefectibili, Petri et successorum ejus privilegium esse. Certe et quidem maximum, quod ei dicesi præfecti sunt, quam nunquam à fide abrumpi posse arbitretur. Magna gregis dignitas, quæ in Pastorem redundet. At enim ea dignitas gregi convenit ratione Pastoris. Respondeo non ratione Pastoris hujus, vel illius, in cujus corde vel prædicatione fides deficere possit, teste Driedone, sed ratione dignitatis pastoralis, ut jam ipse dicebat : ratione Primatus Petri in ea Ecclesia divina ordinatione collocati. Hinc enim efficitur, ut neque illa Ecclesia, neque episcopatus ejus à fide penitus avellatur unquam, ne in ea scilicet, una cum ipsa fide primatus intercidat. Driedonem secuti sunt Lovanienses alii, eodemque sensu commendarunt Petri non defecturam fidem, ut Judocus Ravestein Tiletanus, in Doctrina Lovaniensium relatus[142] : qui sane, quanquam pontificiæ infallibilitati favebat, et Romanos Pontifices ab aliquot historicis erroris incusatos, ab ea nota vindicandos putabat, non in eo tamen præcise vim Cathedræ ac fidei Romanæ reponebat, sed in eo maxime, quod « ut etiam concederetur, aliquos Pontifices Romanos privato errore laborasse, semper tamen ipsa fidei veritas in successione, tanquam fidissima veritatis [517] conservatrice ; permansisse verissime diceretur[143] ; » quando errorem prædecessoris, succedens Pontifex continuo emendasset. CAPUT XVI.Articuli Lovaniensis Facultatis, anni 1544, ex præcedente doctrina explicantur, et cum Parisiensibus, anni 1542, conferuntur : Cathedra Petri nunquam defectura. Hæc certa et firma, atque à Driedone sunt præclare explicata, ex quibus secuti Lovanienses, articulos composuerunt eos, quos aliquot annis post Driedonem mortuum, anno videlicet 1544, die 6 Decembris, Carolo V jubente, ediderunt. XXI. « Firma fide tenendum est unam esse in terris veram atque catholicam Christi Ecclesiam, eamque visibilem, quæ ab apostolis fundata, in hanc usque nostram ætatem perdurans, retinet et suscipit quidquid de fide et religione tradidit, tradit et traditura est Cathedra Petri, super quam ita à Christo suo Sponso est ædificata, ut in iis quæ fidei sunt et religionis errare non possit. XXV. « Certa fide tenenda sunt » non solum quæ in Scripturis expresse sunt tradita, sed etiam quæ per traditionem Ecclesiæ catholicæ credenda accepimus, et quæ definita sunt super fidei et morum negotiis, per Cathedram Petri, vel per concilia generalia legitime congregata.[144] » Quid sit Cathedra Petri, Driedo exposuit : hoc est primo loco, Cathedra universalis illa, Ecclesia scilicet catholica, primatu Petri gaudens, in qua nullo modo defecturam fidem, ut de fide absolute ; ac secundo loco, Cathedra particularis, seu dicesis Romana, in qua etiam, ut Romana est, non defecturam fidem, pia sanctaque fide atque ex fidei pietate crederet. Quare nec à cathedræ quidem particularis illius, quæ nunc Romæ, Deo auctore, constituta est, perpetua traditione certoque et constanti dogmate aberrandum esse pervulgata jam erat [518] sententia, quam tunc Lovanienses ex hujus viri apud se et doctrinæ ac pietatis laude florentis sensu, in suos articulos transtulere. Sic certa fide tenendum esse docent, quod Cathedra Petri, Ecclesia universalis, Petro ut Capiti adunata, definiat, articulo xxv. Quod autem ibidem disjunctivè dicunt : Cathedram Petri, vel concilia generalia, nempe significant non esse necesse semper ab Ecclesia congregata et concilio generali judicium proferri ; sed valere omnino quæcumque Ecclesia catholica, universalis illa, et semper inconcussa Petri Cathedra protulerit, sive expresse per se, in cumenica synodo pronuntians, sive auctore Romano Pontifice, et in ejus decreta consentiens. Atque hoc certe erat quod aliis verbis, articuli Parisienses superius relati[145] dixerant : nempe articulo xviii, « Ecclesiam universalem errare non posse : » item articulo xxii : « concilium generale, Ecclesiam universalem repræsentans, errare non posse ; » cujus quidem Ecclesiæ catholicæ nomine, Parisienses, Petrum etiam, qui Caput sit, ejusque Cathedram comprehendunt ; quemadmodum Lovanienses Cathedræ Petri nomine universalem etiam Ecclesiam complectuntur, uti jam vidimus certissimis rationibus à Driedone esse confectum. Ita illud quod concilium universale, sive illud, quod Cathedra Petri certo et absolute errare non possit, unum idemque est, Ecclesia scilicet catholica ; quandoquidem Pontifici ex traditione definienti, non desit Ecclesia consentiens, et rursus concilio judicanti adsit Pontifex, convocandi, agendi, decernendi auctor, ex cujus utriusque complexu existat illud, sub quo captivari omnem intellectum oporteat, Spiritus sancti judicium. Neque propterea Cathedram universalem Petri ab ejus cathedra particulari, quæ nunc, Christo providente, Romæ est, ullo modo sejungimus ; neque refugimus, imo complectimur quod iidem Lovanienses de Cathedra singulari Petri credendum proponunt : nempe Ecclesiam ita « super eam à Christo esse fundatam, ut errare non possit[146] ; » cum id profecto constet toti Ecclesiæ, hoc est, Capiti et membris fide et charitate connexis, à Christo esse promissum. Suscipimus etiam cum Lovaniensibus « quidquid de fide et [519] religione tradidit, tradit et tradituro est Cathedra Petri, » etiam illa singularis, hoc est, profecto non quod unus forte Pontifex ; sed quod ipsa Pontificum successio et series et Ecclesiæ Romanæ Ecclesiarum Matris, perpetua et constans et firma professio, pro certo fidei dogmate tenuerit, docuerit, prædicant ; cum jam professi simus eam seriem ac successionem nunquam à fide abrumpendam[147] ; ac si quid unquam, quod absit, erroris irrepserit, Deo adjuvante, fore ut, vel sedes Romana per se ipsa respuat, vel tota Ecclesia catholica pro capite connixa restituat. Hæc summatim et breviter nondum ut plane explicemus, atque argumentis probemus ; sed ut interim doceamus Parisiensis matris et Lovaniensis filiæ, ab initio ad postrema usque tempora, unam et cohærentem esse sententiam. Neque ambæ de summo Pontifice diversa docent, cum et Parisienses docuerint « unum esse jure divino Romanum Pontificem, cui omnes obedire tenentur ; » et Lovanienses jam relatis articulis hos quoque interponant. XXIII. Unus est Ecclesiæ summus Pastor, cui omnes obedire tenentur, ad cujus judicium controversiæ quæ super fide et religione existunt sunt referendæ. XXIV. « Summam hanc praeposituram primus omnium gessit sanctus Petrus, verus Christi in terris Vicarius et totius familiæ ejus Pastor : post Petrum vero, ex Christi institutione, omnes deinceps Pontifices, Petri in cathedra successores.[148] » Vides in articulis Lovaniensibus, cum Romanus Pontifex nominatur, ei attribui ut obediatur, et ad eum quæstiones fidei referantur, ut summam in Ecclesia praeposituram gerat ; quæ ab omnibus catholicis admittuntur. Cum ad eam devenitur auctoritatem, quæ errare non possit, jam non ipsum Pontificem, sed Cathedram Petri et generale Concilium nominari : quæ quidem rectene an secus distinguantur, nondum est disceptandi locus. Certe hic distincta accurate esse, et à Joanne Driedone sumpta perspicuum est : atque hæc ad fidem catholicam pertinentia, [520] Lovanienses æque ac Parisienses merito hæreticis opponenda esse censuerunt : haud ita veritati reique ecclesiasticæ consulturi, si opponerent eaque etiam inter catholicos variare non ignorabant. Neque abludebant aut ipse Driedo, aut reliqui Lovanienses Magistri ab Adriani sui sententia, cujus apud ipsos tanta erat auctoritas. Dicturus enim Adrianus, etiam in fidei determinationibus, errare posse Pontificem, sic præfatus erat : « Si per Ecclesiam Romanam intelligatur Caput ejus, puta Pontifex, certum est quod possit errare[149] : » ne scilicet dicere videretur, in Ecclesia Romana sive universali, sive particulari statim defecturam fidem, si in Pontifice defecisset. Quod si obstinate volunt per articulos Lovanienses damnatam esse doctrinam quæ Pontifici quoque infallibilitatem detraheret, ergo non modo Lutherum aliosque hæreticos, quod sibi proposuerant, verum etiam Adrianum VI, Jacobum Latomum, et Joannem Driedonem sui temporis viros maximos ac suæ scholæ lumina condemnarunt : gratissimum facturi Lutheranis suæque censuræ elevaturi auctoritatem, quod certa cum incertis æque confudissent, et sanctissimorum virorum doctrinam cum infanda hæresi una sententia reprobassent. Neque Ruardus Tapperus post illos articulos scribens, Joannem Driedonem in his damnatum approbasset, cum ejus librorum editionem accuraret : neque postea Joannes Viggers, id quod jam audivimus,[150] cum de Adriano VI tractaremus, diceret, ab aliquibus haberi de fide, quod Pontifex sit infallibilis : neque tam contemptim aliquibus tantum de fide esse diceret, quod sua Facultas condemnatura Lutherum in suos articulos retulisset. Eumdem Viggerum postea audiemus de eadem infallibili late dicentem, communiter hanc teneri, et contrariam sententiam judicari improbabilem.[151] Improbabilem vero tantum, quam sua Facultas una cum Lutheri erroribus proscripsisset ? Nemo id sanus dixerit, adeoque Lovanienses alio spectasse, eo nempe quo vidimus, quod et nos rationibus adstruximus necessariis. [521] CAPUT XVII.
Joannis Driedonis sententia de superioritate Papæ eum
Parisiensium sententia congruit : horum reverentia in summum Pontificem ;
locus Majoris. Plerique eorum qui Papam concilio anteponunt, sic agunt ut
Parisienses non rejiciant, sed ut eos, summa ipsa secuti, verborum
magnificentia vicisse videantur, ut illi inflatius tantum, nostri simplicius candidiùsque
dixerint. Id, in hac quæstione imprimis intellectu necessarium, vel unus Driedo
maxime comprobabit. Atque is quidem prima fronte à nostris vehementissime
discrepare videtur ; quippe qui doceat Papam, « ex jure divino habere
quod à nemine possit judicari aut condemnari, neque ullam communitatem esse cui
subjiciatur, neque subjici concilio ut superiori, et habenti sublimiorem
potestatem supra ipsum.[152] » At qui rem penitus inspexerit, facile comperiet Driedonem
eorum esse numero, quos diximus à Parisiensibus abhorrere visos, summa tamen
ipsa atque aliis verbis cum ipsis consentire. Et primum quidem docet Papam, « in causis fidei et
schismatis personam ejus tangentis, subjici judicio universalis
Ecclesiæ :... et si contumax fuerit deponendum, vel certe declarandum ab
Ecclesia fuisse depositum[153] : »
quæ in idem recidunt. Ergo ex tribus casibus, quibus Parisienses concilium
Constantiense secuti, Papam synodo subjiciunt, fidei, schismatis et
reformationis generalis in capite et in membris ; jam profecto in duobus
Driedone teste, Papa subjectus est. Nunc de tertio casu, reformationis scilicet,
quid idem auctor sentiat audiamus. Ac statim quidem occurrit ille locus ab anonymo Lovaniensi indignis mutilatus modis, quem nos integrum referemus : « Concilium generale, quamvis neque potest neque debet plenitudinem papalis potestatis à Christo commissam Petro et successoribus ejus tollere, aut diminuere ; sed de illa gratias agere Deo qui [522] dedit talem potestatem hominibus : potest tamen, pro ædificatione Ecclesiæ, usum illius potestatis limitare certis legibus et statutis, quibus ipse Papa debet acquiescere, nimirum subjectus æquitati naturali ac divini juris.[154] » Quæ sunt manifeste à Gersone sumpta. Sic enim ait Gerson : « Ecclesia vel generale concilium, quamvis non potest tollere plenitudinem potestatis papalis, à Christo supernaturaliter et misericorditer collatæ, post tamen ejus usum limitare, certis regulis et legibus, in ædificationem Ecclesiæ ; et in hoc est totius Ecclesiæ reformationis stabile fundamentum.[155] » Neque vero nostri quidquam aliud volunt, cum Papam in negotio generalis reformationis subesse concilio ex Constantiensi canone decernunt. Quare in reformationis casu, quod jam quærebamus, assentitur Driedo Parisiensibus, pontificiam potestatem conciliari potestate, limitari et temperari posse. Atque hujus quidem loci primam partem, ea scilicet verba quæ Pontifici superioritatem omnimodam asserere videbantur, tanquam absolute dicta essent, anonymus protulit : sustulit vero ea, quæ usum limitarent atque temperarent, ut profecto pudeat theologiæ professorem in allegandis theologis tam infideliter esse versatum. Neque minus fallaciter alios Driedonis locos retulit. Gravis ea est quæstio, et à canonistis in utramque partem pertractata, quibus causis Pontifex à concilio generali judicari possit. Et quidem qui pontificiæ potestati favere velle videntur, unam hæresis causam memorant propter quam Papa indubius ab Ecclesia judicetur. Hos Driedo sequi visus est, cum dixerit, « Papam notorie hæreticum, vel de hæresi suspectum et diffamatum judicari quidem posse ; sed eo tantum casu, si videlicet sit notorie hæreticus, vel de hæresi suspectus et diffamatus.[156] » Quem locum anonymus urget recte ; sed sequentia dissimulat : « Rationabiliter autem præsumitur suspectas de hæresi, quando ipse adeo notorie et incorrigibiliter scandalizat Ecclesiam, ut vita ejus sit Ecclesiæ tanquam exemplum, et doctrina hæresis, seu fidei prorsus à Christo alienæ.[157] » [523] Nec mirum hæc sensisse, secutum alios canonistas multos, et glossam illam celebrem in caput Si Papa : « Certe credo quod si notorium est crimen quodcumque et inde scandalizatur Ecclesia, et incorrigibilis sit, quod inde possit accusari : nam contumacia dicitur hæresis.[158] » Jam de indubitato Pontifice hæc Driedo dicit magnificis sane verbis : « Ecclesia quandiu tenetur habere Papam pro indubitato Papa, debet ipsum ut Vicarium Christi » custodem suum et Pastorem nominare, et ipsum, juxta Apostoli doctrinam, velut seniorem non increpare, sed obsecrare ut patrem,[159] et honorare ut dominum : » quæ quidem anonymus statim arripuit ; sed sequentia prætermisit : « Nihilominus tamen hujuscemodi Vicarius, Ecclesiæ Sponsus, si fuerit frigidus, maleficiatus et adulter, adeoque sit ad generationem filiorum spiritualium inhabilis, ut nihil sibi sit curæ de Sponsa Ecclesia, potius generans filios spurios Satanæ, jam existimari potest de hæresi suspectus ; atque ita rationabiliter Ecclesia potest dubitare, an persona illa sit indubitatus Papa, sicuti rationabiliter tum dubitare potest, an sit pertinax hæreticus. » Hæc Driedo[160] : ex quibus infert, contra ejusmodi Papam valere ea omnia, quæ in concilio Constantiensi contra dubios Pontifices scandalosos acta essent ; atque hæc copiosissime exequitur et probat : quæ lector, si tanti res est, ab ipso auctore repetat. Hæc postquam Driedo dixit, totum illud caput concludit his verbis ; « Ex his diligenter consideratis perspicuum esse potest, quonam modo concilium universalis Ecclesiæ est supra Papam, et è contrario Papa supra concilium. » Sic mutuo sese exsuperant, sed diverso respectu : quæ ita conciliantur, ut Pontifex in ordinario regimine et ordinariis casibus, concilium vero in extraordinariis, quæ à Driedone commemorata sunt, antecellat. Neque vero nostri, Cameracensis et Gerson et alii omnes aliter intelligunt. Unde Joannes Major noster Pontificem ait esse superiorem regulariter in ordinario regimine : concilium autem casualiter certa causa, certis casibus : et addit : « Hic modus cuilibet sapienti Pontifici debet esse gratior, licet dicamus concilium esse [524] casualiter super Pontificem, et posse eum corrigere. Cum hoc enim dicimus Papam ex institutione Christi non esse deponibilem nisi gravissima causa ; quæ vix ter contigit mille annis.[161] » Cur autem isti casus tam rari prævidentur, an necessaria ratione, an pravo animo, ac maledicendi libidine ? non jam à nostris, sed etiam à Driedone et aliis omnibus quærere te oportet. Respondebunt sane Ecclesiam æternitatis suæ pariter atque infirmitatis humanæ consciam, canones condidisse, quorum opera, adversus insolitos etiam et extraordinarios casus certa remedia compararet : eo vero canones Constantienses esse institutos, eosque à Driedone Lovaniensi ita esse intellectos, ut nemo Parisiensium graviora et fortiora dixerit. Clerus vero Gallicanus ne ea quidem attigit, sed tantum Constantiense canones asseruit tanquam disciplinæ ecclesiasticæ et reformationis omnis certissimum ac necessarium fundamentum. Quare adeo Driedo nobis non est opponendus, qui aut nostra damnaverit, aut iis contraria sanxerit, ut potius eum ulterius quoque progressum esse videamus. CAPUT XVIII.Alii Driedonis loci excutiuntur. Iterum de Cathedræ Petri
auctoritate, ex eodem scriptore. Ex his facile est reliqua intelligere quæ ex Driedone in hunc locum adducuntur. Objicitur istud,[162] quod decreta Contantiensia exponens, concilii auctoritatem in Papam, ad hæresis vel schismatis casum redigere videatur. « Papa, inquit, in causis fidei et schismatis personam suam tangentis atque concernentis, subjicitur judicio universalis Ecclesiæ. Quamobrem si ipse fieret hæreticus aut schismaticus, aut argumentis probabilibus de his suspectus,... esset ab Ecclesia... monendus,... judicandus,... deponendus,... vel [525] depositus... declarandus.[163] » Cui loco addit anonymus, « sicut ante jam exposuerat libro de Libertate christiana : » ne id quidem cogitans, librum de Libertate christiana esse ultimum opus Joannis Driedonis, cui componendo sit immortuus, ut vel præfatio testatur. Id gravius quod sequentia tacet : « Quamvis primatus Papæ super omnes particulares ecclesias sit constitutus jure divino, non hinc tamen oportet consequens esse eumdem Papam in causis propriis jus divinum concernentibus, non esse subjectum potestati universalis Ecclesiæ. » Ubi 1° notandum illud : Papæ primatum jure divino constitutum, non super universalem Ecclesiam, sed super omnes particulares ecclesias, quod ex Constantiensibus deductum fontibus, Driedo ubique inculcat, ut legenti patebit. Tum illud : « Nihilo secius Papam esse judicandum ab universali Ecclesia, in causis propriis jus divinum concernentibus. » Quod quidem latius patet, quam hæresis, vel schisma ; et jura tantum positiva excipere videtur. Quæ hic generatim dicta, Driedo in libris de Libertate christiana fusius, postea, uti vidimus, et diligentius exequitur. Objicitur et locus hic[164] : « Quemadmodum Romana Ecclesia, in qua residet apostoli Petri successor, est omnibus Ecclesiis prælata, ad quam fidei magistram et matrem, omnes majores totius Ecclesiæ causæ recurrunt, sumentes terminum seu finem, juxta sententiam ejusdem Ecclesiæ, cujus vis et potestas ecclesiastica est in Pontifice ejusdem Ecclesiæ ; ita et Romanæ Ecclesiæ sententia prævalet omnibus sententiis aliarum Ecclesiarum, à Romana Ecclesia discrepantium, » particularium scilicet, uti mox audivimus ab ipso interpretatum, non autem universarum etiam in synodo collectorum. Neque tamen in omnibus casibus ad cumenicam synodum recurri necesse est ; recte enim ait Driedo, majores etiam causas sumere terminum seu finem juxta sententiam ejusdem Ecclesiæ Romanæ, » regulariter scilicet et in ordinario regimine, in ordinariis casibus, non certe in extraordinariis, ut jam vidimus, in libro de Libertate christiana ab hoc auctore una cum Parisiensibus summo consensu fuisse traditum. [526] In Romana etiam Ecclesia fidei quæstiones haut secus atque aliæ regulariter finem accipiunt, cum sit plerumque tanta consensio, ut ad synodum cumenicam non necessario recurratur : quæ omnia ex antedictis clara et aperta sunt, et in sequentibus clarius elucescent. Diximus etiam ita esse Ecclesiam catholicam constitutam, ut in Capite suo, in Petri scilicet Cathedra singulari prævalere et insidere non sinat hæresim, qua per contumax propositum à fido abrumpatur penitus, adeoque omnem Ecclesiam à certo et constanti Ecclesiæ Romanæ dogmate discrepantem, à fide alienam et schismaticam esse. Et quidem certum est, quod ait Driedo, Ecclesiæ Romanæ particularis illius vim et potestatem ecclesiasticam in suo Pontifice esse. Neque enim Ecclesia Romana per se aut absolvit aut ligat ; sed Pontifici Romano, Petri successori, id juris à Christo concessum est. Si tamen, quod absit, fides in Pontificis alicujus corde, ant etiam doctrina, prædicatione, decreto, vel ad contumaciam usque defecerit (quod ne fleret, negat Driedo, uti vidimus, à Christo esse promissum) non propterea Ecclesia Romana vim suam ac potestatem amitteret ; nihilo profecto magis quam, Pontifice mortuo, amittit ; cum semper supersit in Ecclesia semen, quo vis illa excitetur, seu potius explicetur ; et Ecclesia Romana Mater ecclesiarum neque a fide abrumpatur, neque primatu excidat. Atque hæc erant quæ
de Jacobo Latomo et Joanne Driedone Lovaniensibus, pro lectoris expectatione
fortasse nimia ; pro Lovaniensium articulorum intellectu congrua ; pro
ipsius quæstionis summa explicanda et constituendo statu, necessaria diceremus.
Quæ omnia, Deo dante, progressu orationis haud mediocriter illustranda et
confirmanda esse confidimus. De aliis Lovaniensibus ætate posterioribus, quæ
ratio postulaverit, loco suo exponemus. LIBER SECUNDUS
Quod declaratio gallicana ab omnl censura sit immunis, probatur
ex auctoribus parisiensium sententiæ adversantibus. CAPUT PRIMUM.
Joannes à Turrecrematâ pontificiæ potestatis sub Eugenio IV defensor præcipuas, in fidei quæstionibus
concilii auctoritatem Papæ auctoritati anteponebat : communis erat tum
illa sententia : Bulla, Deus novit, sub Eugenii nomine edita. Hic quærimus an antiquiores scholastici et canonistæ, qui conciliorum superioritati vehementissime omnium adversantur, à nobis omnino diversa senserint, et an in quibus dissentiant, pari immodestiâ cum recentioribus saevierint ? Eugenii IV certe tempore, quo maxime efferbuit illa contentio, è Fratrum Prædicatorum Ordine Joannes à Turrecrematâ, sacri Palatii apostolici magister extitit : acris ingenii vir, quem Eugenius ipse unum Basileensibus vel maxime opposuit, et de se bene meritissimum evexit ad purpuram. Is ergo, cum Papam concilio superiorem vehementissime assereret, tamen in apologia sive responsione pro Eugenio IV, quam cum ipsis Basileensibus coram Pontifice tractans, ejusdem Pontificis jussu, viva voce primum, deinde eliam scripto protulit, hæc habet : « Si talis casus contingeret, quod Patres universi in synodo universali convenientes unanimiter aliquam definitionem fidei facerent, cui sola persona Papæ contradiceret : dicerem judicio, quod synodo standum esset, et non personæ Papæ. Judicium enim tantorum Patrum universalis unius synodi, in materia fidei, merito præferendum videtur judicio unius hominis ; in quo casu optime venit illa glossa quæ habetur in caput Anastasius, distinctione xix, quod ubi de fide agitur, Papa [528] tenetur requirere concilium episcoporum[165] ; quod intelligendum est quando casus est valde dubius, et synodus convocari poterit, et tunc Synodus major est Papa, non quidem potestate jurisdictionis, sed auctoritate discretivi judicii et amplitudine cognitionis.[166]« Quid sit judicium discretivum, canonistarum et theologorum ejus ævi sensu, facile intelliget, qui apud ipsos passim legerit duplicem clavem : alteram discretionis ac scientiæ, qua verum à falso discernitur ; alteram, jurisdictionis ac potestatis, cum aliquid pro potestate et sub pna decernitur. Porro decretum illud, seu judicium juridicum, maxime in rebus fidei, discretivo judicio niti constat. Neque enim quis de fide decernat aliud, quam quod discretione et scientia verum esse perspexerit. Quare Turrecrematæ certum erat, concilii auctoritatem, quocumque tandem nomine appellandam, Papæ auctoritati omnino anteponendam esse. Quid si Papa esset contumax ? Nam id quoque prævidit. Audi quid post relata verba statim subdiderit : « Ubi autem id ita eveniret, inquit, quod talibus quæ ad fidem pertinere tota synodus, per apertissima testimonia sacræ Scripturæ aut sanctorum Patrum doctrinam, unanimiter declararet Papa acquiescere, obedire, et stare nollet, sed contumaciter contradiceret, talibus aperte ad fidem catholicam pertinere declaratis, jam utpote hæreticus, subjectus veniret concilio, sicut quilibet alius à fide devius.[167]« Vicies apertissime Papam in fidei quæstione à synodi sententia contumaciter discrepantem ; neque eo secius à sancta synodo, Papa contradicente, supremo judicio quæstionem definitam, et in Papam pro potestate animadversum, et synodi stare sententiam. Hæc Turrecremata, cum is pontificiæ auctoritati, quanta excogitare posset maxima, à Christo attributa esse vellet, ipso Pontifice audiente et approbante, dixit, ac jubente perscripsit. Neque vero tum quisquam ea de re ambigebat. Idem enim docet eadem ætate Petrus de Monte, episcopus Brixiensis, Jurisconsulte nobilis et Eugeniarum partium studiosissimus : nempe ubi [529] agitur de fide et schismatis causa, etiam indubium Pontificem à synodo deponi posse, ac « si contrariatur sententia Papæ sententiæ concilii, potius standum esse sententiæ concilii.[168]« Quin etiam edita est tum Eugenii IV nomine, Bulla Deus novit, à Turrecrematâ, ut videtur, dictata : adeo cum ejus scriptis, sensus, spiritus, ipsa denique verba conveniunt. Ibi, quantumcumque pontificiam potestatem in immensum extollerent, sic tamen dicebant : « Si Papa vel legatus ejusdem nollet disponere aliqua, contra concilium affectaret ; Papæ sententia vel ejus legati personam Pontificis repræsentantis, non concilii voluntas sequenda foret ; cum super omnia concilia Papa habeat potestatem ; nisi forte quæ statuenda forent, catholicam fidem respicerent, vel si non flerent, statum universalis Ecclesiæ principaliter perturbarent ; quia tunc concilii sententia esset potius attendenda.[169]« Video nunc plerosque eos qui conciliis Pontifices anteponant, ita animatos esse, ut pontificiam auctoritatem, eam quæ concilio antecellat, in fidei quæstionibus maxime eminere putent. At contra Eugenii tempore, quo exarsit maxime illa de conciliorum auctoritate dissensio, cum Pontificem synodo in omnibus anteferrent, generalia negotia, ac præcipue fidei, excepta volebant : in iis concilium prævalere, ut certum supponebant. Qui tamen si rogarentur an propterea concilio Papam subjicerent (mirum et incredibile) præfracte negabant. Nam tunc « synodum majorem esse Papa, non potestate jurisdictionis, sed auctoritate discretivi judicii, et amplitudine cognitionis, » audivimus[170] : et « licet revera sit ipso Papa minor, majorem tamen diei, sed diverso respectu ; quod Papa cum per hæresim à papatu cadat, factus est omni fideli minor. » Et alia hujusmodi ex anterioribus canonistis et glossis, subtiliora quam solidiora jactant. Quæ si ad fidem pertinere pugnaciter velis, ac Pontificem re subjectum, et in ordinem à synodo redactum, verbis tamen superiorem dici, næ tu ad minuta et levia, christianæ doctrinæ gravitatem auctoritatemque deducis. [530] CAPUT II.Alii Turrecrematæ loci de concilii potiori auctoritate in
materia fidei ; quodque Summus Pontifex erronea solemniter definire
possit. De pontificia infallibilitate ludibria et cavillationes. Hæc quidem sunt, quibus Turrecremata cum Basileensibus agens, superioritatem pontificiam tuebatur. Nec minus memoratu digna sunt, quæ jam cardinalis edidit ingenti opere, cui titulus est Summa de Ecclesia. Hic libro III, capite lxiv, quæstionem proponit : Cujus judicio standum sit, si in concilio universali contingat Patres à Papa vel ejus Legato dissentire[171] : quo loco varios casus ponit, sed hunc præcipuum, quo « prædicta contrarietas sit in materia fidei nondum definita, sed quæ noviter per concilium veniret definienda : tunc, inquit, in tali casu ponitur ista conclusio, quod magis regulariter standum foret judicio Patrum totius concilii, quam judicio Romani Pontificis. » Miraris Turrecrematæ conclusionem : audi probationes, imprimis vero hanc,[172] « quod ut Bernardus[173] dicit (Canonista quidam) quæ major superbia, quam quod unus homo toti congregationi judicium suum præferat, tanquam ipse solus habeat Spiritum Dei ? propter quod Archidiaconus[174] approbans glossam præfati capitis Anastasius, dicit : Periculosum esset fidem nostram committere arbitrio unius hominis. » Hæc ait de Papa, eo casu, quo materia fidei noviter definienda veniret per concilium ; quæ immane quantum discrepant ab iis quæ nunc jactari audimus[175] : nempe quod Papæ sententia totius concilii sententiæ anteponenda sit, et quod in conciliis cumenicis Patres à Papa habeant ut recta decidant. [531] Quod autem Turrecremata dixerat, concilii sententiam anteponendam esse magis regulariter, sic explicat, « quia, inquit, non esset impossibile, quod quandoque unus homo et maxime Papa, multiplici respectu, in aliqua materia melius sentiret cæteris omnibus. » At profecto si crederet Papam, vel solum, in materia fidei de qua agit, esse infallibilem, et ab eo accipere Patres ut recte decidant, neque Papam conferre debuisset cum alio quovis, neque vero sic dicere : « Impossibile non est quod Papa melius sentiat cæteris omnibus ; » sed è contra ; impossibile est quin Papa melius sentiat quam cæteri omnes, à quo quippe habent cæteri omnes ut recta decidant. Neque valet distinctio discretivi ac definitivi judicii. Plane enim quem necesse sit in definitivo judicio, eumdem in discretivo quoque sentire melius, necesse est. Cum nisi prius discreverit verumque à falso subtilissime separaverit, vera definire non possit. Pergit Turrecremata : « Quando talis controversia in materia fidei orta esset inter Papam et Patres concilii » (nempe de qua non ita perspicuum est utri melius sentiant, nec omnino videtur impossibile unum melius sentire cæteris, etsi id quoque certò non constet), tunc, « licet universitas Patrum sequenda esset, utpote judicio discretionis præeminentior et superior, nihilominus nihil videretur conciliariter concludendum, quousque concorditer Papa et Patres in unam simul convenirent conclusionem et sententiam. » Id quidem omnino intelligi patet de dubiis ac maxime ambiguis. Nam ita dicentem audivimus[176] : quod in iis « quæ ad fidem pertinere tota synodus, per apertissima testimonia sacræ Scripturæ aut sanctorum Patrum doctrinam unanimiter declararet, Papa concilio obedire teneretur, ac repugnans condemnandus depo-nendusque esset. » Utcumque est, qui in sola consensione Pontificis cum concilii Patribus vim certam definiendi reponit, et quandiu dissentiunt, rem totam in suspenso esse decernit, rogo bona fide, ecquid do pontificia infallibilitate cogitet ? Nisi forte infallibilem, secluso concilio, statim, eo congregato, sua infallibilitas deserit, [532] vacatque tum illud : Non deficiat fides tua ; et : Confirma fratres tuos ; quæ quis sanus dixerit ? Ac ne de Turrecrematæ sententia amplius litigetur, quid in eodem opere dixerit audiamus. Exponere aggreditur detegendæ pertinaciae viginti modos : quo loco sic ait : « Decimus septimus modus convincendi specialiter Papam de pertinacia in hæretica pravitate est, si errorem definit solemniter, et à christianis asserit tanquam catholicum esse tenendum[177] ; » quo quid est clarius ? Hæc libro iv docet connexa et apta cum iis quæ libro II scripserat : « Ad istam objectionem, cum arguitur de Papa, facto hæretico et definiente pro hæresi sua, dupliciter respondetur : quidam enim volunt dicere, quod casus non est possibilis quoad hoc, quod Papa possit definire hæresim. Dicunt enim quod in hoc casu Deus non permitteret eum definire hæresim, aut aliquid contra fidem, sed eum prohiberet.[178]« Hæc sibi ex aliorum mente objicit. At ipse paulo post : « Nobis autem aliter videtur dicendum. » Ergo rejicit eos qui negant à Romano Pontifice, dicta sententia, hæresim definiri posse. Quomodo autem hæc congruant cum iis quæ hoc loco et alibi passim inculcat : Sedem apostolicam, atque etiam Romanum Pontificem in decretis fidei esse infallibilem, sic explicat : « Nobis autem aliter videtur dicendum ; videlicet quod ratio illa non sit ad propositum nostrum ; quia si Romanus Pontifex efficitur hæreticus, ipso facto quo cadit à fide Petri, cadit à Cathedra et Sede Petri, et per consequens judicium quod faceret talis hæreticus, non esset judicium apostolicæ Sedis ; imo nec judicium alicujus auctoritatis est dicendum aut momenti ; quia cum per hæresim cecidisset à prælatione, per consequens auctoritate judicandi privatus esset. » Eo autem processit, ut diceret per occultam quoque ac tantum interiorem hæresim, Papam statim, ipso facto, loco cadere, tanquam à Deo depositum.[179] Quo quidem facile tuetur id quod sæpe dixerat : « Romani Pontificis judicium, in iis quæ fidei sunt, errare non posse. » Non quia Romanus Pontifex, data sententia, [533] errorem definire non possit, sed quod definiendo, imo vero etiam credendo, desinat esse Pontifex : quo jure omni episcopo infallibilitatem facile adscribemus, si cum eodem Turrecrematâ semel dicimus, qui prava credat et definiat, eum non jam episcopum esse, ipso scilicet errore dejectum ; imo fideles omnes hæreticos esse posse negabimus, cum hæresi fideles esse desinant. Hæc quidem omnes, sat scio, vana et nugatoria esse dicent ; sed habemus interim claram Turrecrematæ sententiam, quod Romanus Pontifex non modo errare in fide, sed etiam errorem, prolato judicio, solemniter definire possit. Cæterum haud me fugit, quam parum sibi interdum constare videatur : nobis ipsa fluctuatio ac variatio sufficit. Certe Turrecrematæ perpendi operosius et conciliari dicta, tanti non est. CAPUT III.Antonii de Rosellis ejusdem ævi canonistæ Eugenianarum
partium sententia. Florebat per eamdem ætatem Antonius de Rosellis Aretinus, consiliarius pontificius ac cæsareus, ejusdem ævi canonista nobilis, Eugenianarum partium, qui tamen in libro de Monarchia hæc habet : « Credo quod si Papa statueret contra fidem, vel bonum universalis Ecclesiæ, vel in casibus, in quibus sibi non licet, et in quibus concilium est supra Papam, quod, licet ab iis statutis non posset appellari, quod saltem poterit in talibus querelari ad concilium, et ad ipsum habere recursum, cum sit superius per supra dicta.[180]« Tum : « Solius Papæ judicium submittitur judicio concilii universalis in his casibus, in causa fidei, schismatis, et ubi agitur de bono universalis Ecclesiæ ; et ita postremo statuit diebus meis generale Constantiense concilium.[181]« Et ille quidem tradit : « Si Papa manibus propriis infinita homicidia commisisset, à nullo posse judicari. » Item : « Si commisisset millies simoniam.[182]« Denique in uno casu hæreseos Papam [534] à concilio judicari posse dicit, reprehenditque cardinalem Florentinum aliter sentientem ; sed confestim addit : « Quod item est in omni delicto scandalizante Ecclesiam, ut Papa possit pro ipso à concilio judicari, quando monitus, stat incorrigibilis, et in sua obstinatione persistat. Nam talis contumacia dicitur hæresis ; » quod quidem est à nostrorum sensu discrepare verbis, re ac sententia convenire. Cùmque aperte doceat à Papa, etiam lato judicio ac statuto edito, doceri posse hæresim, cogitur dicere ea verba, ne deficiat fides tua, referri non ad Pontificem ut privatam personam, non ad Pontificem etiam de fide decernentem, sed ad Ecclesiam : « Concilium, id est Ecclesia et collectio fidelium, errare non potest. Nam oravit Redemptor noster pro Ecclesia, ne deficeret fides sua, dum Christus dixit : Ego, Petre, pro te rogavi, ut non deficiat fides tua. » Unde paulo ante dixerat : « Concilium Africanum... non dimisit ista pericula decidenda summo Pontifici soli ; sed voluit concilium generale adhiberi. » Et paulo post : « Nam, ut dicit Archidiaconus, periculosum foret fidei causam unius hominis judicio relinquere. » Non igitur excogitabat Papam solitarie decernentem, sed Papam cum concilio, sive cum Ecclesia, pro cujus fide oravit Christus, esse infallibilem. Hæc scribebant sub Eugenio IV, flagrantibus dissidiis, qui ei erant addictissimi, ab eoque opibus ac dignitatibus augebantur. Dionysium Carthusianum, pontificiæ licet potestatis studiosissimum, sub Nicolao V, Eugenii successore, eadem sensisse vidimus ; ut communem eam fuisse sententiam certo certius sit. CAPUT IV.Sanctus Antoninus archiepiscopus Florentinus, an bona fide relatus ab anonymo auctore, qui de libertatibus Gallicanis scripsit. Per eadem fere tempora floruit sanctus Antoninus è Prædicatorum Ordine archiepiscopus Florentinus, quem auctor Tractatus de libertatibus, veluti præcipuum pontificiæ potestatis atque [535] infallibilitatis assertorem laudat. Et quidem nihil clarius videtur esse verbis illis, quæ idem anonymus profert : « Papa in his quæ pertinent ad fidem, errare non potest, scilicet ut Papa in determinando, etiamsi ut particularis et privata persona.[183]« Quem tamen locum cum totum proferemus, liquido apparebit nihil nocere nobis. Sed prius Antonini universam doctrinam considerare placet. Primum ergo, Summæ tomo III, sive tertia parte, titulo xxiii, de Conciliis universalibus, capite primo, sic ait : « Basileense concilium congregatum prius canonice, sed post dissolutionem ejus, seu mutationem, per Eugenium Papam IV, anno 1437, factum est conciliabulum.[184]« Ergo anteriora Basileensia ante hanc dissolutionem, sive potius translationem, pro canonice actis habet Antoninus, licet in his actis Constantiensia decreta firmentur, ut suo loco videbimus. Capitulo ii, paragrapho 6, probandum suscipit, « quod concilia generalia non possint præfigere legem Papæ, » quo loco superiorem conciliis Papæ potestatem videtur agnoscere. Sed addit : « In concernentibus fidem, concilium est supra Papam[185] ; » ac paulo post : « Item dico quod, in concernentibus universalem statum Ecclesiæ, non potest Papa disponere contra statutum generalis concilii, si statuendo decoloraretur status ipsius Ecclesiæ. » Hæc igitur sunt quæ restringant Antonini propositionem, « quod concilia generalia non possint præfigere legem Papæ. » Eodem capitulo, paragrapho 7, quærit « quando concilium dicatur legitime congregatum. » Quo loco hæc habet : « Ubi Papa esset hæreticus vel de hæresi suspectus, tunc ad eum non spectare videtur potestas congregandi concilium. » En ergo casus ab ipso Antonino admissus, quo concilium sine Papa non modo congregetur, sed etiam de fide judicet. Capitulo iii, vehementissime favere videtur potestati Papæ, ac probandum suscipit[186] « quod non liceat appellare à Pontifice Romano ad ipsius successorem vel generale concilium, et quod [536] sentire quod à Romano Pontifice possit ad quemcumque appellari, est hæreticum manifeste. » Interim ex antecedentibus constat obtemperandum non esse, si contra concilii auctoritatem ea statueret, quibus Ecclesiæ decoloraretur status. Sic qui tanto studio appellare vetant, rationem tamen ineunt, qua decreta pontificia in universalibus causis cassa habeantur. Ibidem, paragrapho 4, duas objectiones proponit ; Secunda est ejusmodi : « Contingere posset, quod Papa hæreticus esset, et vellet hæretica statuta condere ; quod si contingeret, deficeret fides Petri, quia non esset qui in hoc casu posset resistere, nec teneretur Ecclesia hæreticis statutis ejus obedire. Videtur ergo, in hoc casu saltem, licitum esse ad aliquem appellare. Ad illud dicendum sicut prius, quod licet ut persona singularis ex motu proprio agens errare posset in fide, sicut scribitur de Leone, contra quem Hilarius Pictaviensis ad concilium generale venit ; tamen utens consilio et requirens adjutorium universalis Ecclesiæ, Deo ordinante, qui dicit : Ego rogavi pro te, etc, non potest errare. Nec potest esse quod universalis Ecclesia accipiat aliquid tanquam catholicum, quod est hæreticum, quia Ecclesia universalis, quæ est Sponsa, et erit semper, et est non habens maculam neque rugam.[187] « En, secundum Antoninum, quid sit Pontificem errare posse in fide, ut personam singularem. Non enim hic intelligendus est Pontifex publicum et apostolicum officium exequens, quod nunc volant, sed Pontifex ex motu proprio agens. Quid sit autem Pontifex agens ut Pontifex, idem Antoninus exponit ; nempe ut sit Pontifex « utens consilio et requirens adjutorium universalis Ecclesiæ, » cujus proinde sententiam Ecclesia universalis accipiat. Quo sensu omnes cum Antonino profitemur Pontificem, ut Pontificem, errare non posse, atque omnino constat in eo esse vim, secundum Antoninum, quod Ecclesia universalis errare non possit, atque ut Sponsa semper sit, non habens maculam neque rugam. Id ipsum liquido constat Summæ iv parte, titulo xii, capite iv, de errore Fraticellorum, paragrapho 28, quo loco Fraticellis Joannis XXII Decretalem ut hæreticam, ut Nicolai III decretis [537] contrariam insimulantibus, sic respondet ; « Sed ipsi pessimi homines sunt, hæretici veri, quia asserunt contra determinationem catholicam falsam per Ecclesiam et Joannem XXII, et omnes successores ejus, veros catholicos Summos Pontifices, et omnes alios prælatos Ecclesiæ et doctores utriusque (juris scilicet), et magistros plurimos in theologia cujuslibet religionis, acceptatam, examinatam et approbatam ut verissimam.[188] » Quo loco demonstrat quod sit verum apostolicum et jam irreformabile pontificium judicium ; nempe illud, quod à Papa prolatum, ab universali Ecclesia acceptatum, examinatum, approbatumque sit. Sic ergo ex Antonini mente, Pontifex docens, ut Pontifex atque ut persona publica, sive, ut nunc loquuntur, ex cathedra, est Pontifex, ut vidimus, utens concilio et adjutorio universalis Ecclesiæ, quæ errare non potest ; atque ex ejus sententia ita pronuntians, ut ejus sententiam acceptatam et examinatam, ipsa Ecclesia approbet : quod est certissimum. Ex his clare patet, quo sensu dixerit Papam errare non posse ut Papam, etiamsi errare possit ut particularis et privata persona. Quem locum anonymus non tantopere venditasset, si quid esset Papa, ut Papa, quid Papa ut persona particularis et privata ex aliis sancti Antonini locis scrutari voluisset. Quin etiam eum locum, quem affert, non legit integrum : sic autem habet parte iv, titulo viii, capite iii, paragrapho 5 : « Fides universalis Ecclesiæ non potest deficere, dicente Domino Petro : Ego pro te rogavi ; et quantum quidem ad personam Petri intelligitur de defectu finali, ut scilicet, quod non periret persistendo in negationis peccato : quantum autem ad Ecclesiam, quæ intelligitur in fide Petri simpliciter verum, quia non potest Ecclesiæ fides deficere. Ratio quare Ecclesiæ fides in generali deficere non potest est, quia divina providentia Ecclesia regitur, scilicet à Spiritu sancto eam dirigente ut non erret, et licet Papa in particulari errare possit, ut in judicialibus, in quibus proceditur per informationem ; alias in his quæ pertinent ad fidem errare non potest, scilicet ut Papa in determinando, etiamsi ut particularis et privata persona possit.[189] » [538] Quæ cum ante dictis mire congruunt, patetque Ecclesiam eam esse, quae directa à Spiritu sancto errare non possit ; Papam ex Ecclesiæ nomine et sensu pronuntiantem, errare non posse. Quod autem ex Ecclesiæ sensu pronuntiaverit, certum et ultimum argumentum esse, si Ecclesia Papæ sententiam examinatam acceptet et approbet. Jam quod Antoninus ait in prædicto paragrapho 4, capite iii, titulo xxiii tertiæ partis, nequidem à Papa hæretico appellari posse, nihil habet difficultatis. Hujus enim rei causa est, ut ait Antoninus, quod alioquin Ecclesia satis per se valet, ut non teneatur hæreticis ejus statutis obedire. Quæ docent in his omnibus, quæ adversus appellationes à Papa, tanto conatu agunt, de verbis potius quam de ipsa re agi, atque Antoninum summa ipsa nobiscum consentire. Jam quod de Leone et Hilario Pictaviensi scribit, lector eruditus viro sanctissimo condonabit, atque horum temporum inscitiam et ἀνιστορησίαν agnoscet. CAPUT V.Thomas à Vio, cardinalis Cajetanus, pontificiam
infallibilitatem asserit, nulla in adversarios censuræ nota : primus
omnium docuit erroneam esse sententiam quæ superioritatem concilio assignet,
cui repugnat Turrecremata, et Cajetani tempore Dominicus Jacobatius cardinalis. At initio anteacti sæculi, Thomas à Vio Cajetanus ex Prædicatorum Ordine, vir acris ingenii, argumentandi arte magis, quod apud omnes constat, quam ecclesiasticæ antiquitatis scientia pollens, pontificiæ superioritatis acerrimus propugnator, atque ad cardinalatum evectus fuit ; quo duce hæc sententia incrementum aliquod sumpsisse visa est. Atque is pontificiam quidem infallibilitatem asseruit, sed nulla unquam, quod sciam, adhibita censuræ nota. In Summam sancti Thomæ, hæc ejus est conclusio : « Determinare finaliter quæ fidei sunt, pertinet ad auctoritatem Summi Pontificis : hoc quidam non admittunt[190] ; » plane eo more [539] modoque, quo dissentientes scholasticorum opiniones refert. Hæc de ea quæstionis parte quæ jam gravissima habetur. Quoad superioritatem asperior. Parisiensium sententiam erroneam judicabat, sed neque ipse satis unquam se expedire visus ; neque ita censuerant, quod sciam, qui ante eum scripserant ; neque ejusdem ætatis scriptores sequebantur. Certe Turrecremata, quo tempore maxime contentio ferbuit, cum de pontificia superioritate diceret, adversam sententiam erroris et impietatis accusabat ; non tamen absolute, sed ad eum præcise sensum, qui cum Basileensibus controversus esset : « Juxta intelligentiam, ait, quam de eo practicant verbis et factis Basileenses, secundum quam prosecutus sum responsionem istam.[191] » Et rursus : « Ad illam intelligentiam, quam Basileenses verbis factisque practicant, » quod semper inculcat. Non ergo absolute damnabat erroris, sed ad sensum Basileensium, qui conciliarem superioritatem extendebant, ad concilii translationem irritandam, et suam sententiam fide catholica certam esse definiebant, et contrariam hæresim judicabant, et Eugenium IV ea causa deponebant ; quod quidem Turrecrematæ videbatur præsumptio maxima, et execrabilis temeritas, tali intelligentia data, definire decretum illud (Constantiense scilicet) veritatem esse catholicæ fidei. » Ergo Turrecremata rem ipsam quidem, pro sua sententia refellit ; at interim non rem, sed rei asserendæ modum, praesumptionis, erroris, impietatis accusat. Sic Cajetani antecessores in ipso contentionis articulo se gerebant. Quod attinet ad eos qui eadem ætate scriberent, ea certe ætate ac sub Leone X, et doctrina et gratia et auctoritate florebat Dominicus Jacobatius cardinalis, is quem summis rebus eo tempore præfectum, et à summo Pontifice profecto Boloniam, ut cum Francisco I de pace ageret, Romæ Vicarium relictum esse comperimus. Is autem de concilio ingens opus conscripsit, quod Christophoro Jacobatius, item cardinalis, jam indicto concilio Tridentino, Paulo III inscripsit ; placitura procul dubio, certe haud improbanda Pontifici suæ dignitatis retinentissimo oblaturus. Atque hic quidem scriptor pontificiam superioritatem pro virili, [540] factis argumentis, et undique conquisitis auctoritatibus, propugnat ; sed diversam opinionem refert ut probabilem, nedum censura premat. » Probabiliter, inquit, videtur argui, quod claves fuerunt datæ Ecclesiæ.[192] » Hæc aliorum sententia est ; suam anteponit sic : « Non teneo quod plenitudo potestatis non sit in solo Papa, sed in Ecclesia tanquam in fundamento, et in Papa tanquam in principali ministro.[193] » En quanta modestia cardinem ipsum difficultatis attingit. Non aversatur, non horret. Tantum, inquit, non teneo ; cum aliam sententiam probabilem diceret, et suum illud forte et videtur semper inculcat. Sic duas sententias discrepantes, ut catholicas refert ; Gersonem, Cameracensem, Florentinum, Panormitanum, æque cum Felino Brixiensi, et aliis suæ sententiæ asseclis laudat ; et id alii quoque passim præstant : adeo tum obsoleverant, et diversas inter sententias pax christiana coaluerat. CAPUT VI.Idem Jacobatius cardinalis, pontificiæ superioritatis
assertor, in infallibilitatis quæstione quid sentiat. Quanquam autem Jacobatius pontificiæ superioritati omnino favebat, hæc tamen docuit, de fidei quæstionibus. « Si sumus in causa fidei, et Papa vult aliquid statuere contra fidem, standum est potius sententiæ concilii,[194] » Et alibi pro certo supponit, quod, « quando Papa est hæreticus, potest accusari et declarari depositus, quod fieri non posset, si in iis staretur sententiæ ejus, potius quam totius concilii, quia semper se tueretur ex sua sententia.[195] » Papam pro potestate agentem videmus, qui se contra concilium sua sententia tueatur ; ac pro hæresi contra concilium dicat sententiam, ab ipso concilio dissolvendam. Item alio loco : « Si loquimur in causa fidei, super articulo emergenti nondum definito, et loquimur in judicio discretivo, in dubio videretur regulariter potius standum judicio universalis concilii contra [541] Papam solum contrarium sentientem ; » et laudat sententiam Archidiaconi nobilis jurisconsulti dicentis, « quod periculosum esset fidem nostram committere arbitrio unius hominis.[196] » Alios quoque doctores nominat idem sentientes, « quia, inquit, in his quæ concernunt fidem, Papa debet stare judicio concilii. » Quo loco et id docet, quanquam in dubiis fidem concernentibus, plenius ac certius sancti Spiritus lumen concilio affulgeat ; tamen in arduo ac maximo dubio, decisionem concilii à Papa posse suspendi. Suspendi certe, non tamen contra concilii sententiam aliquid definiri, quod procul dubio infallibili conveniret. Cæterum idem cardinalis, si res certa claraque Patribus et sacro concilio videatur, nullo modo dubitat, quin statim quæstio decidatur, et Papa reluctans à concilio deponatur : « Alioquin, inquit, videretur sequi unum magnum inconveniens, quod Papa esset hæreticus, et non posset propter hæresim à papatu amoveri, si ipse nollet in se ipsum sententiam ferre.[197] » Quod quidem valere contendit de quacumque agatur hæresi, sive illa jam damnata sit, sive non ; cum hoc tamen discrimine, quod Papa professus obstinate jam damnatam hæresim, statim depositus declaretur, « Si vero, inquit, lapsus est in hæresim nondum damnatam, et est in papatu, quia nondum judicatum est per concilium de crimine, tunc nullus eum judicat, nec potest in eum sententiam ferre, quia non habet superiorem ; et cum ipse sit caput concilii, non judicatur à concilio. Sed si postquam concilium cognovit de crimine, et judicavit esse hæresim, non resipiscit, tunc dicet illi : Te ipsum ore tuo judica. Quod si facere noluerit, concilium eum declarabit hæreticum et depositum, ut supra dictum est.[198] » Statum quæstionis adverte : agitur de articulo fidei nondum declarato : eam doctrinam tuetur Pontifex quæ hæresis accusetur : ea de re synodus convocata est : adest Papa, et quidem repugnans Patribus ; at illi, invito eo, de qualitate, ut aiunt, criminis judicant, et veram hæresim esse declarant, et tenet concilii sententia ; eòque res recidit, ut Papa, concilio repugnans, quam honorificentissimo ritu deponatur. Inclament censores nostri, non [542] id posse fieri, « imo habere Patres à Papa ut recta decidant, et solius Pontificis judicium, unanimi totius synodi suffragio esse potentius ac prævalere ; » ac nisi id credatur, « de Pontificis primatu, de fide actum esse.[199] » At contrarium scribunt duo cardinales ; at Romæ ; at ad Paulum III ; at horum opus à duobus Jesuitis, Philippo Labbeo et Gabriele Cossartio, quos honoris causa nomino, in ipsa conciliorum editione novissima publicatur. Duo cardinales pontificiæ majestatis strenui defensores, ei à Patribus abunde satisfactum putant, si Patres multa præfati, multaque adhortati Papam ejiciant. Hæc quidem Jacobatius emollire velle videtur, quod Patres id faciant, non ordinando, sed exequendo ; quod tamen plus esse quam ordinare idem docet, « Unde, inquit, virtualiter, magis est sententia executionis quam pronuntiationis, quia modicum refert hoc casu, utrum concilium provideat ut cardinales ab eo recedant, et alium eligant ; et ipsum tradant curiæ sæculari, an pronuntiet et exequatur ; quia exequendo plus facit in effectu quam pronuntiando.[200] » Hæc quidem efficiunt ut, canonistarum quoque sententia, vel eorum qui Romano Pontifici vel maxime favere velle videantur, nostræ sententiæ summa in tuto sit ; cum ii quidem nobiscum de de re consentiant, de eo uno laborent, ut subjectionis in Papa, ac potestatis in concilio nomine amputato, ipsa res maneat : quod quidem, ut non præfracte refugimus, ita in his minutiis rem theologicam collocandam minime confitemur. CAPUT VII.De fide Petri nunquam defectura, ejusdem Cardinalis loci. Ex his Jacobatii sententiis facile intelligi potest, quid de pontificia infallibilitate senserit. Licet enim et eam sententiam aliquando referat, et in eam interim perpendere videatur, nihil tamen diserte asserit.[201] Et quidem id docet : Papæ « qui [543] Ecclesiæ Caput est, verisimiliter magis assistere Spiritum sanctum, ex quo assumpsit eum in vicarium.[202] » En quam modeste dixerit verisimiliter, sed cum sit incerta res, concilii sententiam merito anteponit. Quin etiam eum locum : Rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, ad glossæ supra relatæ sensura passim interpretatur, et ad Ecclesiæ fidem referre solet. « Ecclesia, inquit, non potest errare, quia Christus oravit pro ea ne deficeret. » Alibi : « Ex crimine scandaloso Papæ non perit universalis Ecclesia, quæ nunquam potest errare, et pro qua Christus oravit. » Item ; « Ecclesia semper eadem et illibata fide tenus, quæ non potest errare, ut ibi dicitur, dicente Salvatore nostro : Ego pro te rogavi, ut non deficiat fides tua.[203] » Atque ex eadem glossa fidem intelligit eam, qua intus quoque credamus : unde probat nunquam deficere posse fidem Petri, pro qua Christus rogavit ; quia semper remanet, et si non in Petro sed tamen in aliis ea fides, puta in beata Virgine tempore Passionis dominicæ, » ut ostenderetur, inquit, quod non posset deficere fides, pro qua Christus oravit.[204] » Quo exemplo scriptores posterioris ævi frequenter utuntur, non quod velint fidem in aliis omnibus penitus defecisse, sed ut designent eam in qua non defecisse certissimum sit. Probat etiam Jacobatius sententiam ea verba interpretantium de fide
Petri, id est, de fide Ecclesiæ ei specialiter commissæ,[205] Romanæ scilicet, quam superius explicantem
Driedonem audivimus, atque his interpretationibus contrariæ nobis sententiæ
fundamenta convelli vidimus. [544] CAPUT VIII.Bellarmini judicium : ab illo concilii Lateranensis
auctoritas trepidé profertur de sententia superioritatem synodis vindicante :
ejusdem censuræ titubantes. Nunc Bellarminus prodeat, unus omnium nobis infensissi mus, quem eliam recentiores vel maxime seculi sunt. Duplex quæstio est ; an Papa superior, an infallibilis. Bellarminus de prima sic ; « Sumus Pontifex simpliciter et absolute est supra universalem Ecclesiam, et supra concilium generale, ita ut nullum in terris supra se judicium agnoscat. Hæc etiam est fere de fide.[206] » Quid hoc monstri est ? Quod est fere de fide, totum de fide non est. Placet enim analytico ordine, et subtili enucleatione resolvere ad sua principia illud fere de fide. Vel enim ad primam Dei revelationem refert, vel ad Ecclesiæ consequentem declarationem, ut sensus sit, fere de fide, quod Deus fere revelaverit, vel fere de fide, quod fere Ecclesia definiverit. Atqui quod neque Deus plane revelaverit, neque Ecclesia plane definiverit, nullo modo de fide esse constat ; neque enim ex parte fides, sed ex loto plenoque et perfecto est. Vel aliquem demonstra, non modo ex antiquitate illa gravi et sobria, aut ex theologicis Facultatibus doctis illis celebratisque, sed etiam ex recentioribus privatisque Doctoribus alicujus nominis, qui, ante te, censuræ loco usurparit illud tuum fere de fide. Hoc quidem probat condemnandi animum inesse, non causam. Ut autem intelligamus quid sit illud fere de fide, videamus oportet quid maxime Bellarminus urgeat ; nempe concilii Lateranensis sub Leone X decretum, ubi dicitur : « Romanum Pontificem super omnia concilia auctoritatem habere.[207] » Quæ ubi protulit Bellarminus, hæc subit : « Ad hunc locum (concilii Lateranensis) nihil potest responderi, nisi, vel non fuisse concilium generale, vel non fuisse ab Ecclesia receptum, vel non definivisse hoc tanquam de fide.[208] » [545] Has tres propositiones sigillatim probat. Sic primam : « Sed non fuisse generale vix dici potest. » O certam auctoritatem et ineluctabilem ! ô claram decisionem firmamque censuram : Fere de fide ; et ; Vix dici potest.[209] Secundam responsionem, an fuerit receptum concilium illud, nihil moror. Si enim constaret et vere esse cumenicum, et rem definivisse tanquam de fide, omnino recipiendum esset. Sed jam cumenicum fuisse, ipso Bellarmino teste, non constat. De tertio quid dicat audiamus : « Quod concilium hoc rem istam non definierit proprie, ut decretum fide catholica tenendum, dubium est. » Deus immortalis ? Hoccine erat, cur nunc perdita omnia conclamarent ? Pergit porro : « Et ideo non sunt proprie hæretici qui contrarium sentiunt, sed à temeritate magna excusari non possunt, » De temeritate postea videbimus ; interim à graviore censura, ab hæresi, ab errore, ipso Bellarmino judice, absoluti sumus, nostraque omnino fides, quidquid vociferentur, in tuto est. Quid autem illud est proprie hæretici ? Certe, si rem æquo animo disceptaret, nullo modo hæreticos pronuntiaret, cum nec ipse quidem affirmare ausit à Leone X rem esse definitam tanquam de fide ; sed nimium pigebat absolvere, quos aperte condemnare non poterat. Jam vero videamus vix illud Bellarmini quid sit. Lateranense concilium, sub Leone X, non fuisse generale vix dici potest. Quid ita ? « Nam etsi fuerunt, inquit, episcopi paucissimi (nam ad centum non pervenerunt), tamen concilium patebat omnibus, et omnes vocati fuerant. » Quid tum ; cum præter Italos, vix ulli convenirent, Galli universi apertissime repugnarent ? Et quidem vocati Romam ; sed à quo ? A Julio II, hoste infensissimo, flagrantibus non modo simultatibus, sed etiam bellis, ac postea à Leone X, rebus necdum bene compositis. Eo temporum articulo citati Galli, qui Roma in Lateranensi palatio de suis libertatibus, [546] deque Pragmatica-Sanctione, suæ tum disciplinæ arce, libere scilicet et æquo jure disceptare possent : Italia interim tot bellis, tot incursionibus impedita, ut nullum aditum patere sibi Gallicani episcopi iterum atque iterum haut immerito quererentur. Cum res eo loco essent, inter Leonem X et Franciscum I, magna tum victoria à Gallis reportata, repente transactum est, et loco Pragmaticæ inductum Concordatum. Quo pacto fdere, quid Pragmatica fieret, Franciscus non curabat ; neque nunc cujusquam interest, an Lateranense illud sit cumenicum. Sed tamen pro certo cumenico haberi, Bellarmini cunctatio et fluctuatio non sinit. Cum etiam in editione Romana, in ipso tomi iv capite, quo cætera concilia generalia recensentur, hoc Lateranense concilium extra lineam ac reliquorum ordinem, alio caractere sit positum. Sed nos de concilio isto Lateranensi suo loco disseremus plenius, docebimusque hæc omnia neque ad fidem pertinere ; quippe quæ in transcursu, non in ipsa definitione dicta sint ; ac ne quidem ad quæstionem, cum Papam superiorem faciant, non omnimodis, sed iis in rebus de quibus non agitur. Hæc, inquam, suo loco ostendemus. Nunc ipsum Bellarminum relinquimus, eique omnia trepide cunctanterque dixisse sufficiat. CAPUT IX.Bellarmini circa pontificiam infallibilitatem censura æque anceps : vis notarum ex Melchiore Cano. Jam Bellarminus de hac Parisiensium sententia, Pontificem, etiam ut Pontificem, posse docere hæresim, sic pronuntiat : « Hæc opinio non est proprie hæretica, nam adhuc videmus ab Ecclesia tolerari qui illam sententiam sequuntur ; tamen videtur omnino erronea et hæresi proxima.[210] » Tolerari vero, quam totà Ecclesia auditam, nusquam damnatam, à tot viris, teste Bellarmino, doctis sanctisque defensam, eodem Bellarmino teste ; « Adrianus quoque VI, Pontifex optimus atque doctissimus,[211] » Patrum nostrorum memoria in celeberrima Lovaniensi Academia [547] docuerit, propugnaverit, ac factus Pontifex in ipsa orbis luce, Romæ ediderit : hanc toleratam vocas, non probam procul dubio catholicamque sententiam. Nempe, inquit, videtur omnino erronea, et quod idem cum erroneo est, hæresi proxima. Gravis censura. Non hic fere de fide, verum omnino erronea, id est omnino contra fidem ; hoc enim sonat erronei vox : sed videtur, inquit. Audio. Bellarmini opinio est, et valet illud Melchioris Cani censurarum notas æqua lance trutinantis : Verbum videtur judiciorum infirmat certitudinem[212] ; neque tantum sanctus Thomas, sed etiam alii, verbo videtur uti solent, cum res non est plana ac definita. Illud ergo Bellarmini ex opinione est, non ex certo firmoque judicio. Et quod de sancto Thoma Canus, id ego de Bellarmino dixerim : « Cum dixit videri, hoc ipsum sensisse, quod dixerit videri modo, non etiam oportere.[213] » At nunc illud videri Bellarmini. Lovanienses quidam et Dominus Strigoniensis in firmam fixamque sententiam vertunt, et de fide catholica desperatum esse clamant : illud videtur paucorum annorum circulo, tanta incrementa cpit. CAPUT X.Suarez Parisiensium de superioritate sententiam relinquit integram :
ipse suam de infallibilitate censuram infringit, falsaque ex Leone X adversus
Lutherum refert. Post Bellarminum ex eadem societate Suarez prodeat, ac de duplici quæstione nostra dicat. Do superioritate sic : « Quando Pontifex solum adest in concilio per legatos, sine instructione particulari, et totum concilium aliquid definit cum legalis, est grave dubium an tale concilium possit errare... Nam in hoc sunt opiniones inter catholicos. Parisienses enim et alii, qui credunt tale concilium esse supra Pontificem, consequenter affirmant ejus definitionem esse infallibilem, quia est a suprema potestate, et illud concilium universalem Ecclesiam repræsentat. Contrarium vero docet Cajetanus, et alii,... quia verissimum est Papam esse supra tale concilium... Ego autem breviter censeo concilium [548] illud non esse regulam fidei, quia saltem ejus auctoritas infallibilis est sub opinione.[214] » Vides celeberrimum Jesuitam, qui totam de concilii superioritate quæstionem, quæque huic sunt consentanea, sub opinione relinquit inter catholicos variante ; et quidem ipse contra Parisienses sentit, sed nulla vel levissima censura. De pontificia infallibilitate decernit gravius : « Veritas, inquit, catholica est Pontificem definientem ex cathedra esse regulam fidei, quæ errare non potest... Ita docent hoc tempore omnes catholici doctores, et censeo esse rem de fide certam.[215] » Censeo : opinionis res est. Non ita de his loquimur, quæ vere pertinent ad Ecclesiæ catholicæ fidem. Non hic censeo, sed credo ; nec ego, sed omnes. Et merito ita Suarez loquitur, qui, cum omnes ait ita credere, sed hoc tempore, anteriore certe tempore non ita creditum esse sensit. Non ergo notum illud obtinuit : Quod ubique, quod semper ; quam quidem consensionem stabiliendæ fidei esse necessariam, cum Vincentio Lirinensi, omnes catholici profitentur. Sed quid demum est, hoc tempore ? A quanto tempore ? à ducentis annis[216] ? At cardinalis Cameracensis, at Gerson, at Tostatus, at Almainus, at Major, at alii innumerabiles tum in Ecclesia floruerunt. A centum annis ante Suarem ? At, ut alios praetermittam, Adrianus VI, sanctissimus ac doctissimus, ac præterea Summus Pontifex, patrum nostrorum memoria, non ita sentiebat. Vide illud, hoc tempore, quam angustas habeat limites. [549] At forte aliquod judicium ecclesiasticum intervenit, quo factum sit ut jam nostro tempore id omnes credant, cum antea non crederent ? Nullum. Laudat Suarez concilium Lateranense, sub Leone X, et ejusdem Leonis X Bullam in Lutherum, et quidem plane et confidenter, ut rem certam ; cum de concilio Lateranensi etiam Bellarminum haesitare videamus. Bullæ in Lutherum Suarez verba ne quidem profert ulla. Affirmat quidem Lutheri propositionem xxiv, quod hanc veritatem negaret, à Leone damnatam,[217] et quidem præcise ut hæreticam ; xxiii voluit dicere, nam xxiv de conciliis agit, non de Romano Pontifice. Mendum fortasse sit. Jam ad rem ipsam. Quæ Suarez hic ut certa supponit, falsa omnia. Falsum autem more Scholæ, nulla contumelia, et cum honore viri dictum volo. Falsum ergo talem fuisse Lutheri propositionem ; falsum eam ut hæreticam esse damnatam ; et quidem de hoc nulla dubitatio, cum ex Lutheri allatis articulis, ne unum quidem verbum Leo absolute condemnaverit, sed respective tantum. « Hos, inquit, articulos respective hæreticos, aut scandalosos, aut falsos, aut piarum aurium offensivos, » etc. : quod bis terque inculcat, ne dubites. Sed et Lutheri propositio immane quantum à nostris abhorreat. Sic Lutherus ; « Si Papa, cum magna parte Ecclesiæ, sic vel sic sentiret, nec etiam erraret, adhuc non est peccatum aut hæresis contrarium sentire ; præsertim in re non necessaria ad salutem, donec fuerit per concilium universale alterum reprobatum, alterum approbatum.[218] » Qua quidem in propositione impudens hæresiarcha multa peccabat, illud vero maxime, quod universim Sedis apostolicæ, etiam recte judicantis decreta de fide, usque ad concilii generalis sententiam suspendebat. Id enim multis modis falsum hæreticumque est, et à nostra Facultate, et ab omnibus catholicis sæpe damnatum. Nam quædam tam clara sunt, ut statim indicasse sufficiat, qualia erant illa Lutheri immania, quibus ipsum Missæ sacrificium, adorandum corpus Domini Jesu Christi, à tot sæculis frequentatum, impie conculcabat, aliaque ejusmodi, ab universali Ecclesia recepta, palam aspernabatur : quæ quidem violasse, vel [550] ante pontificium decretum si tam impium est, Romano quoque Pontifice ab excelsa Petri Sede reclamante, quam nefarium ! Tum illud certum est apud catholicos omnes, nostrique assidue inculcant, non tantum concilium, sed catholicam Ecclesiam absolute infallibilem esse, etiam absque concilio. Sic enim Gerson et nostri : « Infallibilem esse Ecclesiam, et concilium generale illam repræsentans. » Si enim concilio tanta vis, quod eam repræsentet, ipsam, ipsam inquam, quanta veritatis certitudine ac luce præditam esse oportet ! Quæ clerus Gallicanus secutus, Pontificis decretum non præcise concilio, sed Ecclesiæ consensu accendente, irreformabile recognoscit.[219] Hæc quia Lutherus intelligere nolebat, suoque more omnia etiam optima pervertebat, ac, tota Ecclesia ejus hæreses detestante, sub synodi nomine, non lucem, sed moras tempusque fallendi quærebat, omni profecto anathemate dignus erat. Jam æquus lector judicet, an hæc Lutheri impia et nefanda, cum piorum Parisiensium doctrina confundi à Suare debuerint. Sed profecto si id quod vult factum est, si doctrina pontificiæ infallibilitati contraria, in Luthero jam à Leone damnata est, Suarez causa cadit. Rogo enim, an Leonis X censuram pro ultimo judicio habeat, an non ? Si pro ultimo judicio non habet, ergo causa cadit, qui sententiam à Romano Pontifice de fide latam valere non putat. Si autem valuit, exinde jam certe, et à Leonis decreto cperit hoc tempus, quo omnes jam sentire secum Suarez affirmat. Quid ergo Adriani VI ejus successoris libri Romæ recuduntur, ac pars Lutherani dogmatis, sub Romani Pontificis nomine excitatur ? An forte post Adrianum rem repente determinavit Ecclesia ? an in concilio Tridentino ? an in professione Pii IV, post tridentinum concilium ? Imo dedita opera à censura temperatum, resque in integro relictas luce clarius vidimus. Quin igitur Suarez cogitabat, si vel maxime Parisienses in Luthero Leo damnare voluisset, quam id parum valeret, quod à Tridentina synodo, et à Pio IV in ipsa fidei professione, fuerit prætermissum. An aliqua postea decreta extiterunt ? nulla. Quid igitur ? Sine Ecclesiæ nova definitione, nova lux affulsit omnibus, qui [551] hoc tempore tecum sentiant ? Id quidem gratis dicitur. Reponent alii contentione, metu, assentatione factum, ut ita consentirent ; et Religiosos plurimos, eorumque nunc antesignanos tot privilegiis auctos, hanc vicem rependisse. Alii respondebunt illos sensu populari ductos esse, quo et rebus sanctis quoquo modo favere, et hæreticis quam vehementissime repugnare pium putant. Quid nostra ? Id liquet nihil esse certæ causæ, theologicæ quidem, cur à priore sæculo discrepemus. CAPUT XI.Andreas Duvallius Parisiensium de superioritate conciliorum
sententiam, et Parisiensis facultatis esse agnoscit, et ab omni hæresis,
erroris atque etiam temeritatis nota absolvit. Pontificiam infallibilitatem non
esse de fide, non modo asserit, sed etiam optimis argumentis probat. Andream Duvallium, doctum virum, à Parisiensium sententia deflexisse, contrariamque sententiam studiosisssimè in Scholam induxisse nemo nescit. At ille Edmundi Richerii vehementissimus insectator, in his duabus quæstionibus ab omni censura utramque partem absolvit. Postea quam editus est ejusdem Richerii libellus de ecclesiastica et politica Potestate, statim Duvallii responsio prodiit ; sub hoc titulo : Libelli de ecclesiastica et politica Potestate Elenchus, pro suprema Romani Pontificis in Ecclesiam auctoritate, auctore Andrea Duvallio ; 1612 ; cum approbatione doctorum. Quo in libro hæc leguntur : « Ex quo satis cuivis constare potest eum (Edmundum scilicet Richerium) nondum abjecisse erroneam illam opinionem quam in schola Dominicanorum Parisiensium, coram illustrissimo cardinale Perronio, nuper impudentissime professus est : De fide est concilium esse supra Papam. Cujus falsitas à magno illo cardinale, validis rationibus, in amplissimis illis comitiis demonstrata est. Etsi enim Parisiensis Academia stet à partibus conciliorum generalium, non tamen propterea unitatem cum cæteris academiis discindit, neque earum doctores pro deviis à fide habet, aut unquam habuit.[220] » Postea : « Etsi academia [552] Parisiensis infallibilitatem in decernendo ad concilium generale solum referat, ab eo tamen nunquam abesse debet Pontifex.[221] » Denique : « Etsi Parisienses ad concilium generale ultimam fidei analysim referant, non tamen propterea potestatem de fide decernendi Pontifici unquam ademerunt, et merito.[222] » Vides primum de sententia Academiæ nostræ, nondum à quoquam fuisse dubitatum, quemadmodum postea, gliscente ut fit audacia, factum est. Vides secundo quid erroneum Duvallius in Richerio reputaret, non certe doctrinam ejus, sed quod eam esse de fide contenderet. Summum id erat quod tunc à nostra Facultate peteretur. Idem Andreas Duvallius edidit postea tractatum de suprema Romanorum Pontificum potestate, adversus Vigorium Jurisconsultum. Quo tractatu, quæstione : « Utrum de fide sit concilium esse supra Papam, et utrum concilium cumenicum sit supra Pontificem, vel è contra ; » aperte docet neutram harum opinionum esse de fide.[223] » Tum : « Neutra, inquit, harum opinionum hæretica est, neutra erronea et temeraria, saltem temeritate opinionis. » Denique : « Sententia pugnantium pro conciliis non est hæretica et erronea, et in ratione opinionis temeraria. » Illud in ratione opinionis Duvallius addidit, ut à temeritate opinionem ipsam, non autem opinantes, quos ipse impugnabat, absolvere videretur. Sed quidquid sit de Duvallio ejusque adversariis, ipsam opinionem ab eo etiam à temeritate prorsus absolutam esse salis superque est. De infallibilitate sic habet : « Statuenda nobis est hæc conclusio,... etiamsi de fide non videatur, saltem non ita evidenter constet summum Pontificem, seorsum à concilio, privilegio infallibilitatis, licet agat ut Pontifex, gaudere, id tamen absolute certum est et indubitatum,[224] » ejus quidem sententia, cujus quisque eam quam voluerit habeat rationem, non ipsa Ecclesiæ fide. Neque tantum dixit non esse de fide ; verum etiam probat : primum, « quia nullibi id tanquam de fide expresse definitum [553] extat : » secundo, quod « doctores contrariæ sententiæ, Alliacensis, Gerson, Almainus, Major, Cusanus, Adrianus VI et alii, neque in hac parte, neque in ulla alia ab Ecclesia sunt condemnati[225] ; » et postea : « Nusquam in Ecclesia illius hæresis suspectos, convictos aut accusatos fuisse legimus. » Tertio solvit Scripturarum et canonum textus, quibus id maxime docetur esse de fide, maxime vero illum locum Matthæi, xvi : Tu es Petrus ; et Lucæ, xxii : Ego rogavi ; et illum Joannis, xxi : Pasce oves meas : « ex quibus, inquit, sequitur non ita constare de fide esse, Summum Pontificem, etiamsi agat ut Pontifex, privilegio infallibilitatis gaudere.[226] » Quare Lovanienses hodiernos, qui Duvallium toties nobis objiciunt,[227] ejus modestiam neminem condemnantis imitari par esset.[228] CAPUT XII.Dominicus à sancta Trinitate, Carmelita discalceatus, libro
Romæ recens excuso, docet pontificiam infallibilitatem aut superioritatem nullo
Ecclesi decreto clare definitam ; quid illud sit, cum privati doctores
aliquid de fide esse dicunt, quoad se, non quoad nos ? Id etiam perpendi velim quod, hoc fere tempore, Romæ excusum est. Extat enim liber inscriptus : Bibliotheca theologica, auctore Fratre Dominico à sanctissima Trinitate, Carmelitâ discalceato provinciæ Parisiensis. Is de infallibilitate, postquam eam et certam esse et ad fidem etiam pertinere, sua quidem sententia, multis egit, hæc addit : « Nota me dixisse hanc nostram sententiam esse de fide quoad se. Si enim sermo sit de illa quoad nos ; id non ausim affirmare, cum nullibi expresse aut clare definita, omnibusque fidelibus ad credendum proposita reperiatur : unde ab hæresi formali excusari possunt ac debent omnes doctores [554] catholici qui contrarium docent.[229] » Hic quædam observari velim, quæ aliis quoque auctoribus exponendis conducere videantur. Primo, ab hoc auctore aperte dici, nihil ea de re clare aut expresse definitum. Secundo, inde colligi Florentina decreta, atque etiam antiquiora Lugdunensia, quæ in eam rem ab adversariis adducuntur, non haberi clara expressaque. Tertio, quod ille auctor rem illam in se putet ad fidem pertinere, hoc est revera à Deo esse revelatam, etiamsi Ecclesia nondum ut talem agnoverit : hanc quidem ipsius esse sententiam, quam sequi vel non sequi sit liberum ; quemadmodum est liberum physicam prædeterminationem aliasque huic cognatas sententias, aut eis contrarias, de gratia, opiniones tueri ; tametsi sibi mutuo alii apertum Lutheranismum, alii merum putumque Semi-pelagianismum objiciant. Quarto, his constat immerito vociferari Lovanienses quosdam de summa fidei reique christianæ agi, cum de libera saltem, nec in fidei canonem vindicata doctrina agatur ; eaque res, à multis jam sæculis, inter catholicos innoxie pertractata ac disputata fuerit. Quinto, neque fieri potest, si tanta res sit quantam volunt, ex qua salus Ecclesiæ pendeat, ita dissimulanter ab Ecclesia actum esse, ut de ea disputari in utramque partem tot sæculis permitteret ; imo vero expresse ac deliberato à censura temperet, uti in his quæstionibus à Florentina, Lateranensi, Tridentina synodis, Piique IV professione, factura esse constat. Sexto, nihil enim mirum de rebus, quamvis maximis nullam interponi expressam Ecclesiæ definitionem, antequam in controversiam adducantur ; cum Ecclesia non soleat ultro movere quæstiones, verumque sit illud quod ait Pacianus : « Nostri nihil ultro disputavere majores[230] ; » sed mota quæstione tam multis sæculis, si res quidem ad fidem revera pertinet, tantique est momenti quanti esse volunt, tum vero tacuisse ac dissimulasse, aut nihil [555] expressum clarumque dixisse, neque etiam dicere voluisse, nihil esset aliud quam veritatem prodidisse, atque omnino rediret illud : « Error (aperte defensus) cui non resistitur, approbatur ; et veritas quæ non defensatur, opprimitur.[231] » Hæc censores nostros et omnes viros bonos considerare volumus, atque ad exponendam Carmelitæ nostri, de Papæ superioritate, sententiam pergimus. Hæc autem sic se habet : « Quamvis Andreas Duvallius, tractatu de disciplina Ecclesiæ existimet istam sententiam non esse de fide, non desunt tamen alii doctores qui contrarium affirment, illamque fuisse definitam in conciliis Constantiensi et Florentino sub Eugenio IV, et Lateranensi sub Leone X. Veram, quidquid sit, an in præfatis conciliis sufficiens quoad nos, vel adeo expressa de auctoritate Papæ supra concilium habeatur definitio, ut oppositum statim pro hæretico teneri debeat, de quo disputant aliqui doctores ; duo in hac re certa esse puto. Primo, quod concilio generali summus Pontifex absolute sua auctoritate præcellat : secundo, quod hæc sententia, si sermo sit de definitione Ecclesiæ, videatur magis ab ea definita in præfatis conciliis quam opposita.[232] » Quæ quam incerta et vana sint omnes intelligunt. Certe in iis ab omni censura temperandum, ac veritatem pacifice, ut inter Catholicos, inquirendam, luce est clarius. Quod autem cum Florentina ac Lateranensi synodis, Constantiensem quoque pro Papæ superioritate, hic auctor, multos alios secutus, adducat, satis ostendit quam hæc omnia oscitanter legant. CAPUT XIII.Recentiorum Lovaniensium aliorumque sententia, ipso
progressu immodestior et aperte nimia. De antiquioribus Lovaniensibus, totaque adeo Lovaniensi facultate diximus, eosque nobiscum summa ipsa convenire ostendimus. Posteriores Lovanienses ab anonymo relati, etiamsi [556] diversa à Parisiensibus senserint, an propterea in fidem peccasse eos et omnia evertisse crediderint, inquirendum restat. Atque anonymus quidem ex Ruardo Tappero multa profert. Ego ab eo auctore, ut pontificiam infallibilitatem esse defensam fateor, ita contrariam sententiam, ulla censura notatam esse nego. Ait enim : « An (Romanus Pontifex) falli possit in sua sententia, quando cognoscit circa fidem et mores,... ab annis centum quinquaginta cptum est controverti et disputari. A tempore enim Constantiensis concilii et Basileensis, doctores quidam apud solum concilium cumenicum docent esse infallibilis sententiæ privilegium : veteres vero scriptores, Petro et Romano Pontifici... hoc privilegium... tradunt ;... ut verisimilius sit, eorum judicio, quod nec concilio generali id conveniat, nisi nomine Petri, ejusque cathedræ auctoritate et quasi commissione.[233] » Nova certe illa est ac sanctis Patribus inaudita commissio. Sed si Tapperi doctrinam laudare non possumus, certe laudamus modestiam. Audis enim quam timide dixerit, verisimilius. At nunc, nisi dicamus solam Papæ sententiam omnibus prævalere conciliis, ab eoque habere concilia ut recta decidant, perdita omnia et conclamata sunt. Tantum ab eo absunt, ut eorum quos laudant, modestiam assectentur. Cæteros Lovanienses, qui Patrum nostrorum ætate vixerunt, à censura fore temperasse comperio. Refertur ab anonymo Joannes Wiggers, postremis temporibus pro pontificia infallibilitate pugnans ; atque hic : « Tenetur, inquit, communiter a catholicis, ita ut opposita sententia habeatur improbabilis. » Mentem ejus audio : censuram non audio. Improbabilis in Schola vox innocua, quæ utrinque jactatur. Communiter, quid importet, infra explicabimus : certe à censura procul abest. Alibi idem Wiggers ait : « Pontificem, ut Pontificem, errasse unquam, manifeste falsum ; et oppositum ita certum, ut ab aliquibus habeatur de fide.[234] » Audi ab aliquibus. Hæc anonymus Doctrinæ Lovaniensium auctor, ex Joanne Wiggers protulit, subditque ; « Siquidem de fide est, nullum omnino Pontificem, ut talem, errasse, definiendo aliquid [557] contra fidem. » At testis quem adduxeras, tantum ab aliquibus haberi de fide dixerat, tu autem absolute de fide esse decernis. Sic ubi non ratione, sed impetu agitur, sine more modoque verba exasperantur, exacuuntur iræ. Quod heri improbabile tantum, hodie exitiosum schismaticumque habetur ; quod heri ab aliquibus timide, id omnino Ecclesiæ limine arcendum hodie proponitur. Quid vero Stapletonus de eadem quæstione relatus in Doctrina Lovaniensium ? « Vera, inquit, sententia est Romanum Pontificem de fide decernentem, hæreticum dogma non posse tradere. Hæc veritas est nunc apud catholicos certa et recepta.[235] » Audis nunc. Sic modo à Suare audivimus, omnes hoc tempore. Nos autem ibi diximus, quam illud hoc tempore, infringat illud omnes ; addidimusque quam sit debile, cum rem ducentis annis saltem liberam ac dubiam, nullo interposito Ecclesiæ decreto, repente theologi de fide facere volunt : quasi in eorum manu atque sententia fides Ecclesiæ verteretur. Nunc ad Lovanienses redeamus. De superioritate gravius quam de infallibilitate statuunt. Joannes enim Wiggers : « Quod Papa sit concilio superior, conclusio certo tenenda, utpote fidei proxima, et quæ ab omnibus pene communiter teneatur.[236] » Quid sit illud fidei proximum, decretum scilicet ad arbitrium, nota ad libitum, ac nulla certa ratione prolata, jam supra diximus. Quod autem hic addit, ab omnibus pene communiter, dubii, vacillantis, neque quid dicat certo statuentis oratio est. Gravius Stapletonus :
« Dicere quod generale concilium sit supra Papam, opinio plane est
erronea, qualem hæretici sustinerent.[237] » At is, Bellarmino ipso asperior,
nimia ac praepostera asseveratione sibi fidem detrahit. Quod enim Bellarminus, fere
de fide, is ita de fide censet, ut contrarium sit erroneum ; et addit
immodice saeviens, quale hæretici sustinerent ; tot sanctis doctisque
viris non modo insuper habitis, sed etiam cum hæreticorum [558] fæce
permixtis. Et Bellarminus quidem de superioritate Papæ levius, gravius de
infallibilitate decernit ; illi enim superioritas est fere de fide :
de infallibilitate opinio negans videtur erronea et hæresi proxima. Contra
Lovanienses isti de superioritate asperius, de infallibilitate levius
statuerant ; Adriani, credo, sui memores, cujus contra infallibilitatem
expressa sententia, vel erat notior, vel auctoritate gravior habebatur.
Utcumque est, varios illos animorum motus, nulla exacta certâque ratione
Armatos, procul à fidei rectitudine amoliri nos oportet. Quare nec moveri debeat qui viderit Scholasticos posterioris ævi, ex quo maxime cum Lutheranis decertari cptum est, dum ab iis quam maxime dissentire, et pontificiam majestatem tantis eorum conviciis oppugnatam, quam maxime amplificare atque exaggerare pium putant ; alia aliis, quasi certatim addidisse. Passim enim eos videas catholicis nostræ sententiæ defensoribus imputare, quod non satis à Luthero aliisque pestibus abhorreant. Ita dum metuunt, ne non satis credantur abhorrere à Luthero aut ejus asseclis, id agunt ut non modo Lutherum, sed etiam alii alios supergressi esse videantur. Quare cum quis dixerit : Fere de fide ; alius omnino esse de fide addet : cum quis : Aliquibus de fide ; superveniat qui absolute de fide esse decernat. Videtur erroneum, ait ille ; existent qui erroneum plane statim pronuntient. Ita antiquiores modestiores fuere ; verum increscente, ut fit, motu, recentiores, Christianus Lupus[238] Lovaniensis, quem alioquin honoris causa nominatum volo ; anonymus, Nicolaus Dubois ; aliique adeo exarserunt, ut sibi quoque fidem demant. Dominus vero Strigoniensis suum illud, detestabile et schismaticum, totis intentat viribus. Quin etiam ex Italia extitit Nicolaus Cevoli,[239] Comes Patricius Romanus, qui asserat, « Propositiones [559] cleri Gallicani, ad unam omnes, ex Institutionibus Calvini esse desumptas ac plane hæreticales : episcopos, qui ipsas firmaverunt, uti hæreticos et schismaticos, non solum esse extra Ecclesiam, sed etiam ipso tacto caruisse jurisdictione episcopali, et ab omni communione evitandos esse, imo et comburendos.[240] » Cujus quidem viri intemperias ne memoratu quidem dignas esse censerem, nisi ipse, cum argumentis nihil probet, certo argumento esset, supra omnem modum moremque inflari et exaggerari omnia, ubi falsa pietas zelusque præposterus imperitos animos occuparunt. CAPUT XIV.Quanta sit Scholasticorum auctoritas, ex Melchiore Cano
constituitur, atque hinc efficitur ab omni nos erroris notâ esse liberos. Quæret aliquis, an recentiores qui hoc sæculo scripserint, contemnamus, cum ab eorum auctoritate discedimus. Equidem contemno neminem, et à Propheta admonitus, ita veritatem quæro, ut pacem colere cum omnibus velim. Cæterum id aperte incunctanterque profiteor, fore ut in gravissimos errores impingat, qui non omnia sæcula totamque traditionis seriem mente complexus, recentioribus se addixerit : sed hæc alias. Nunc, ne quid arroganter dicere videar, Melchior Canus, Scholasticis certe haud iniquus, prodeat in medium, qui de Scholasticorum auctoritate decernat. Sunt autem ab eo constituta quædam quæ gradatim geometrico fere more, à nobis explicari debent, non quidem eo ordine quo sunt ab ipso tradita, cum ille hæc toto opere, prout instituti sui ratio postulabat, hac et illac fuderit ; nos autem alio spectare oporteat. Jam ergo ante omnia ponatur divisio, quæ statum quæstionis aperiat, nempe hæc : aliud esse Scholæ opinionem communem, aliud Scholæ placitum, decretum sive, ut alibi vocat, dogma, [560] Armumque judicium : quæ divisio apud Melchiorem Canum ubique diffusa invenitur, maxime vero libro viii, quo reprehendit quosdam qui errent « in eo, quod Scholæ opiniones à certis constantibusque decretis non separant.[241] » Hoc autem etiam ad communes Scholæ opiniones pertinere sequentia docent : « Non disputo nunc, Scholæ communis opinio verane an falsa sit ; sed id ago..., scholasticas opiniones oportere à decretis sejungere. » Divisionem sequuntur definitiones duæ. Opinio versatur in his quæ non pertinent ad fidem : decreta vero in his quæ ad fidem pertinent. Hæc perspicua ex sese, ex iis quæ sequuntur patebunt clarius. His ergo positis, propositiones explicandæ. Prima. Nihil necesse esse sequi plurimorum opinionem, neque etiam communem, neque etiam omnium : quæ propositio tres habet partes. Quoad plurimos attinet : « In scholastica, inquit, disputatione, plurium auctoritas theologum obruere non debet ; sed si paucos viros, modo graves, secum habeat, poterit sane adversus plurimos stare : non enim numero hæc judicantur, sed pondere.[242] » De communi opinione non Scholasticorum tantum, sed etiam Patrum, ita decernit : « Si non quævis illorum (Patrum scilicet) etiam in re gravi, communis opinio fideles astringit, sed firmum constansque judicium ; ecquid de recentioribus Scholæ theologis dicere nos oportet, quos veteres illi longe, et vitæ merito, et Scripturarum usu, et auctoritatis pondere superarunt[243] ? » Quare eodem loco quæstionem illam tractans : « An Matrimonium sine Ecclesiæ ministro contractum, sit vere et proprie sacramentum, » cum ille pro ministro pugnet, ac sacramentum esse neget, sibi quidem objicit doctorum multitudinem ab ipsius sententia abhorrentem ; tum hac responsione se tuetur : « Ostendam ergo primum opinionem illam communem esse, non Scholæ dogma firmumque judicium.[244] » Ac paulo post : « Si Thomistæ omnes cum Scotistis existant, si cum antiquis juniores velint contra me pugnare, tamen superior sim necesse est. Non enim, quemadmodum nonnulli putant, omnia sunt in theologorum [561] auctoritate : est quædam tamen ita perspicua veritas, ut eam infirmare nulla res possit. » Idem tamen in re gravi temerarium esse docet ab omnium omnino consensione recedere. Sic enim loquitur : « Ex auctorum omnium scholasticorum communi sententia in re quidem gravi, usque adeo probabilia sumuntur argumenta, ut ullis refragari temerarium sit.[245] » Vide quid efficiat, ubi de opinione agitur. Concors sententia theologorum omnium efficit scilicet probabile argumentum tantum, quod contemnere sine temeritate non possis : sed ita, si sit omnium in re quidem gravi, concors sententia. Hæc ille de opinione : sed qua nota internosci possit ab opinione decretum, sic exequitur. Secunda propositio. Cum ex definitione decretum versetur in his quæ pertinent ad fidem, opinionis nota est, ubi non adscribitur illud, « hæreticum, erroneum, aut id firmiter catholicis amplectendum, aut aliquid simile[246] ; sed id quoque oportet ex certo judicio, non ex opinione dicatur. Nam Tertia propositio est : An aliquid sit de fide, ad quæstionem et opinionem pertinere potest. Unde emergit. Quarta propositio. Certa nota est aliquid tradi, ut quod sit vere de fide, neque in quæstione et opinione versetur, « si expresse et proprie à fidelibus firmiter credendum, aut tanquam dogma fidei catholicæ accipiendum dicatur ; vel aliis similibus verbis, aliquid esse Evangelio doctrinæve apostolorum contrarium dicatur. Dicatur, inquam, non ex opinione, sed certo et firmo decreto, » Ergo et illud de fide est, hæreticum est, erroneum est, ex opinione dici potest ; neque tum quæstio statim transfertur ad Scholæ decretum, sed intra opinionis lineam continetur. Exemplum affert : « Licet enim Durandi[247] opinio reprobetur, [562] capite Gaudemus, de Divortiis : sed qui dixit : Verum absonum hoc videtur, et inimicum fidei christianæ, (quæ verba sunt Decretalis) is noluit hæreseos illum condemnare ; verbum enim videtur, judiciorum infirmat certitudinem.[248] » Quod hic de conciliorum summique Pontificis sententia dixit, alibi ad privatos doctores merito confert ; ac jam audivimus ita de beato Thoma disserentem : « Cum dixerit videri, hoc ipsum sensisse quod dixerit, videri modo, non etiam oportere.[249] » Quare quos audimus dicentes : Existimo ; censeo, videtur esse de fide, vel mihi, vel aliquibus est de fide, quæ in hac quæstione, etiam posterioris ævi doctorum pars longe est maxima, eos, auctore Cano, ex opinione, non ex certo firmoque judicio dixisse scito ; et cum res opinionis sit, valere nimirum ea, quæ de opinione diximus. Non tamen sufficit, ut aliqui, vel multi, vel unius ætatis etiam plurimi, majore forte confidentia quam doctrina, absolute certòque dicant : De fide est, erroneum est, hæreticum est. Sed Quinta et ultima propositio, quam ex Cano depromimus, hæc est : « Concordem omnium theologorum Scholæ, de fide aut nioribus sententiam contemnere, si hæresis non est, at hæresi proximum est.[250] » Et alibi apud eumdem : « Si scholastici theologi aliquam itidem conclusionem firmam et stabilem uno ore omnes statuerint, atque ut certum theologiæ decretum fidelibus amplectendum constanter et perpetuo docuerint, illam ut catholicam veritatem fideles sane amplectemur.[251] » Vides quæ certa, fixaque et inviolata theologiæ decreta sint, in ea consentire debere firmam stabilemque ad perpetuam scholasticorum omnium, non ex opinione, sed ex certo firmoque judicio profectam sententiam. Qua ex re confirmatur id quod sæpe diximus : qui ita concludunt, nunc, vel, hoc tempore omnes Scholastici ita sentiunt, ab his suam quoque enervari statim infirmarique conclusionem : ut exinde constet id, quod statuunt, ad hæresim aut errorem in fide minime pertinere posse ; cum vel hinc, ipsis quoque testibus, traditionem certum ab eorum [563] sententia abesse constet. Fides enim non est temporum, ut aiebat ille præclare, sed Evangeliorum. Quæ quidem à me dicta sunt, ut sæpe monui, eo rerum statu, quo nullum novum interpositum est Ecclesiæ decretum, ad antiquam traditionem clarius et expressius declarandam. Qui enim in quæstionibus, quales nostræ sunt, quæ a trecentis fere annis inter catholicos agitentur, nulla ejusmodi auctoritate ducti, ad novas censuras repente prosiliunt, eorum profecto numero sunt, quos dicebat Canus, « de rebus gravissimis temeritate quadam, repentino quasi vento incitatos, ferre sententiam[252] : » qui quidem quo vehementius alios condemnarint, eo profecto luculentius, non in illis hæresim vel errorem, sed in seipsis temeritatem, iustitiamque produnt. Quare, his positis, omni ratione pervicimus, nos ab omni ejusmodi censura plane absolutos esse. Quadruplici enim veluti gradu tuli invictique consistimus. Primus est : tantum abest ut mota quæstione concors fuerit adversum nos ac perpetua et stabilis Scholasticorum omnium sententia, ut attenta quidem universa temporum serie, non tantum auctorum gravitate, verum etiam numero, superiores simus ; neque tantum privatos doctores innumerabiles, verum eliam theologicas Facultates multas, easque celeberrimas, decreto quoque facto, consentientes habeamus. Hoc primum. Alterum : tantum abest ut mota quæstione, Ecclesia congregata ipsique Pontifices judicium interposuerint suum, ut potius consulto à judicando saltem temperarint, resque integras reliquerint. Tertium : ex eo consequens est, ut si privati doctores posterioris ævi, consulto tacente Ecclesia, censorias notas vel maxime adhibuissent, non nisi temeraria ; præcipitesque haberi possint. Postremum : nequidem id fecerunt, certo judicio concordique sententia, sed his plane verbis, quæ opinionem, non autem firmum decretum indicent. Jam vero cum certa pro nobis, atque omni auctoritate firmata, synodi Constantiensis decreta proferemus, quinta quæstio erit : quo illi loco sint, qui tantæ auctoritati contradicant ? Sed eam [564] quæstionem ad aliam hujus operis partem reservamus. Hic nos tutos esse probasse sufficiat. Cæterum cum Melchioris Cani proferimus auctoritatem, non propterea omnia, quæ hæc tractando, magnifice de scholasticis doctoribus edixerit, à nobis comprobata esse volumus, quale est illud : « Scholæ auctoritate res plurimas ab Ecclesia esse definitas[253] ; » cum potius videatur dicere debuisse, perpetuæ traditionis auctoritate definitas fuisse : cujus traditionis Scholæ doctrina, pars aliqua haud quidem contemnenda fuerit. Neque magis probamus illud : « Omnes simul Scholæ theologos, uti retulimus, errare non posse ;... quod eorum error, error esset Ecclesiæ, utpote, cum ad decernendum hujusmodi res, non alios Ecclesia quam theologorum oculos habeat, qui si fallerentur, totum Ecclesiæ corpus, in suo facerent errore versari.[254] » Quasi episcopi, veri Ecclesiæ doctores à Christo instituti, nihil ipsi per sese sapiant et intelligant ; aut Scholastici tantum, non autem vel maxime, qui in publica Ecclesiæ cathedra, verbum divinum catechismum que tradant, audiendi sint ; quæ et alia quo sensu probanda, vel intelligenda sint, in medio relinquimus. Id unum contendimus, ut illius quoque, qui Scholasticis plurimum tribuat, calculo, à quorumdam Scholasticorum censuris tuti et illæsi simus. CAPUT XV.Aliæ notæ : quæ ad fidem pertinent paucis diluuntur :
sapiens hæresim, male sonans, periculosum in fide quid sit' : schismaticum
à D. Strigoniensi inustum, sed ne hujus quidem nominis significatione
perspecta. Noster quidem Gerson, quo auctore à nostra Facultate multas, easque accuratas, et ad regulam exactas censuras esse editas, omnes consentiunt, de censurarum notis, multis libris agit. Sed in eo libro maxime, cui est titulus, Declaratio veritatum quæ credi debeant.[255] Quo loco, post hæretici erroneique notas, docet propositionem quæ hæresim sapiat definiri posse eam, « ex cujus concessione, coassumpto aliquo, quod non potest rationabiliter [565] negari, sequitur hæresis. » Talis esse videretur hæc propositio : Gregorius Magnus non fuit Papa. Assumpto enim eo, quod non fide quidem sed aliunde certissimum est : Gregorius Magnus rite fuit electus in Papam ; sequeretur eum qui canonice in Papam sit electus, non esse Papam, quod esset hæreticum. Unde existit illud, sapiens hæresim, in ea propositione, Gregorius Magnus non fuit Papa ; quam definitionem à Gabriele Biel[256] Gerson deprompsit integram.[257] Totum vero illud, sapiens hæresim, à nostra sententia excluditur, cum illud coassumptum, quod licet non fide certum, alioqui evidens per se sit, nequidem fingendo excogitare quis valeat. Male sonans in fide, quantum capio, haud facile secernas ab eo quod sapit hæresim sive errorem ; sed ut id quod sapit hæresim ad gustum quemdam, ita id quod male sonat, magis refertur ad aures : quod cum subtiliter apud te pensitaveris, in idem recidere facile comperies ; quanquam male sonans à Melchiore Cano confunditur cum eo, quod sit piarum aurium offensivum,[258] de quo dicemus postea. Neque ab iis multum distat istud quod periculosum in fide dicitur : cujus quidem notæ insigne exemplum habemus in censura Vernantii nostræ Facultatis, 24 Maii 1664. Erat hæc Vernantii propositio : « Si Papa non est infallibilis in Scripturis interpretandis, nostra fidei professio mutanda est, neque dicendum amplius nos sanctam Ecclesiam catholicam et Romanam credere.[259] » Quæ propositio, quoniam ea quæ fide certa essent, cum incertis dubiisque implicabat, remque fidei sola opinione fundabat, ipsa fides in periculum vocabatur ; quippe quæ cum opinione in ejusdem casus consortium trahi posset. Atque id sacra Facultas cum intelligeret, præclare pronuntiavit : « Hæc propositio est falsa, [566] temeraria, scandalosa, periculosa in fide. » Quam censuram incurrunt nunc, qui primatus fidem totamque Ecclesiæ catholica auctoritatem, cum ea quam imbiberunt opinione, connectant. Jam profugatis iis quæ nostram fidem incusent, facile efficiemus, ut illo schismatici elogio, quod Dominus Strigoniensis iratus effudit, nihil quidquam sit inanius. Et quidem doctrinam nostram contra potestatem indirectam, non modo Perronius cardinalis, sed eliam, eodem teste Perronio,[260] ipse Bellarminus hujus potestatis propugnator acerrimus, absolvit ab anathemate. « Cæterum, ait Perronius, ipse Bellarminus monet id quod de Pontificis in temporalia potestate indirecta docet, non à se haberi ut fidei doc trinam, aut sub poena anathematis et excommunicationis à fidelibus tenendam. Quare hæc omnia communioni ecclesiasticæ sanciendæ impedimento esse non possunt ; » certissimèque constat à Domino Strigoniensi inustam schismatis notam, ne illius quidem definitione perspecta. Primum enim schisma separationem sonat ; quare schismatis nomen sponte corruit, ubi nulla separatio est. Atqui clerus Gallicanus, neque se à quoquam, neque quemquam à se separat : ergo schismatis nomen, ipsa nominis significatione statim vacat. Si autem vacabat in nos, necessario recidebat in auctorem ; cum procul dubio sit ipse reus schismatis, qui pacificis ac fratribus schismatis crimen intentat. At enim ejus nomine respondebunt : Vos Galli nondum schismatici, sed propositiones vestræ schismaticum virus instillant. Quo pacto ? Ideo certe quia ad separationem inducunt. At qua in re ? In doctrina scilicet, cum res doctrinæ sit. An ergo docemus rem à communi omnium fide abhorrentem ? Id si ita est, jam non schisma, sed hæresis aut error est, quod cum nec ipse dixerit, certe schismatis nomen, nulla re nixum, inane esse docet. An forte schismatici sumus ; quod de doctrina necessaria litigamus ? Atqui ne litigamus quidem ; nostra proponimus ; ab omni contumelia et censura temperamus. Ecclesiæ antiquitus aliæ alias Scripturas admittebant : non easdem omnes. Erant qui Epistolam ad Hebræos, erant qui Apocalypsim respuerent, et in iis quidem à Romana Ecclesia [567] dissentirent : nullum tamen erat schisma, quod innocuè et citra cujusquam injuriam dissiderent, neque alii alios condemnarent ; quæ longe profecto gravioris momenti, quam hæc nostra erant. Nostri certe episcopi neminem condemnarunt. Si vero schismatici sunt, ideo quod non laturi esse videantur, apud nos doceri suis decretis contraria ; jam sunt schismatici, qui in aliis regionibus nostra proscribunt, aut vero condemnata ea esse, demonstrare oportet. Quod tu si crederes, non jam schismaticos, sed haereticos nos diceres. Summa sit. Duo sunt quæ in Declaratione Gallicana proponuntur : alterum communis omnium fides de primatu Petri ; alterum sententia Parisiensium et Ecclesiæ Gallicanæ, quam à synodo Constantiensi et antiqua traditione manasse arbitramur. Sane cum fidem proponere aggredimur, ea tantum producimus, quæ omnes catholici uno ore suscipiunt. Neque vero aliter egit Dominus Strigoniensis, in ea quam cum ipsa censura edidit fidei professione solemni. « Profitemur, inquit, atque spondemus sanctæ Romanæ Ecclesiæ, quæ unica est, perpetuo adhæsuros, neque ab ejus institutis totius orbis consensu approbatis, ubique florentibus ac dilatatis, quovis prætextu discessuros,[261] » Non ergo privatas sententias adducat, oportet, qui fidem profitetur ; sed quæ totius orbis consensu approbata, ubique florentia ac dilatata sint. At dices : Quid ergo additis alia ? Addimus quæ utilia Ecclesiæ, quæ familiaria nobis, quæ posteris profutura : addimus quæ primatum ipsum, atque amplitudinem Romani Pontificis firment, invictamque et in animos suavius influentem præstent ; sed ea asserentes, condemnamus neminem ; veritatem pariter pacemque diligimus. Exploso schismatici
titulo, illud absurdum et detestabile Domini Strigoniensis, quippe quod
plus irarum quam censurarum habeat, omittimus. Nihil enim videtur dixisse, qui
cum nihil perspicuum haberet dicendum, vaga confusâque sententia detestabilem
esse doctrinam effutiit eam, quam fidei repugnare nec ipse diceret. [568] LIBER TERTIUS
Quod declaratio gallicana ab omni censura immunis sit, ex
ipso statu quæstionis demonstratur. CAPUT PRIMUM.
Adversarii falsa imputant Parisiensibus, ac pessime
constituunt statum quæstionis ; anonymus auctor tractatus de Libertatibus Ecclesiæ
Gallicanæ : Papæ suprema potestas et monarchia ecclesiastica à Gersone
et aliis Parisiensibus agnita : Constantiensis consilii loci à Cajetano et
aliis objecti : an recursus ad concilium in estraordinariis casibus
supremam Papæ impediat in ordinariis casibus potestatem ? Animadverti eos, qui antiquam Parisiensium sententiam, eique congruam cleri Gallicani Declarationem censoriis configunt notis, id facere ex conceptis de hoc dogmate falsis opinionibus, quos proinde, constituto statu quæstionis, facile refellemus. Atque ille quidem, qui de Libertatibus Gallicanis scripsit anonymus, quæstionem de conciliorum potiore potestate ita constituit : « Sed quæstio est, penes quem sit suprema potestas, nn penes episcopos sine summo Pontifice, an penes summum Pontificem sine episcopis, dum invicem distinguuntur.[262]« Quare toto libro v, quo hanc quæstionem tractat, ubique profitetur agere se de concilio, à quo Summus Pontifex ejusque legati absint. At profecto constat non in eo positam quæstionem : an Papa concilio subsit ei, quod sine ipso congregetur : quæ specialis est controversia tractata ab Orientalibus, tempore concilii quinti, congregati sine Vigilio ; sed an Pontificis decreta de fide aliisque hujus generis rebus, ea sint quæ à synodo retractari possint, atque interdum debeant ; et an congregato, ut nunc ordinarie canones jubent, ejus auctoritate concilio, ipsius, an Patrum ac sacri consessus sententia prævaleat. [569] In eodem errore versatus est Emmanuel Schelstratus ac cæteri passim, qui intelligunt ejus tantum à nobis asseri concilii potestatem, quod seorsim à Papa fiat. Quo uno clarum est, à toto quæstionis statu aberrare eos, eorumque argumenta, censuras, tractationes universas in irritum cadere. Sane apud omnes constat, certis quidem in casibus extraordinariis concilium absque Papa congregari posse ; idque non modo in schismatis casu, si Papa sit dubius, sed etiam extra schisma, si sit hæreticus, si detentus, si mente captus, si aperte simoniacus, si ea moliatur quibus universam pessumdet Ecclesiam, aliis denique in casibus, qui dilationem remedii non paterentur, quos casus evenire posse, theologi canonistæque omnes, et ipse etiam agnoscit anonymus[263] ; atque iis in casibus, Papæ concilium anteponi oportere nemo diffitetur. Quorsum enim attineret concilium absque Papa fieri, nisi auctoritas concilii prævaleret ? Rursus autem confitemur generale concilium absque Papa congregatum, nisi id ipsa necessitas expresserit, ipso jure esse nullum, ut iis de rebus litigasse, nihil aliud sit, quam operam ludere et aliis invidiam conflare voluisse.[264] Sunt alia quæ nobis imputent æque falsa. Primum negari à nobis, eam qua Romanus Pontifex, Christo auctore, gaudeat supremam in Ecclesia potestatem, ac monarchicum Ecclesiæ Romanæ statum, sive ut Patrum magis utamur vocibus ; illam perfectissimam unitatem, in quam Ecclesiæ administrandae ratio tendere ex Christi instituto debeat. Hoc primum nobis imputant ; tum illud ex eo profluens, nullum à nobis poni controversiis [570] oborturis finem, nisi concilio generali congregato totoque orbe commoto ; quod cum sit difficillimum, ac sæpe ne possibile quidem, hinc dari hæreticis grassandi, et omnia perturbandi locum. Denique addunt, si fieri possit, id quod Parisienses asserunt, Romanum Pontificem de fide decernentem aliquando falli, etiam fieri posse, ut quæ catholica fides et Ecclesia est, non eadem semper Romana fides et Ecclesia sit. Ea vero esse quibus maxime moveantur, et quibus libros impleant, qui bona fide agat, nemo negaverit. Atqui ea ne objicerent quidem, si vel statum quæstionis cogitare vellent. Supremum enim illud, ut inde ordiamur, ex concilio maxime Constantiensi repetendum putant. Vel Cajetanum audi contra nostros disputantem. Statim fundamenti loco ponit illud,[265] in Constantiensi synodo per Martinum V ita definitum : « Papa supremam habet auctoritatem in Ecclesia Dei.[266] » Cui est geminum illud ; ab eadem synodo in Viclefo damnatum, et a Martino V, approbante synodo, repetitum : « Non est de necessitate salutis credere Romanam Ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, » Idem urgent omnes, et eo maxime argumento Nicolaus Dubois Declarationem Gallorum oppugnat.[267] Optime interim, quod ex ea synodo maxime argumentantur, quam maxime auctorem secuti sumus. Neque immerito ex ea synodo supremæ auctoritatis vocem ac titulum constabilitum volunt, qui in ea synodo primum appareat. Res enim ipsa antiqua ; sed prima, quod sciam, synodus Constantiensis fuit, quæ supremæ auctoritatis adhibita voce, Romanæ Ecclesiæ primatum commendaret. Hinc nostrum postulatum, ut ex ea synodo, supremum illud interpretemur, in qua primum fuerit summa auctoritate proditum. Hic jam adversarios trepidare videas. Satis enim sciunt synodum Constantiensem eam esse, quæ apud ipsas male audiat, quod consiliorum faveat auctoritati ; sed profecto necesse est, vel omnia jura conturbent, vel eo utantur judice quem ipsi elegerint. [571] Nos inquiunt, non protulimus sessionum iv et v decreta, quæ concilium Pontifici anteponunt : nondum enim omnes obedientiæ convenerant. At nihilo magis convenerant sessione viii, cum illud in Viclefo damnatum est : « Romana Ecclesia non est suprema inter alias Ecclesias, » Una tam convenerat Joannis XXIII obedientia quæ sessionum iv et v edidit canones, quos pertimescitis. Certe sanctam synodum tam cito à sententia discessisse, atque à sessione v ad sessionem viii tantam rerum esse conversionem factam, nec vos ipsi creditis. Ergo suprema illa auctoritas Pontifici attributa, cum ea quam Constantienses conciliis asserunt auctoritate, non repugnat. Illud tamen omittamus : sessionum iv et v decreta in alium locum differamus. At certe adversarii non negabunt in sessione v ita intelligendam esse supremæ auctoritatis vocem, ut sessione viii explicata est ; atqui in sessione viii ita explicatum est supremam esse Ecclesiam Romanam ipsumque Pontificem, « quatenus primatum habet super omnes ecclesias particulares. » At forte Cajetanus ne eum quidem locum, tametsi est à Martino V aperte comprobatus, proferre voluerit : obscurus, ambiguus nimisque concilians est ille locus. Audiamus ergo tandem quid ex Martino V prolatum voluerit. Nempe id in Bulla Inter cunctas, sacro Constantiensi concilio approbante, editum : « Quod Papa canonice electus... sit successor beati Petri, habens supremam auctoritatem in Ecclesia Dei. » At ne illud quidem cogitas supremam dixisse in Ecclesia Dei. Tu continuo infers : ergo super omnem Ecclesiam, etiam congregatam. Statum quæstionis, et ipsa quæ laudasti verba mutas. Nos autem fatemur, supremam in Ecclesia, non tota Ecclesia, etiam congregata, superiorem, sive quod idem est, et in concilio Basileensi positum : « Papa in Ecclesia major, non tamen tota Ecclesia major. » At enim Cajetanus ita philosophatur[268] : Non est ille supremus etiam in Ecclesia, qui supra se agnoscit aliquam in Ecclesia potestatem, cui subsit ; atqui Parisienses talem Papam faciunt ; qui conciliari potestati subsit : non ergo papalem, sed conciliarem supremam faciunt potestatem. Cui argumento faciie [572] respondemus, utramque supremam esse diverso respectu : supremam alteram, nempe pontificiam, tanquam ordinariam ; supremam alteram, nempe conciliarem, extraordinariis in casibus, ac raro eventuris : quam distinctionem, ne ea quidem, qua plurimum Cajetanus utitur, philosophia respuat. At enim supremi vocem strictissimè vult acceptam, etiam in Constantiensi quod laudat decreto ; siquidem id fingit, omnes concilii Patres, quidquid antea cogitarint, edixerint, sanxerint ; Martanum vero V, quidquid audierit, approbaverit, exscripserit, oblitum esse penitus. Recte. Sin autem non ita est, ipse profecto Cajetanus est nimius, et suprema Papæ potestas, ex Constantiensi quo utitur decreto, mitius intelligenda est. Vis monarchiae vocem ? Nostri ultro amplectuntur, et aperte Gerson : « Plenitudo potestatis ecclesiasticæ... à Christo collata est supernaturaliter Petro sicut Vicario suo et Monarchæ primo, pro se et successoribus usque in finem sæculi[269] ; » et postea pro absurdo habet, « regimen ecclesiasticum non esse monarchicum, et habere multiplex caput : quod quidem, inquit, est aperte hæreticum, » et tractatu celebri, de Auferibilitate Papæ, postquam humanas monarchias in aristocratias aliquando converti posse memoravit, ut olim in republica Romana factura est, addit : « Non sic de Ecclesia Christi, quæ in uno Monarchâ supremo... fundata est à Christo..., et oppositum sentientes... errant in fide... contra articulum illum : Et unam sanctam Ecclesiam.[270] » Quod factum esse docet, ut non schisma fieret, sed reductio ad unum supremum ; et idem ipse, nostrique semper inculcant. Neque eo secius ipse, et alii iisdem in locis, concilii superioritatem ex Constantiensibus decretis vel maxime propugnant. Quare totum illud de suprema potestate, deque monarchiæ statu, extra quæstionem est, et nobis invidiose objectum. At enim Richerius hanc monarchiam odit, et ubique insectatur, et aristocratiam ecclesiasticam laudat. Non ille quidem absolute, sed monarchicum esse Ecclesiæ statum suo sensu profitetur. Verum, utcumque est, ipse viderit : non clerus Gallicanus [573] tutandum eum suscepit : Gersonem potius et Parisienses tueretur. Sed ne ipsos quîdem, nisi quatenus antiquæ traditioni, et synodo Constantiensi consentiunt. At, inquis, non est supremus Romanus Pontifex, si semper ab eo ad concilium recurratur : et hoc nobis imputas extra quæstionem. Ad certos enim casus, eosque extraordinarios atque generales, quibus Ecclesia tota concutitur, sese ipsa redigit Constantiensis synodus, quam sequimur ducem. Eo vero prætextu continuo sollicitari Ecclesiam, ac christianum orbem commoveri, Sedisque apostolicæ auctoritatem, in ordinario etiam regimine et quocumque casu dato, à concilii auctoritate suspensam, adeoque impeditam semper, et invalidam teneri, ac nomen nudum esse pejus omnibus malis odimus. Neque eo magis probamus Pontifici etiam delinquenti, aut delinquere viso, semper intentari concilii generalis auctoritatem, ac sub concilii nomine schismati præberi fomitem : Gerson enim et alii inculcant assiduo, valere concilii auctoritatem ad Papam judicandum, certis casibus,[271] iisque ita extraordinariis, ut vix mille annis, bis aut ter eveniant : quibus tamen haud secus ac quotidianis casibus in antecessum provideri, stabilita concilii auctoritate necesse sit, quod scilicet Ecclesiæ ipsi in æternum duraturæ, mille anni sint tanquam dies unus ; totque tentationes expertam ac tantis præliis præparatam, vigilare sibique cavere oporteat. Neque ex eo quod Constantiensis synodus Papam subesse concilio velit, etiam in negotio reformationis generalis, ideo probamus reformationem eam quam sine Papa aggredi vellent. Nam Cameracensem audimus, ita concionantem in ipso Constantiensi concilio : « Manifestum est quod Ecclesia fuit multipliciter deformata, indiguitque et nunc maxime indiget, ut in fide et in moribus reformetur ; » explicata fide scilicet, ejectis hæreticis purgatisque moribus, « Sed nunc membris Ecclesiæ separatis à Capite, per tetrum illud schisma, et apostolico dispensatore et directore carentibus, nequaquam bene fieri posse speratur.[272] » Quod quidem secuta synodus Constantiensis, reformationem distulit, et electionem Pontificis expectavit. [574] CAPUT II.Falso imputari Parisiensibus, quod saltem in fidei causis, recursus ad concilium semper sit necessarius. At illud ineluctabile esse putant, quod, saltem in fidei causis, recursus ad concilium semper sit necessarius, si Papam negemus esse infallibilem. Qua una doctrina prævalere hæreses, cum in ea incidunt tempora, quibus concilium vix ac ne vix quidem congregari possit. Hoc adversarii omnes ad unum inclamant ; sed hæc omnia frustra sunt. Jam enim Lutherum omni anathemate prosecuti sumus, quod ad generale concilium omnia fidei decreta suspenderet ; et nostra Facultas eamdem doctrinam in Milleterio condemnavit atrocibus notis : quam censuram integram suo loco referemus. Neque obscurum est Gersonem et alios, id non tantum concilio generali et congregatæ Ecclesiæ, sed etiam ubique diffusae tribuisse, ut errare non possit ; nec mirum, cum concilium ipsum eo sit infallibile, quod Ecclesiam repræsentet : quo fit ut Ecclesiam per se esse infallibilem negare nequeat, qui vel intelligat repræsentare quid sit. Denique pestiferam doctrinam clerus Gallicanus, novissima illa, quam totis studiis impugnant, Declaratione confixit, dum sine concilio quoque Ecclesiæ consensum valere professus est. Sed illum quem laudamus, Ecclesiæ consensum irridet Nicolaus Dubois, dum ea verba tractat Declarationis Gallicanæ : Nisi Ecclesiæ consensus accesserit. Sic enim interrogat : « Cujus Ecclesiæ ? An universalis, omniumque prælatorum et episcoporum, etiam capitulorum, tam cathedralium quam collegiatarum ? » Ut ludit vir suavis, sibique et aliis offundit nebulas ! Pergit porro : An omnium episcoporum totius orbis, etiam Japonum, Indiarum et aliorum apud infideles vel hæreticos latitantium ? Quandonam tandem hic habebitur ? Dum expectabitur ab aliquibus aliorum consensus, ex his forsan mortui erunt plures, qui forte consenserint, sed de quorum consensu non constet authentice, Illorum igitur qui successerint novus consensus [575] erit expectandus... An majoris partis... Facti quæstio inextricabilis, quia unde scietur, quod illi quos consensisse constabit authentice, majorem partem Ecclesiæ constituunt.[273] » Quin episcoporum labori ac sumptibus parcit vir providus : « Quanta, inquit, singulis episcopis molestia et sumptus, ut ex toto orbe, ab omnibus ecclesiis vel saltem majori earum parte obtineant authenticam consensus demonstrationem ? » Metuit etiam Galliæ ab iis, qui praetendunt pontificias Bullas de Janseniano negotio, non esse recopias : « Satisque, inquit, ipsis erit si negent ; quia... illi incumbit probatio, qui affirmat, non qui negat. » Hæc tamen et alia, quæ operose et anxie vir bonus congerit, eo fundamento nituntur, quod consensus, nisi certa consentientium omnium, per peculiare instrumentum, testificatione constare non possit ; quod cum sponte et uno veluti flatu corruat, tum omnis machina concidat necesse est, et inanes terriculæ, uti illa in nubibus efficta monstra, evanescunt. Paribus argumentis si quis adoriatur nostrum auctorem, rogetque aliqua lex recepta, an obsoleta sit ? Credo, plebiscitum requiret, quo ipsi quidem constet plebem decreto facto legi obstitisse, aut vero consensisse : vel quandoquidem plebi subditæ non est datum abrogare legem à principe latam, nisi aliquo modo princeps consenserit, noster hæsitabit quoad de abrogata lege diploma principis afferatur : totumque illud, quo de explicito et implicito, interpretativoqne consensu, theologi, philosophi, jurisconsulti sanciunt ad unum omnes, futurum est irritum. Hos in re tam seria ludos agunt. Neque cogitant consensum publicum non eo constare, quod aliquod de illo exiet commune et publicum instrumentum. Quin illud est persæpe multo validissimum, ut in omnibus imperiis, ita in imperio Christi, quod nullo peculiari instrumento consignatum, sed omnium inscriptum mentibus, omnium sermone usuque celebratum. Atque illud in Ecclesia plerumque contingere, et ex sese perspicuum est, et suo loco fusius exequemur, et vel nunc satis liquet de decretis pontificiis nullam dubitationem [576] esse posse, receptane sint annon ? Quis enim nesciat nullis missis nuntiis, nullis perlatis litteris, de janseniano negotio diplomata ubique obtinere, cum neminem obstrepere ac reclamare audiamus ? Quod cum sit, tunc concilium non est necessariam. Sic enim sua sponte per pronos animos, ab alta Sede Petri, vera doctrina prolabitur, ac Romano Pontifice omnium explicante doctrinam et sententiam, nihil necesse est, ut congregata synodo, ipsa per se tota quid censeat Ecclesia eloquatur. Denique quocumque modo fiat, ut Ecclesia consentiat, transacta plane res est. Neque enim fieri potest unquam ut Ecclesia, Spiritu veritatis instructa, non repugnet errori. Sic res janseniana processit. Sed hoc quoque suo loco. Interim, satis constat totum illud tantopere à Disquisitore aliisque jactatum, de sumptibus atque laboribus, deque nuntiis ac litteris quocumque mittendis, ludicrum vanumque esse. CAPUT III.Quod si unus vel alter Romanus Pontifex in decreto fidei aberraret, nihil fidei Romane, nihil Romanæ cathedræ Sedique apostolicæ noceretur. Jam si eveniret illud, quod absit, ut à Romano Pontifice quæstionem fidei male judicante[274] reliqua Ecclesia dissentire [577] cogeretur, non propterea fides et Ecclesia Romana interiret, aut vera Ecclesia fidesque Romana esse desineret. Id jam docuimus, cum de Joanne Driedone loqueremur[275] : quo loco constituimus Romanam, hoc est Petri, non defecturam fidem eam esse, quæ à Petro primo, per successorum seriem ad nos devoluta jam coaluit. Neque vero Romana fidei in solo aliquo Pontifice est ; alioquin intereunte Pontifice, Romana interiret fides. At etiam vacante Sede, Romana fides viget, vigeretque profecto, etiamsi Pontifex plusquam mortuus, quocumque tandem modo, à fide deficeret ; et in infando illo schismate, quo quadraginta fere annorum spatio non erat in Ecclesia Pontifex, nisi dubius, ac proinde nullus, si Bellarmino aliisque credimus, haud propterea minus Romana fides, Romana Ecclesia stetit. Unde Joannes à Turrecrematâ, Dominicus Jacobatius et alii canonistæ, sive antiquiores, sive posteriores, suo quodam modo Sedem apostolicam et Romanam fidem ab ipso Pontifice sejungunt ; et ipse Turrecremata scripsit : « Si vel maxime Eugenius IV synodi Basileensis sessiones prima confirmare voluisset, Sedem apostolicam passuram non fuisse[276] ; » quæ quidem, an, et quatenus recte distinxerit, alibi inquiremus. Hinc profecto clare perficimus, etiam eorum auctoritate qui Romano Pontifici maxime favere velint, eos à sede sua certo quodam modo ita esse distinctos, ut vel iis labentibus, sedes immota stare possit ; quod huic loco sufficit. CAPUT IV.Adversarii quæstionem de superior itate Papæ ad vana
redigunt ; casui hæresis evertit eorum generales regulas : Cajetani
argutiæ recitantur. Repulimus ea quæ Parisiensibus falsa imputantur, sed odia profecto omnia, quibus hanc sententiam prosequuntur, necesse [578] est ut concidant, cum ea viderimus, quæ ipsi, vel tanquam necessaria, vel tanquam probabilia confitentur. Placet primum audire quid illi velint, qui vehementissimi omnium fuerint. Hi dicent statim, Papam supra omnia concilia esse ; nullo casu à sibi subjectis judicari ; neque enim duas potestates supremas esse posse ; contrariam sententiam erroneam esse. ita Cajetanus,[277] primus omnium, quod sciam, erronei affixa nota, satis confidenter (quippe quem nec alii sequerentur). Sed ipsum tanta dicentem audiamus. Statim hæret ad canonem Si Papa,[278] et ad illud, nisi fuerit à fide devius ? Tunc enim accusari, damnari, deponi Pontificem, velit, nolit, confitetur. At forsitan declarative tantum, non autem destituti ve, ut aiunt : Papam enim volunt per hæresim ipso jure cadere à papatu, ac declaratione tantum opus esse. Hæc alii, non ipse Cajetanus ; atque omnino asserit non id divino jure, non humano esse cautum. Sic denique statuit : « Papa hæreticus non est ipso facto depositus, sed deponendus.[279] » Sagatis enim ingenii vir satis intelligebat ad quam pontificii status ac publicæ securitatis perniciem pertineret illud, ipso facto depositus, Statim enim, hæresis mentione facta, contemni impune Pontificem à quocumque privato, et ejus acta haberi nulla et irrita, et totam concuti Ecclesiam : quæ Gerson intuens docebat, « Papam non cessare, ipso facto, quo cadat in hæresim, sicut nec alius episcopus, propter incertitudinem ecclesiasticæ politiæ.[280] » Neque erat quod ad notorietatem incurrerent. Primum enim de ipsa notorietate luditur, periculosissimumque est notorietate agere, nisi ipsa notorietas certo supremoque judicio declaretur. Tum si ad notorietatem solam animadversio necessaria redigitur, maximum erat periculum, permitti Ecclesiam hæretico Pontifici, certa in fidem, licet nondum notoria machinanti. Quo in genere, quæ occultiora, ea periculosiora sunt. Quare nec canon, Si Papa, in notoria tantum hæresi Papam judicari vult, sed generatim, si sit à fide devius, honorique ac securitati ipsius Pontificis datur, ut nonnisi à concilio generali judicandus veniat. His quidem [579] rationibus victus Cajetanus assensit. At illa interim præclara quam animo informaverat, pontificatus idea effluebat. « Magna enim, inquit, restat ambiguitas quomodo et à quo judicabitur Papa deponendus... ; cum judex in quantum judex, sit superior eo qui judicatur.[281] » Magna certe et inextricabilis difficultas. Videamus quomodo se expediat. Primum refert à quibusdam dici, « quod licet absolute Papa non habeat superiorem in terris, ipse tamen, in casu hæresis, habet superiorem in terris Ecclesiam universalem ; et sane, inquit, est via communis. » Verum eam ipse rejicit, male sibi metuens, ne scilicet ex illo casu pulsus in alium, nullo loco possit consistere. Neque enim Christus peculiare quidquam, universali Ecclesiæ tribuit in solo hæresis casu ; atque omnino tota illa de perfectissima, hoc est, in omni casu suprema et absoluta Pontificis monarchia, tota, inquam, illa Cajetani idea ac regula perit, si vel in uno casu hæresis fallit. Attamen sic elabitur : « Posse dici quod Papa nec simpliciter, nec in casu hæresis habet superiorem in terris, sed subest potestati ministeriali universalis Ecclesiae, quoad solam depositionem. » At interim extorquetur vel ab invito illud, subest ; neque efficiet ulla arte Cajetanus, eum qui, ut deponatur, subest, non etiam subesse, ut convincatur et ut judicetur. Neque item efficiet, ut is qui habeat judicem, non habeat superiorem. Quis autem negaverit ministerialem esse Ecclesiæ potestatem ? Respectu Christi certe ; Papæ quidem respectu, ministerialem esse, qua Papa judicetur ac deponatur ; nec si millies dixerit Cajetanus, omnesque argutias exhauserit, ulli persuadebit. Sane operæ pretium est intueri ut se torqueat, dum potestatem illam ministerialem exponit Ait enim potestatem illam, qua Papa deponitur, tripliciter considerari posse. « Tria enim, inquit, inveniuntur in Papa ; scilicet papatus, persona quæ est Papa, puta Petrus, et conjunctio utriusque..., ex qua conjunctione resultat Petrus Papa, » His positis subdit : « Et quoniam amotio Papæ, sive per renuntiationem, sive per depositionem, sive per ejectionem non est corruptio papatus, nec Petri, sed conjunctionis papatus et Petri ; idcirco diligentissime et cautissime oportet pro [580] regula habere ante mentis oculos, cum de amotione Papæ tractatur, quod non requiritur potestas superior Papa, sed superior conjunctione inter Petrum et papatum. » Hæc Cajetanus operosissime tribus exequitur prolixissimis capitibus xx, xxi et xxii. Qua sane doctrina facile demonstraveris, ne Nestorium quidem, exempli gratia, ab Ephesino concilio, tanquam superiore fuisse depositum. Quis enim non videat depositionem eam non esse corruptionem episcopatus, qui sane in Ecclesia catholica manet integer ; neque etiam Nestorii, qui incolumis superest ; sed conjunctionis episcopatus cum Nestorio : atque adeo concilii Ephesini potestatem non esse superiorem episcopo Nestorio, sed superiorem conjunctione inter Nestorium et episcopatum : quæ quam vana et absurda sint omnes intelligunt.[282] Quare et illud vanum est, quod illa potestas qua Papa hæreticus deponitur, « licet minor papatu, habet tamen vim coactivam, non super Petrum Papam, sed super conjunctionem papatus et Petri..., in causa hæresis ; ita quod illa potestas relata ad Papam est ministerialis, relata ad conjunctionem Petri et papatus in fieri vel dissolvi, subjecto existente disposita, est auctoritativa.[283] » Huc denique recidunt qui paradoxa fingunt, ut altiora quam ipse Christus de Christi Vicario meditentur. Quæ Cajetanus, ut ipse profitetur, ex intimo philosophiæ sensu quantumvis deprompserit, omnemque scholasticæ suæ artem excusserit, non tamen perfecerit ut ad hæc inania, theologiæ gravitas, ne dicam fidei, redigatur auctoritas. [581] CAPUT V.Suaris labores æque irriti circa depositionem Papæ in hæresim lapsi. Vidit Suarez Cajetani mirum in modum laborantis conatus irritos. « Hic, inquit, Cajetanus mire se vexat, ne cogatur admittere in casu etiam hæresis concilium stare super Pontificem.[284] » Et ille quidem assentitur Cajetano neganti casum ullum esse, quo certus et indubitatus Pontifex superiorem agnoscat, et ad illud recurrit : in casu hæresis, Pontificem ipso facto depositum esse. Ne tamen in illa quæ jam relata sunt, incurrat incommoda, illud, ipso facto, non valere dicit, nisi post Ecclesiæ declarationem. At jam illa omnia redeunt : si Papa accusandus, citandus, judicandus veniat, ergo habet superiorem ; ac prohibere nemo potest, quin illa, quam Suarez postulat, declaratio Ecclesiæ, non sit illius judicantis actus. Id quidem sentit vir sagax. Cæterum sic se expedit : « Quando Ecclesia Papam hæreticum deponeret, non ipsa tanquam superior, sed ex consensione Christi Domini juridice declararet eum hæreticum esse, atque adeo prorsus indignum Pontificis dignitate, tumque ipso facto immediate deponeretur à Christo.[285] » Quid sit autem illud consensione Christi Domini, hæreticum adeoque indignum declarare, et quæ tandem illa sit Christi Domini consensio ? specialisne ea, an generalis, et quatenus nobis comperta sit, exponat qui potest. Certe quæ in Ecclesia recte legitimèque fiunt, Christi, non dico consensione, sed auctoritate fieri confitemur, et eatenus Christus vere in Ecclesia est per suum Spiritum omnia administrans. Cæterum immediate, hoc fieri, id est, nulla interposita Ecclesiæ auctoritate, nec Suarez dixerit, ut profecto ipse, haud minus quam Cajetanus sese inani opera vexasse videatur. At enim Suarez ait : Ut, in electione Papæ, electores non conferunt ei potestatem, sed personam designant, cui Christus conferat ; ita qui deponunt, personam designant, cui Christus [582] abroget potestatem : neque absimilia dixerat Cajetanus ; sed hæc nihil ad nos. Id certe quærimus, an non Ecclesia aliquam exerceat jurisdictionem super eum quem citet, quem convincat, quem declaret inhabilem ac potestate destitutum. Verba quærunt illi ; nos rem ipsam intuemur. Certe electores Papæ genus aliquod jurisdictionis exercent in electum, quippe qui eidem papatum conferant, cujus detrectantis excusationes admittere, si justæ videantur, vel si iniquæ, respuere, atque ad onus suscipiendum cogere omnino possint. Sed ut ut sit, jus illud in privatum exercent : non enim electus vere perfecteque est Pontifex, antequam saltem acceptaverit : in depositione vero potestas exercetur in certum Pontificem, qui proinde non ut homo privatus, sed jam ut Pontifex judicanti subsit, ac proinde aliquo in casu, nempe in casu hæresis, inferior habeatur. Huc accedit quod non tantum certo hæreticum, sed etiam suspectum et diffamatum judicare, adeoque vel damnare, vel absolvere debeat Ecclesia, ut et Joannem Driedonem dicentem audivimus, et doctissimi quique confitentur, propter ingens fidei periculum. Unde Glossa in caput Si Papa, distinctione xl, verbo, à fide, sic habet : « Hic specialiter fit mentio de hæresi, ideo quia etsi occulta esset hæresis, Papa de illa posset accusari, sed non de alio occulto crimine : » quo casu nec recurri possit ad illud : Papam ipso facto esse depositum. Neque enim suspectus de occulta hæresi, aut etiam diffamatus, ipso jure est depositus ; sed venit accusandus, convincendus, deponendus, si contumax esse judicetur et incorrigibilis. Neque vero hæc commemoramus quod illud, declarative aut destitutive deponi Pontificem, magni ad fidem catholicam momenti esse putemus. Ea namque omnia, cum in idem re ipsa redeant, habemus promiscue ; quanquam nostra, ut planiora ac simpliciora, praeferimus. Neque placet per verborum circuitus et ambages in ea recidere, à quibus prima specie abhorrere videaris. [583] CAPUT VI.Cajetani ac Suaris absurda effugia, nonnisi aliis absurdioribus evitari posse. Alberti Pighii sententia, quod Papa, nec ut privatus, fieri possit hæreticus ; alii quoque casus, quibus Papa concilio habetur inferior. At enim objiciunt unum casum afferri à nobis, hæreseos scilicet. Esto interim habeamus unum ; alii enim plures ultro se ingerent, et tamen ille unus sufficit ad evertendam eam, quam de fide esse vellent omnimodam, et quocumque in casu absolutam Romani Pontificis potestatem. Id egregie sensit Albertus Pighius Campensis, et Cajetanum irrisit, falsa et inania, ac verba potius quam argumenta proferentem. Sic enim arguit virum : « Hoc vide, quo pacto non sit evidens repugnantia ; posse Ecclesiam, ant concilium deponere Papam hæreticum, et tamen nullo unquam casu super ipsum auctoritatem habere. Plane contradictionem implicat ut judex non sit supra reum, atque eum in quem profert damnationis sententiam.[286] » Accumulat alia quæ depositionis sententiam præcedant ; reum citare, examini subdere, ut ad interrogata respondeat cogere, quæ sine coactiva potestate non possint fieri. Neque Cajetani responsiones prætermittit : « Nihil, inquit, prodest hic subterfugere, et latebras et diverticula quærere, dicendo Ecclesiam aut concilium in hæresis casu ex ministeriali illa potestate habere vim coactivam, non quidem super Clementem et Julium, sed super conjunctionem papalis auctoritatis cum illis, idque non simpliciter, sed in solo casu hæresis. Nugari enim est istud, et non ad rem respondere.[287] » Et urget nullo casu subditum fieri posse concilio eum, quem absolute supremum conciliisque omnibus superiorem Christus constituerit ; nullamque aliam huic reperit difficultati expediendae viam, quam suum illud, oppido nimium et absurdum : Papam hæreticum esse non posse, nequidem ut privatum. Ita cum adversarii alii in angustias redigantur, alii vana et ridenda, alii nimia et aperte absurda excogitare cogantur, nobis [584] certe hæc effugere omnia, et in avita sententia plana et simplice permanere licet. Idem Albertus Pighius quærit, post canonistas atque theologos omnes, quid fieret si Papa captivus, si perpetua mentis alienatione teneretur. Tunc enim concilium sine Pontifice congregari posse, et de ipso decernere passim asserebant et necessarium videbatur. At ille ideæ, quam informaverat, superioritatis intentus, in captivitatis casu expectandum esse asserit, cum tamen ea tam diuturna esse queat ; ut Ecclesiæ provideri necesse sit : de mentis alienatione, ut à quindecim sæculis nunquam evenerit, ita nec futurum unquam esse confidit. Quæ cum optantis potius quam disputantis sint, en alios præter hæresim casus, quibus concilium suprema auctoritate ac sine Pontifice, de Pontifice decernere reique ecclesiasticæ providere debeat.[288] Albertus Pighius unum esse ejusmodi casum admittit, cum est dubia incertaque Pontificis electio. At miror cur eum casum, ut alios, possibilem esse non neget. Quid enim absurdius est, aut Ecclesiæ periculosius, hæreticum esse Pontificem, aut diutissime captivum, aut mente captum, quam ita dubium, ut longa annorum serie, nec agnosci certo possit, etiam à recte quærentibus ? Interim grassantur hæreses per Ecclesiam, nulloque gubernatore certo Petri navicula fluctuat, atque in ea navigantes hac illàcque jactantur : quod in infando illo schismate sæculi xiv factum esse constat. Id antequam contigisset, si à Pighio quæreretur, an fieri posset, ex illis ideis præclaris, quod nunquam hactenus tot ante elapsis sæculis factum esset, nec fieri posse confideret. Sed casus improvidos, ac si quæ mortalibus mala evenire possint, nonnisi experientia magistra discimus. Respondebunt alii his improvisis casibus, si occurrerint, Deum provisurum, neque tam sollicite quærendum nobis, quid tum facto opus esset. Quis autem hoc neget, Ecclesiæ suæ provisurum Deum ? Sed plane provisurum intelligimus, non nova in terris [585] constituta potestate. Quare eam potestatem, qua provideri possit servari integram, non pessumdari evertique oportet. CAPUT VII.Papam etiam certum, non modò hæreticum, sed et absque hæresi, schismaticum fieri posse Duvallius docet ex Turrecrematà et Gajetano cardinalibus, eumque Ecclesiæ auctoritate statim dejiciendum. Iterum tertium quartumve casum habemus, quo concilium de Papa judicet, et quidem se nesciente, universalis Ecclesiæ auctoritate collectum ; casum nempe schismatis. Neque hic tantum reponimus eum schismatis casum, quo ex dubia electione dubius esset Pontifex, ut in illo fdo schismate xiv sæculi, sed etiam quo certus Pontifex fiat schismaticus. Id autem ne dubites posse contingere, triplicem hujus rei casum Andreas Duvallius, non suspectus auctor, ex Turrecrematâ et Cajetano cardinalibus, non item suspectis, adducet : « Ii, inquit, dignitatis pontificiæ acerrimi propugnatores affirmant Papam posse esse schismaticum in his casibus : primo, si se à communione totius Ecclesiæ, et omnium episcoporum, ob aliquam causam injustam separet, et solum cum quibusdam sibi cohaerentibus communicare velit,... Secundo, si nollet amplius officio Pontificis fungi, nec tamen subesse ei qui pro se eligeretur, sed se schismaticorum conventiculis adjungeret. Tertio, aiunt quidam, si antiquos Ecclesiæ ritus et consuetudines ab apostolica traditione manantes immutare vellet.[289] » Tunc schismaticus, nec minus quam hæreticus dejiciendus esset. Qua potestate ? an recens à Christo creata et constituta ? an ipsi Ecclesiæ jam inde ab initio concreditâ ? exponant, si possunt, qui omnem Ecclesiæ potestatem in unum Papam concludunt, 'eumque in omni casu superiorem esse volunt. Nos vero hos casus non studiose conquirimus, neque ultro ingerimus huic quæstioni ; sed ex Duvallio et aliis non suspectis auctoribus, ut huic loco necessarios inserimus. [586] CAPUT VIII.De concilii auctoritate, qua Papa teneatur in fidei causis, Duvallii locus. Addamus aliam ex Duvallio quæstionem : An concilium legitimo modo coactum et legitimo modo procedens, Papa per legatos præsidente, in iis, quæ ex unanimi legatorum ac Patrum consensione de fide decreta sint, « ante confirmationem sit infallibile, quamvis Pontifex nullam hujus decreti instructionem dederit[290] ? » Negat Bellarminus et moderni quidam Lovanienses, ex suis regulis ; quod nimirum doceant à Papa Patres accipere, quod recta decidant, neque posse à Papa infallibilitatem suam transferri in legatos. At Duvallius tale concilium infallibile esse concludit cum Soto[291] et aliis ; quod nempe in eo sit tota Ecclesia repræsentata : hoc est, eodem interpretante Duvallio, « ipsamet Ecclesia secundum auctoritatem definiendi legesque condendi, quæ falli non possit, utpote columna et firmamentum veritatis. Concilium namque cumenicum legitime coactum, et legitimo modo procedens, non à Pontifice, sed à Spiritu sancto sibi assistente, suam infallibilitatem habere ex vi ordinationis et promissionis Christi, qua promisit et statuit se Spiritumque suum Ecclesiæ jugiter affuturam... Quare teneri Pontificem talis concilii tam in fide quam in moribus, sententiæ consentire et stare, non quasi sit inferior concilio, eique tanquam superiori obediens, sed ut obediens veritati per Spiritum sanctum revelatæ. » Hic oppido vides, qui pontificiæ potestati præ aliis favere se jactant, nihil aliud quærere, quam verborum offucias, et ut verbis minuant quod ipsa re fatentur. Ecce enim Duvallius confitetur talis concilii decretis teneri Papam, quod est res ipsa quam nos quoque dicimus. Ergòne concilio obediens erit tanquam superiori ? Cave dixeris : abominandam vocem ! Sed dicas obedire ipsi veritati per Spiritum sanctum revelatæ. Quasi nos turba fidelium conciliis aliter obediamus, quam quod certa fide credimus, [587] per illa concilia veritatem, cui paremus, à Spiritu sancto esse revelatam. Ut cumque est, licet per Duvallium credere Patres in conciliis non accipere à Papa ; sed à Spiritu sancto, ut recta decidant ; eamque vim talis decreti esse, ut ei decreto se nesciente facto, ipse Pontifex consentire et stare teneatur : tanta Ecclesiæ consentienti ad fidem explicandam inest auctoritas. Atqui eam auctoritatem non facit Papæ infallibilitas, quam revera in legatos transmittere non potest ; sed Ecclesiæ totius, non ab ipso Pontifice profecta, sed à Christo collata ; quæ cum Duvallius concesserit, si ab ipso quæratur, an non etiam possit, dissentientibus legatis, valere decretum, haud facile videtur se expedire posse. Legati enim ipsi non sunt infallibiles, quibus adhærere synodus teneatur, sed tota synodus id à Christo habet, adeoque decretum, præsidentibus legatis, non tamen necessario consentientibus, fieri et stare posset : alioquin nec sufficeret formula Tridentina ; « Sacrosancta cumenica et generalis Tridentina synodus, in Spiritu sancto legitime congregata, præsidentibus in ea Sedis apostolicæ legatis, statuit, decernit, definit, etc » nisi etiam consentientibus adscripsisset. Quid autem tali decreto, ex sententia Duvallii, facto, confirmatio addat, alia difficultas alibi extricanda. Hic certe sufficit tale concilium necessario confirmandum à Pontifice, qui ejus auctoritati stare teneatur. CAPUT IX.Propter quæ scelera in Pontificem animadverti possit ;
canonistas fere omnes, non iisdem licet verbis, in eamdem rerum summam
convenire. Memoratum à nobis est sub Eugenio IV ab ipsi obedientibus, summa contentione animorum fuisse agitatum, propter quæ scelera Pontifex indubitatus accusari ac judicari posset. Ac passim consentiebant nunquam id fieri posse, nisi propter unam hæresis causam. Cæterum non eo secius in varias sententias abierunt. Pars enim aiebat Papam si scandalosus et incorrigibilis videatur, de hæresi suspectum, neque jam indubitatum esse Pontificem : [588] quo jure asserebant in eum animadverti passe, extrema etiam sententia, ea glossa nisi, quod contumacia sit hæresis.[292] Hæc docebant in ipsa Eugenii curia Ludovicus Romanus, Antonius Rossellus aliique complures quos quidem, cum de Dionysio Carthusiano et Joanne Driedone ageremus, facile ostendimus summi ipsa consentire cum iis, qui de Papa scandaloso gravissima dicerent. At pars alia, quæ magis Pontifici gratificari videbatur, haud multo leviora proferebat. Nam etsi Pontificem notorie etiam et contumaciter scandalosum deponi posse negabat ; at invito eo colligi synodum à cardinalibus ; at cardinalibus deficientibus, Patres ultro convenire posse ; at moneri Pontificem ; at corripi ; at si cogentes synodum impedire velit, impune contemni : quin etiam, si excommunicet, pro schismatico haberi ; quippe qui cum catholicis episcopis legitimaque synodo communicare teneatur, ac deinde deponi. At si ecclesiasticam pervertat disciplinam, si clerum vilipendere, si lata sententia canonem de percussoribus clericorum tollere, si alia facere unde Ecclesiæ status decolorari videatur, si hæreticos à pnis hæreticorum in præjudicium officii sanctæ Inquisitionis absolvere, si dispensationes noxias concedere aggrediatur, repugnantibus canonibus, non modo non parendum esse, neque iniqua mandata, aut iniustissimas excommunicationes admittendas esse ; verum etiam contra eum brachium sæculare implorari, ac vim vi pelli posse consentiebant. Hæc passim Jacobatius ; hæc deinde Duvallius[293] ; hæc alii omnes, quorum proinde certas constantesque sententias referre pigeat ; ut profecto Pontifici quoque præstet, coram synodo semel æquo jure agere, ac legitimum judicium experiri, quam hæc extraordinaria pati à subjectis, omnibusque risui ac contemptui esse, ac nihilo secius loco dejici ; et declarari schismaticum, si excommunicatione tueri se pergat. Et hæc tamen sunt, propter quæ hodie omnia concuti atque everti clament ; imo vero non hæc, sed longe leviora, cum ne hæc quidem, passim à canonistis firmata, clerus Gallicanus proferat. [589] Quæ cum apud me reputo, subit admirari quantum in homines possit inanis verborum sonus, qui, cum audierint synodum Papa superiorem esse, statim reclamabunt, ac si forte ea vox in buccam venerit, erroneum dicent : iidem, si per alia verba, ac veluti per circuitum molliorem in eadem venias, sedati pacatique admittent fat profectò non efficient, ut erroneum sit planis ac simplicibus verbis explicare mentem, atque eum, qui sit judex, appellare superiorem. Quod vero conciliis cumenicis datam universim à Christo immediate potestatem nolunt, haud equidem intelligo, quo pacto stare possit cum iis, quæ ipsi asserunt. Nam ultro confitentur, merito à concilio Constantiensi pronuntiatum esse, potestatem conciliis à Christo immediate datam, his certe casibus ; si Papa sit hæreticus, vel schismaticus, vel dubius. At ego Iubens quæsivero quo loco Christus in illis speciatim casibus eam potestatem synodo immediate contulerit ? Certe in Scripturis nullam invenimus à Christo in Ecclesiæ ministros sive dispersos sive congregatos collatam potestatem, nisi ubi dicit : « Quodcumque ligaveritis, quodcumque solveritis ; » etc. ; et : « Si Ecclesiam non audierit, » etc. ; et : « Qui vos audit, me audit ; » aliaque ejus generis : quæ qui dixerit ad hæretici, aut schismatici, aut omnino dubii Pontificis casum merito pertinere, rideatur. Certum est ergo intelligi hæc universim dicta, neque aliter pertinere ad illos speciatim casus, nisi quod universim dictis, hos quoque speciales casus comprehendi necesse sit. Quæ ratio cardinalem Jacobatium de superioritate tractantem movit usque adeo, ut statim exclamaret : « Profecto iste passus mihi valde est difficilis ; quia si concludam nullam potestatem clavium datam esse Ecclesiæ, quomodo poterimus dicere, quod Ecclesia et concilium judicet de titulo papatus, quia sine jurisdictione non recte quis judicat.[294] » Ac revera, synodus quo jure judicat de papatu litigantes ? Pontificem hæreticum, quo jure deponit, seu declarat depositum ? Quo jure tot aliis in casibus ab ipso Jacobatio probatis, invito Pontifice, synodus seipsa colligit, ut delinquentem moneat atque corripiat : à quo eam omnem [590] subitò accipit potestatem, si nullam a Christo immediate potestatem jurisdictionis accipit ? An forte à Pontifice in ipsum Pontificem ? At revocare posset positivo tantum jure concessam, cujus dominum esse volunt. An forte quod scriptum sit : Hæreticum devita,[295] quanquam id haud magis ad Pontificem spectat quam ad quoscumque alios ? Sed etiam scriptum est : « Ut subtrahatis vos ab omni fratre ambulante inordinate[296] : » neque tantum de hæreticis verum etiam de fornicariis, avaris, ebriosis, cæterisque scriptam est, cum hujusmodi nec cibum sumere[297] ; ut si hæc et similia in certis casibus videantur dare episcopis aliquam potestatem, ea ad alios casus æquo jure trahatur. Non alia tamen hujus causæ præsidia apud doctissimos invenias, nisi forte addas rationem naturalem et jus naturale defensionis ; et ipsam necessitatem, et alia ejusmodi ; quæ utcumque se habeant, certe patere longius quam ad schisma et hæresim alii contenderint. Quare nulla solutio est, nisi nobiscum agnoveris et generatim traditam a Christo potestatem esse, et hujus administrandae rationem a Patrum traditione esse repetendam. CAPUT X.De infallibilitate, positis quæ necessario conceduntur, nullam superesse veram difficultatem : unum Albertum Pighium consentanea dixisse, sed nova, et inaudita, et fere ab omnibus spreta, in quæ tamen adversarii necessario deducuntur, si sua cohærenter tueri velint. Ergo jam sola occurrit de infallibilitate difficultas, et illud : Rogavi pro te, ne deficiat fides tua,[298] ne alii cribrentur, et in area ventilentur : Confirma fratres tuos, petræ firmitate : et illud : Super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, et portæ inferi non prævalebunt adversus eam[299] ; ideo, inquiunt, quia ædificata est super illam petram. Quæ si ita valent, ut pontificiæ infallibilitatis propugnatores urgent, Pontificem per se petram, ipsa [591] Ecclesiâ per eam sustentata firmiorem esse necesse sit ; neque rem aliter se habere contendunt. Verum id refugit animus. Quæproinde petra, ipsa Ecclesia per eam sustentata sit firmior, expendamus. Atque ego hic si Scripturam penitus, per avitam ac perpetuam traditionem explicare coepero, agam præpostere, qui in ipso limine totum ædificium collocare aggrediar. Placet ergo ad ipsum recurrere quæstionis fontem, et quæ inter catholicos certa sint memorare. Ac profecto certum est, fere omnium consensu, præter Albertum Pighium, nec memoratu dignum ; certum, inquam, errorem à Pontifice, non modo intus credi, sed etiam palam doceri ac prædicari posse, quod Joannem XXII fecisse satis constat ; et quod Joanni XXII non contigit, certum est prædicari posse usque adeo contumaciter, ut ejus pervicaciæ causa, ut hæreticum et infidelem deponi necesse sit. At id Ecclesiæ evenire posse, ut sit hæretica et infidelis, nemo, nisi impius et hæreticus ausit asserere. Ergo absurdissimum est non esse Ecclesiam Romano Pontifice firmiorem. Tum Ecclesiam errare non posse certa et catholica fide ab omnibus creditur, et aperte est in apostolico Symbolo pronuntiatum, quo Papa ipse salvus est : « Credo in Spiritum sanctum, sanctam Ecclesiam catholicam. » De Pontifice, quatenus separatim, etiam ut Pontifex, sententiam dicit, inter sanctos et catholicos adhuc litigatur. Partim asserunt, partim dubitant, partim negant, et ab Ecclesia ipsa post motam quæstionem à tot jam sæculis saltem suspensa sententia est.[300] Falsum ergo et commentitium, ne quid dicam gravius, majorem esse in Pontifice quam in ipsa Ecclesia firmitudinem ; imo vero absurdum in Ecclesia non esse majorem, quæ certiore auctoritate et traditione constet. Hæc interim ex communi omnium sententia ; nunc rem funditus excutere liceat. Jam illud : Rogavi pro te, ut non deficiat fides tua, certum est intelligi de ipsa interiori fide, qua Christo corde creditur. Notum illud Augustini : « Quando rogavit pro Petro, ne fides ejus [592] deficeret, quid aliud rogavit pro nisi ut haberet in fide liberrimam, fortissimam, invictissimam, perseverantissimam voluntatem[301] ? » Ita deinde sentiunt omnes interpretes : ipse Cajetanus, in Lucam, xxii, 32 : Ut non deficiat fides tua ; « non dicit, ut non deficiat charitas tua : non dicit : Ut non deficiat confessio fidei tuæ, sed fides tua, quæ est in corde.[302] » Ergo ista promissio nemini convenit, nisi ei in cujus corde certum sit nunquam defecturam fidem. Non autem talis est Romanus Pontifex : non ergo profecto hæc ei promissio convenit ; neque hic distingui potest inter personam privatam et publicam, tanquam Romanus Pontifex saltem quæstionem fidei judicaturus, infidelis aut hæreticus in corde esse non possit. Neque enim id ei tribuere audent ; sed eo se tuentur quod Deus ab infideli veritatem extorqueat, ut à Caipha prophetiam, ab asina Balaam vocem : quæ exempla non conveniunt ei qui intus sit fidelis. Ergo nec asserere audent, Romano Pontifici promissum à Christo, ut publicam personam agens, fide non careat. Quare interpretes aliud quaesisse videmus, in quo fides non deficeret : nempe vel ipsum Petrum, quem in fide confirmatum esse constat ; vel sub Petri nomine ac figura, Ecclesiam universalem, Romanamve peculiarem, ut Ecclesiæ universalis caput. Hæ enim solæ sunt, quæ, ipsa intus inhabitante fide ex Christi promisso, ea carere non posse credant. Quo uno omnis adversariorum argumentatio statim corruit. Quin ipse Duvallius aperte jam edixit ad illum de Petro locum responderi posse ; « Christum rogando pro Petro, pro Ecclesia universali in eo repræsentata rogasse[303] ; » atque hanc responsionem eatenus probat, ut ab omni erroris nota eximatur ; quod hic nobis sufficit. Hic respondere solent, in Christi promissione seu precatione illa singulari, respectu quidem Petri fidem ipsam intelligi, qua intus creditur ; at in successoribus saltem intelligi fidei professionem qua fratres confirmantur. Quæ responsio non satis sibi constat ; variumque hoc et arbitrarium ad arbitraria nos et incerta deducet ; quique ita interpretantur, semel loco moti et à litteræ quam tueri velle videbantur simplicitate dejecti, ad alia atque [593] alia facile propellentur. Quare ne stare quidem possunt in ipsa, quæ Romano Pontifici promissa à Christo fuerit, fidei professione, ut fratres confirmet : tanquam ei officio Romanus Pontifex deesse non possit. Ecce enim fatentur à Summo Pontifice doceri posse et prædicari hæresim ad contumaciam usque, cujus contumaciæ nomine, vel sit ipso jure depositus, vel saltem deponendus. Audivimus confitentes uno ore omnes, et canon Si Papa id clare efficit, atque in Petri Ecclesia, hoc est in Romana, omnium Ecclesiarum matre ac magistra, prædicare Petri fidem, ad personam publicam et ad officium confirmandi fratres procul dubio pertinebat. Cui tamen officio deesse posse Pontificem necesse est fateare. An forte placeat id, quod Romanus Pontifex hæresim ultro docere ac prædicare possit, consultus pro pontificii officii debito, non possit ? Quanquam id absurdum est (nulla in Christi verbis consultationis vel minima mentione) vim in consultatione facere ; tamen, ne tu quidem illud, quo refugis, diu tueare. Adsunt enim mihi Melchior Canus, Bellarminus cardinalis, Odoricus Rainaldus, et alii pontificiæ infallibilitatis defensores, qui te ab hac arce dejiciant. Omnes enim confitentur non deesse responsa Romanorum Pontificum etiam in corpore Juris, quæ cum Ecclesiæ traditione et evangelica veritate stare omnino non possint. Res enim in confesso est ; atque hos secutus Nicolaus Dubois, hæc novissime scripsit : « Aliquando super casibus propositis aliqui (Pontifices) rescripserunt, secundum opinionem illorum tempore probabilem.[304] » Quid est, rescripserunt ? Consulti responderunt, hoc enim esse rescriptum. Unde omnia pene jura conflata sunt. At opinionem probabilem vocat certissime falsam, et Evangelio repugnantem. Sic enim refert : « Stephanus II, anno circiter 752, in responsis, capite ii, dixerat : Si quis se in conjugio copulaverit, et uni eorum contigerit, ut debitum reddere non possit, non liceat eos separare, nec pro alia infirmitate, excepto si dæmonii infirmitas, aut lepræ macula supervenerit.[305] » Addit Disquisitor : « Hoc responsum de dissolutione quoad vinculum docti intelligunt. » Ergo rescriptum docti [594] intelligunt eo profecto sensu, qui cum Evangelio stare non possit.[306] Quid memorem alia ejusdem Papæ responsa, atque imprimis illud : « Si quis in vino, propterea quod aquam non inveniebat, omnino periclitantem infantem baptizant, nulla ei adscribitur culpa. Infantes sic permaneant in ipso baptismo.[307] Quo responso et baptizans in errore firmatur, et infans christiano baptismo caret. Quid illud Gregorii II, ad sancti Bonifacii Moguntini interrogata respondentis, « ut novum conjugium permittatur viro, si mulier infirmitate correpta non valuerit debitum reddere[308] ? » Quam responsionem idem Gregorius vocat « apostolici vigoris doctrinam, eamque traditam per beatum Petrum, à quo et apostolatus et episcopatus principium extitit. » Quæ verba præ se ferunt pontificii responsi plenam auctoritatem, et tamen responsum illud, ut Gratiam verbis utar, « evangelicæ et apostolicæ doctrinæ penitus invenitur adversum.[309] » Nec illud quisquam diffitetur. Quid quod Clestinus III, matrimonii vinculum inter christianos, superveniente alterutrius infidelitate, solverat, errore manifesto contra Evangelium ; unde ejus Decretalem, vetustis insertam collectionibus, Innocentius III reprobavit.[310] Possem hic commemorare Liberium, possem Honorium, possem alios ; sed huic loco ista sufficiant.[311] Nempe hæc in confesso sunt ; atque à Bellarmino, et aliis quoque recens contra nos insurgunt, id extorquemus, ut Romani Pontifices pro officio consulti, falsa, ac sanæ doctrinæ adversa responderint ; nempe, inquiunt, eatenus probabilia, necdum ab Ecclesia definita sectati : tanquam non id eis officii incumberet, ut doctrinis peregrinis et aperte falsis fallacem illam vanæ probabilitatis speciem ac larvam detraherent. Neque Bellarminum juvat decantatum illud : Romanum [595] Pontificem pro privato doctore ista docuisse. Certe enim constat, ab iis qui interrogabant fuisse consultum, non ut virum doctum, sed ut eum qui apostolicæ cathedræ præsideret. Quo casu respondisse pro privato doctore manifesto ludibrio, nihil aliud erat, quam apostolico officio defuisse. Neque pluris valet quod jactant, responsa ista esse particularia, ad homines scilicet, vel ad ecclesias singulares, non ea quæ universam spectent Ecclesiam. Etenim ad officium continuandi fratres procul dubio pertinebat, ut Romani Pontifices, non tantum ad ea responderent quæ universam Ecclesiam, sed etiam ad ea quæ spectarent singulares Ecclesias ; imo etiam ad ea quæ privatos homines, de salutis negotio consulentes eum, quem proposuit Deus, non tantum omnibus, sed etiam singulis. Ea tamen omittamus ; veniamus ad id in quo vim collocant : nempe id fieri non posse, ut Romanus Pontifex declarandæ fidei officio desit, cum res in eo vertatur cardine, ut toti Ecclesiæ proponenda sit fides. Ad id ergo redigis illud Confirma fratres tuos. At quanquam erat præstabilius hunc locum semel omittere, quam ei tot alienas neque à Christo judicatas insarcire sententias, accipio conditionem, et contendo rem ipsam, ex iis quæ concessa sunt, jam esse confectam. Casum enim ponamus hunc : quæstio de fide instituitur ; ad eam definiendam concilium generale convenit. Quid hic Turrecremata. Quid Jacobatius aliique pontificiæ auctoritatis vehementissimi defensores dixerint, recordemur. Id scilicet, tum fieri posse ut Papa à concilio dissentiat, et quidem ad finem usque, et invito eo concilium definiat, et Pontificis judicium sententiamque spernat, et valeat concilii decretum, et ab ipso concilio Pontifex deponatur. An forte tum vacat officium confirmans fratres ? Absit ; sed Pontifex, in ipso definiendo fidei cardine, suo officio planissime defuerit. An forte dices, non esse tunc necessarium Papæ officium, cum concilium adsit, à quo suppleri possit ? Quanquam illud vanum est, nec licet Christi verba urgere, aut omittere ad arbitrium, admittamus tamen. Hic in promptu mihi est respondere illud, non quidem semper adesse concilium, sed semper adesse Ecclesiam, semper Spiritum sanctum, qui quocumque ritu [596] prolatam à Papa sententiam, si ea quidem falsa sit, prævalere vetet. At instant, et id validissimum putant, obedire oportere decernenti Pontifici, cum non adsit concilium, quo ejus sententia dissolvatur ; adeoque si tunc erraret Pontifex, tota cogeretur (id quidem mirum) Ecclesia in errorem. Jam ergo sit ut vis : sit firmum fixumque, ut nullo casu liceat pontificia jussa detrectare. At non id ipse dicebas, cum alia tractaremus. Obedire certe Romano Pontifici dicebas necessarium, cum hac exceptione, nisi contra divina præcepta, contra canones summe necessarios, contra publicam Ecclesiæ tranquillitatem aliquid edixerit. At quanto æquior erit excusatio, si contra ipsam fidem ? At enim id possibile non est : assertionem tuam audio, probationem requiro, volvis nos in circulum, uno verbo, principium petis : Papæ obediendum est in fidei negotio, quia est infallibilis : infallibilis est, quia obediendum ei est in fidei negotio. Nos clare decreta ejus de fide eamdem ac reliqua habere exceptionem, nempe hanc, nisi quid contra Dei leges ac traditionem edixerit, sin tale quid edixerit, eatenus obediendum, ut ne scandala fiant, ut concilii judicium modeste expectetur efficaciterque requiratur ; non sane ut pro certis fixisque, incerta ac suspensa habeantur. Id alio quoque modo confici potest. Quæro Pontifex hæreticus et professus hæresim, ac sic ipso jure, ut passim aiunt, depositus, eone privilegio gaudet, ut non possit eam quam profitetur hæresim decreto facto statuere ? Si respondes non posse, ingens privilegium tu mihi narras Pontificis ipso jure dejecti. Quod si posse responderis, eo quod Pontificis jam hæresim professi sententia nulla sit, utpote ab eo profecta qui sit jure quidem, etsi nondum effectu depositus, tum ego respondebo : si hæresim ipso statim decreto prodat, non eo magis tale decretum valiturum fore ; imo quæcumque ejusmodi sunt, quocumque tempore modoque prolata, statim vacua auctoritate esse, ac ne ad cathedram quidem pertinere ; nedum ab episcopis promulgentur, aut illis ea, quæ ex fide est, obedientia præbeatur. Ergo, inquis, non concilium tantum, sed singulos episcopos Papæ judices facis. Egone ? Haud equidem magis ac tu, cum Pontifici canones solventi, simoniani exercenti, contra Dei jussa [597] præcipienti, in necessaria causa, quandocumque occurrerit, concilium neganti, ac sibi repugnantes sine discrimine excommunicanti parendum esse negas : suspendi enim rem eo casu, ex certa et necessaria causa, non autem Pontificem sine concilio cumenico judicari, tecum certe dicimus. At interim, inquies, qui dissenserit pelletur pro hæretico : at ille qui in aliis à te comprobatis casibus non obedierit, pelletur pro contumace et rebelli. Rectene an secus, quæstio erit, eaque, si tanta res sit, à tota Ecclesia judicanda. At fides, inquies, suborta quæstione, non potest esse in suspenso. Quasi vero, te fatente, in suspenso non sit aliquatenus, antequam ab ipso Papa sententia proferatur. Quid hic sequi debes ? Nempe id quod Augustinus habet in quæstione de hæreticis rebaptizandis : vetustæ consuetudinis robore ac traditione teneri ac sustentari Ecclesiam, quoad, expensa sententia, quæstio finiatur. Rectum id et probum. Sed nos quoque eo utamur. Certe nihil omnino objicere potes, quod non in te statim invicto robore refundamus et retorqueamus. Quæ mihi cogitanti, atque animo, ut par est, sæpe revolventi, unus semper visus est Albertus Pighius,[312] ut falsa et absurda, ita consentanea et apta dixisse, Posteaquam enim semel statuit illud, ne deficiat fides tua, et de vera fide, quam non modo profitemur, sed etiam habemus intus, et de omnibus ac singulis Petri successoribus esse dictum ; consequenter sibi dicendum esse vidit, eorum neminem hæreticum unquam esse potuisse aut deinceps esse posse. Et ille quidem caput Si Papa, primum haud multi facit, à privato auctore sancto Bonifacio depromptum : tum eam capitis partem, qua dicitur non esse Papam judicandum, nisi esset à fide devius, conditionalem esse ait, qua Bonifacius significet, non se credere quod ita esse possit, sed si forte esset Quo responso miros triumphos agit, et ineluctabilem aliis pontificiæ superioritatis assertoribus difficultatem unum evasisse se gloriatur, uti jam vidimus. Neque enim eludi posse concilii superioritatem in judicando Pontifice, nisi semel posito casum hæresis in ipsum non posse cadere, eumque hæreticum, quin etiam nec mente captum esse non posse ; ut profecto mirum sit, cur non eodem [598] impetu impeccabilem fecerit, unoque responso omnia incommoda propulsaverit. Hæc ille omnium primus, et contra omnium mentem, ut ipse profitetur : « Non sum enim nescius, inquit, in ipso statim limine exclamaturos quosdam per se male affectos hierarchiæ ecclesiasticæ, adulari hic nos Romanis Pontificibus, et ex hominibus deos facere, qui negamus eos posse fieri hæreticos, quod concedit schola canonistarum universa, ex capite Si Papa : quod et theologi omnes quicumque hac de re prodiderunt et scripserunt aliquid.[313] » En quæ statim proferant talium assertores, per se male affectos hierarchiæ, qui hæc adulatoria magis quam vera suspicentur. Eam vero sententiam Bellarminus et Suarez probabilitatis ac pietatis nomine amplectuntur, adeo probabilitati ac pietati parum officere putant, ab omnibus quotquot sunt canonistis et theologis dissensisse. Cæteri vero infallibilitatis pontificiæ defensores passim cum Melchiore Cano,[314] Alberti Pighii novam opinionem aspernantur, et caput Si papa, aliosque ejusdem sensus nativa ac propria significatione et omnium scriptorum censionem confirmant ; qui tamen cum à Pighio discedunt, sua labefactant. Maximo enim argumento est eos omnes à vera Christi sententia aberrasse, cum eum ipsum contemptum et solitarium relinquant, qui omnium congruentissima atque aptissima in medium attulerit. Urgebit enim ille et à Christo fidem ipsam, non fidei professionem tantum esse promissam : et Confirma fratres tuos dictum latissime de toto pontificali munere, circa quæstiones fidei exequendo, non de eo tantum quo toti Ecclesiæ aliquid proponatur ; ac, si vel in uno vacillet promissa fides, in toto vacillare, et semel admissa interpretatione arbitraria, vim omnem hujus textus solutam, atque aliis patere januam qua sua quoque introducant. Hic, si ratione victi, ad conciliorum, Patrum, ipsorumque Pontificum traditionem se conferant, id quidem facere et nobis gestit animus ; sed cohibendus est impetus, nec placet alteri loco ponere, quæ suo reservantur. Salis erit ex iis quæ ipsi adversarii concesserunt, atque omnino ex ipso quæstionis statu, ostendisse, nihil nos premi locis evangelicis quos urgebant, iisque rationibus quas [599] invictas putabant : quin, nostram doctrinam, undecumque aggrediantur, in tuto esse positam, atque adversarios ad vana et ludicra referentes magnum fidei mysterium, omnino frustra esse, neque immerito dixisse Duvallium,[315] nullos esse Scripturæ locos, nulla Ecclesiæ decreta, quibus pontificia, sive superioritas, sive infallibilitas demonstretur. CAPUT XI.Ex his consequi Romanos Pontifices in hac quæstione non se
commoturos, cuius rei multa sunt argumenta : primum, ex Declarationibus
sacræ Facultatis, anno 1663, toto regno promulgatis, ipsis Pontificibus nihil
conquerentibus. Quæ cum ita sint, Romam Pontifices ad tam exilia redigi fidei quæstionem haud sese omnino commoveri sinent ; fremant multi licet, impetu magis ut vidimus, quam ratione incitati, in articulos Gallicanos, ut Sedis apostolicæ censuram provocent. Non illa à prisca gravitate discedet, aut innocuam sententiam, post tot sæcula condemnabit. Cujus quidem rei duo hic argumenta proferemus. Ac primum. Plus viginti anni sunt ex quo editæ fuere Declarationes Facultatis Parisiensis, factæ apud Regem super quibusdam propositionibus, quas nonnulli voluerunt adscribere eidem Facultati, die 8 Maii 1663.[316] 1° « Non esse doctrinam Facultatis, quod Summus Pontifex aliquam in temporalia regis christianissimi auctoritatem habeat : imo Facultatem semper obstitisse, etiam iis, qui indirectam tantummodo esse illam auctoritatem voluerunt. 2° Esse doctrinam Facultatis ejusdem, quod rex christianissimus nullum omnino agnoscit, nec habet in temporalibus superiorem, præter Deum ; eamque suam esse antiquam doctrinam, à qua nunquam recessura est. 3° Doctrinam Facultatis esse, quod subditi fidem et obedientiam regi christianissimo ita debent, ut ab iis nullo prætextu dispensari possint. [600] 4° Doctrinam Facultatis esse, non probare nec unquam probasse propositiones ullas regis christianissimi auctoritati, aut germanis ecclesiæ Gallicanæ libertatibus, et receptis in regno canonibus contrarias ; verbi gratia, quod Summus Pontifex possit deponere episcopos adversus eosdem canones. 5° Doctrinam Facultatis non esse quod Summus Pontifex sit supra concilium cumenicum. 6° Non esse doctrinam vel dogma Facultatis, quod Summus Pontifex, nullo accedente Ecclesiæ consensu, sit infallibilis. » Hi sex articuli continebant ea, quæ « regi christianissimo declaranda erant, ex parte Facultatis per os illustrissimi Domini archiepiscopi Parisiensis designati, cum amplissimo comitatu magistrorum ejusdem. » Quæ cum à deputatis, « juxta decretum pridie in congregatione generali factum, deliberata essent, eadem die 8 mensis, illustrissimus Parisiensis archiepiscopus designatus Harduinus de Perefixe, easdem declarationes pronuntiavit apud christianissimum regem nostrum Ludovicum XIV, cum secum adessent quamplurimi sacræ Facultatis theologiæ doctores, secundum quod statutum fuerat in conventu ejusdem Facultatis. » Hæ declarationes sacræ Facultatis, re ac sententia plane conveniunt cum Declaratione cleri Gallicani. Et quidem quod attinet ad regiam potestatem, ab omni depositionis metu absolvendam, nulla est difficultas, neque vero obstat quod duæ postremæ declarationes in negativam formam conscriptae fuerint : « Non est doctrina Facultatis quod Summus Pontifex sit supra concilium ; » aut « sit infallibilis, nullo accedente Ecclesiæ consensu. » Hac enim negativa forma sacra Facultas sufficienter declarabat, quam graviter ferret has propositiones adscribi sibi, quemadmodum ipse titulus à nobis relatus præferebat. Et quidem adeo graviter tulit, ut id ipsi regi per tantum archiepiscopum, ejus præceptorem, Facultatis doctorem ac Sorbonæ provisorem, magno cum comitatu publice declararet. Neque vero ita mentem declaravit suam, ut utramque quæstionis partem indifferentem haberet ; quod ut fieret ita pronuntiandum esset : « Non esse doctrinam Facultatis Pontificem [601] superiorem esse : » neque item « ejus doctrinam esse, non esse superiorem ; » sed unam duntaxat partem aversata Facultas, nempe quod Pontifex superior esset, significavit se maxime metuisse ne alteri parti favisse videretur. Idem de infallibilitate dicendum est. Quis autem ferat tam gravem magistrorum theologiæ ctum, ac tam celebrem Facultatem tanto studio amoliri à se, non dicam quæ fide certa sint, aut cum fide conjuncta, aut quocumque modo necessario propugnanda ; verum etiam ea quæ usquequaque tuta et innocua essent ? Fac enim Facultatem declarare sic : « Non est doctrina Facultatis Ecclesiam esse infallibilem ; » impium erit et hæreticum, cum id adversetur, quod fide certum est. Fac autem declarare sic, exempli gratia : « Non est doctrina Facultatis gratiam per se efficacem stare cum libero arbitrio, veraque et activa indifferentia : » absurdum erit tanto studio avertere à se, quod sit usquequaque tutum et innocuum. Quare quocumque sensu sacræ Facultatis declarationes accipias, certum omnino erit eam propulsare à se aliquid voluisse, quod sibi vitio dari intelligeret, et indecorum sibi esse arbitraretur. Certe, quod nemo negare possit, id pro explorato habebat, non esse à catholicis necessario propugnanda quæ à se amoveret ; adeoque saltem doctrinam quæ pontificiam superioritatem ac infallibilitatem negaret, ab omni censura esse liberam, quod ad hanc quæstionem sufficit. Imo vero id sufficit ut pro certo asseratur, quod nemo sanus, rebus ut sunt constitutis, inficiari possit ; pontificium judicium in rebus fidei non posse absolute esse supremum, cum dubia infallibilitas id habere non possit. Quin eliam quid sit dubia infallibilitas, ne quidem intelligi potest. Quo enim pertinet infallibilem esse, qui non certo infallibilis agnoscatur ? Nam Christus tale munus in Ecclesia sua ordinarium nemini concesserit, nisi Ecclesiæ profuturum ; atqui proditurum non est, quod non ipsi Ecclesiæ reveletur, vel non ita reveletur ut à conciliis atque à Pontificibus, mota saltem quæstione, agnosci ac definiri queat. Quod enim non fuerit ita revelatum, involutum potius quam revelatum dixerim. Liceat ergo dicere reputari à Facultate ut nullum, quod ab eadem [602] saltem ut dubium asseratur. Quæ cum vera omninò sint, tum illud profecto certissimum, articulos Facultatis, uti nos diximus, cum cleri Gallicani articulis re ac sententia convenire ; quanquam episcopi in tantum congregati ctum tantoque succincti presbyterio, sui officii esse duxerint, ut mentem rotundius ac simplicius promerent. Atque ea doctrina erat, quam perferri Facultas suo nomino vellet ad christianissimum regem, ab eo archiepiscopo, quo præceptore, religionis prima elementa hauserat : ut eo magis haereret memoriæ, quo splendidius, tanti quoque præsulis ac regiæ urbis futuri pontificis interventu relata, atque auctoritate confirmata erant. Nemo vero nescit illustrissimum archiepiscopum Sedis apostolicæ studiosissimum fuisse, ut profecto nihil unquam afferre vellet tanto discipulo, quod à Sedis apostolicæ majestate ac vera pietate abhorreret. Eæ declarationes sunt postea ad Parlamentum perlatæ à decano et syndico, aliisque doctoribus nostræ Facultatis in eam rem accersitis, summoque omnium plausu acceptæ, Curiæ quoque Actis insertæ sunt, atque ad omnia deinde tribunalia transmissæ, vetitumque, ne quid contrarium doceretur. Quod Senatus consultum, 30 Maii 1663, gravissima auctoritate perscriptum est. Denique declarationes eædem à christianissimo rege ad omnia Parlamenta missæ, edicto edito 4 Augusti 1664, vetitumque item, ne quid contrarium doceretur, gravi interminatione, eâque formula, qua regia auctoritas maxime explicetur. Quæ tam solemni ritu toto regno pervulgata ac promulgata, neque Alexander VII tum in cathedra Petri sedens ; neque secuti Summi Pontifices unquam improbarunt, aut ea de re questi sunt, cum idem Alexander VII censuras Facultatis aliquas consecutas, dato diplomate, improbant. Illud quidem diploma ejusmodi est, ut forma in regno recepta et consueta neque in Galliam transmissum, neque omnino sit cognitum, quod quidem per sese est maximum ; sed illud multo majus ac certius, quod sacræ Facultatis declarationes solemnissimo ritu promulgatas, Romani nullo decreto læsas, sed prorsus intactas esse voluerint : quo argumento [603] certi sumus, à Sede apostolica doctrinam nostram haberi saltem, ut eam quæ nulla censura notari ac prohiberi possit. CAPUT XII.Expositio
Doctrinae catholicæ illustrissimi ac reverendissimi Domini Meldensis
Episcopi in medium adducitur ; duo Innocentii XI Brevia ad eam approbandam : his
consentiens Perronii cardinalis locus. Idem comprobamus altero argumento, et Innocentii XI hodie sedentis gravissima auctoritate. Jam non modo toti regno, sed toti orbi christiano notus est libellus illustrissimi ac reverendissimi Domini Meldensis episcopi, serenissimi Delphini Praeceptoris, cui titulus : Expositio Doctrinæ catholicæ, anno 1671 gallice editus, non modo in Latinam linguam, verum etiam in Germanicam, Anglicanam, Hibernicam, Belgicam denique ac Italicam versus, quæ Italica versio Romæ est edita anno 1678, typis congregationis de Propaganda fide, ejusque congregationis cardinalibus summa cum operis commendatione inscriptus ; item cum approbatione summorum virorum Michaelis Angeli Riccii, et Laurentii Brancati de Laurea, postea Ecclesiæ Romanæ cardinalium, ac Stephani Gradi Abbatis, viri doctissimi ac facundissimi, bibliothecæ Vaticanæ præfecti : item cum approbatione et permissione Raymundi Capisucchii, tunc sacri Palatii magistri, nunc sanctæ Romanæ Ecclesiæ amplissimi cardinalis, qui omnes, cum in congregatione sancti Officii, sive generalis Inquisitionis, præcipuis muneribus fungerentur, hujus libri doctrinam miris laudibus extulerunt. Antecesserat per litteras, iisdem cum laudibus, approbatio ipsius cardinalis Bona, quem nominasse laudasse est, Sigismundi Chigii item cardinalis, atque Hyacinthi Libelli, tum sacri Palatii magistri ac postea archiepiscopi Avenionensis, cujus memoria in benedictione est, virorum ornatissimorum approbatio. Quas approbationes videre est in ea editione libelli, quæ anno 1679, præfixa auctoris admonitione, adornata est. Sed omnem commendationem exsuperat Breve apostolicum Innocentii XI, ad eumdem episcopum in hæc verba scriptum, [604] quod in eadem editione visitur : « Venerabilis Frater, salutem et apostolicam benedictionem. Libellus de catholicæ Fidei Expositione, à fraternitate tua compositus nobisque oblatus, ea doctrina eàque methodo ac prudentia scriptus est, ut perspicua brevitate legentes doceat, et extorquere possit etiam ab invitis catholicæ veritatis confessionem. Itaque non solum à nobis commendari, sed ab omnibus legi atque in pretio haberi meretur. Ex eo sane non mediocres in orthodoxæ fidei propagationem, quæ nos præcipue cura intentos ac sollicitos habet, utilitates redundaturas, Deo bene juvante, confidimus ; ac vetus interim nostra de tua virtute ac pietate opinio comprobatur, » etc. Quæ nemo pius bonusque, sine summa animi voluptate legerit ; adeo apostolicam pariter gravitatem ac pietatem spirant. Datum 4 Januarii 1679. Cum autem utilissimi libelli auctor articulos fidei pro instituto secrevisset ab ea doctrina, quam vel omnino falsam, vel non eadem fide certam, hæretici Ecclesiæ catholicæ tanquam ejus dogma necessarium imputarent, devenit ad eum locum, quo de Sede apostolica vera Ecclesiæ fides exponenda esset. Eam autem ita exposuit, ut hæc stabiliret tantum : nempe, « Ecclesiam unitate nixam, tuendæ ac firmandæ unitati primatum sancti Petri a Christo institutum, Sedemque apostolicam hujus unitatis centrum ac radicem esse, ac propterea Petri successoribus deberi obedientiam eam, quam concilia ac Patres semper agnoverint.[317] » Hæc erant quæ certa fide stabilita esse vellet ; hoc est, ea tantum in quæ omnes catholici consentirent. Quibus explicatis D. Meldensis etiam hoc addidit : « Quod attinet ad ea de quibus in scholis variæ sunt ac discrepantes sententiæ, etsi ministri ea catholicæ Ecclesiæ imputare solent, ut pontificiæ potestati invidiam conflent, nihil attinet hic commemorari, cum de fide catholica non sint. Sufficit agnoscere caput à Deo institutum, ad gregem universum in via Domini gubernandum. » Vides quid sufficere D. Meldensis dixerit, quid deinde Romani doctores, atque etiam cardinales, et ipse etiam Summus Pontifex approbarit : nempe, id sufficere de quo omnes consentiant ; alia, de quibus in scholis disputatur, sive superioritatem, sive [605] infallibilitalem spectent, sive illam directam vel indirectam in temporalibus potestatem ; non esse necessaria ; atque id nationes omnes christianæ, dum huic libro applaudunt, et ipse Innocentius XI confitetur. Nec mirum ita esse quæstionem à doctissimo antistite constitutam, aut his comprehensam finibus ab omnibus catholicis, ipsoque adeo summo Pontifice comprobatam ; cum pridem Pius IV ac Tridentina synodus, et ante Florentina et Eugenius IV, aliique Pontifices, in eo voluerint fidem collocatam, de quo omnes convenirent. Quare qui controversias optimè tradiderunt, iisdem finibus quæstionem circumscriptam volunt. Notum illud doctissimi cardinalis Perronii in epistola ad Casaubonum, Apologiæ praefixa : « Ecclesiam Romanam radicem episcopalis unitatis et ecclesiasticæ communionis esse... ; eique ab omni antiquitate delatum esse primatum, et praefecturam earum rerum quæ ad religionem et Ecclesiam pertinerent, idque unum esse quod Ecclesia postulet ab iis qui ejus communionem amplectantur : qua tessera secernat societatem suam à Græcis eorumque asseclis, qui se à visibili ac ministeriali Ecclesiæ capite ab aliquot sæculis segregarunt.[318] » Ex his doctissimi cardinalis verbis discimus id quidem ab omnibus agnoscendum esse, quo Ecclesia ab hæreticis secernatur, non autem id quo Scholæ doctores à se mutuo differant. Atque id vir maximus luculentius postea exponit his verbis : « Quæstio de auctoritate Papæ inter catholicos agitata sive in spiritualibus respectu conciliorum cumenicorum, sive in temporalibus respectu jurisdictionum sæcularium, quatenus saluti animarum obsunt, non est quæstio ejusmodi, quæ res complectatur ab alterutra parte inter articulos fidei recensitas, aut quæ ab iis exigantur qui ad Ecclesiam redeunt ; ita ut alii alios pro hæreticis habeant, aut à se mutuo quoad communionis vinculum separentur. Quare ea omnia communioni ecclesiasticæ sarciendæ impedimento esse non possunt ; cum hujus conditionis sint, ut quamcumque partem serenissimus Rex amplectatur, haud eo secius ab utraque parte jus et nomen catholici obtineat.[319] » Quare [606] ex doctissimi cardinalis verbis, erroris, hæreseos atque omnino anathematis et excommunicationis metus, quocumque prætextu, procul abest ab iis opinionibus ; reique essent Ecclesiæ violatæ pacis, qui eas sub excommunicationis metu prohibendas putarent. Quæ cum animadvertisset D. Meldensis episcopus eas opiniones, et omnibus notas, atque à praestantissimis controversiarum auctoribus designatas, ad catholicam fidem pertinere merito negat ; quod iterum atque iterum inculcandum putavit in ea Monitione, quam supra memoravimus post Innocentii XI approbationem suæ Expositioni esse præfixam. Sic autem in ea legitur : « Neque miretur quis, tam facile approbatam Meldensis episcopi Expositionem eam, quæ auctoritatem Sedi apostolicæ divina institutione concessam, iis in rebus collocaret, de quibus scholæ catholicæ omnes consentirent. Nihil enim eget Cathedra Petri concertationibus nostris ; quodque in ea catholici omnes unanimi consensione venerantur, plane sufficit ad eam tuendam potestatem, quam Sedes apostolica ad ædificationem, non autem ad destructionem accepit.[320] » Vides iterum atque iterum quid sufficere edoceat. At hanc monitionem uti diximus, Expositioni præfixam, cum idem episcopus Innocentio XI obtulisset, hoc tulit responsum : « Venerabilis Frater, salutem et apostolicam benedictionem. Accepimus libellum de Catholicæ Fidei Expositione, quem, pia, eleganti, sapientique ad hæreticos in viam salutis reducendos, oratione auctum ; reddi nobis curavit fraternitas tua, et quidem lubenti animo confirmamus uberes laudes quas tibi de præclaro opere merito tribuimus, et susceptas spes copiosi fructus exinde in Ecclesiam profecturi, etc. Datum Romæ, 12 Julii 1679. » Quæ cum sacro ctui D. Meldensis episcopus rogatus legeret, pietatem incomparabilem, charitatem ac prudentiam singularem sancti Pontificis miris laudibus commendabat, quod, quantum in ipso esset, omnes difficultates remotas esse vellet, quibus oves perditas laborare, atque ex grege suo aberrare intelligeret. Nempe cum alia multa vera et utilia Summus Pontifex iterum atque iterum approbabat, tum illud imprimis, Sedis apostolicæ [607] majestatem in his rebus esse positam, de quibus catholici consentirent ; idque ad ejus Sedis sanciendam potestatem sufficere testatus, ex ea Expositione uberes fructus expectabat. Neque falsus animo est : nam innumerabiles hæretici hac Expositione, seu potius sancti Pontificis auctoritate victi, ad unitatem redierunt, et redire porro pergunt, adeo necessarium erat cum in omnibus articulis, tum in hunc maxime, quem hæretici omnium invidiosissime proponebant, id clare doceri, quod Ecclesia catholica ut necessarium pariter, ac sufficiens postularet. Hoc enim facto, catholicam doctrinam ex omni parte splendentem, nullo fastu turgidam, ubique moderatam, atque inter prærupta et extrema tuto incedentem, agnitam dilexerunt eique adhæserunt. Jam si rescinderentur ea, et alia requirerentur quam quæ summi Pontifices, et maxime Pius IV, et ipse Innocentius XI postulavit ; quid aliud eveniret, quam ut tot hominum millia deceptos se esse ab Ecclesia catholica quererentur, atque eorum, quod absit, vacillaret fides ; cæterorum vero odia concitarentur ea, quæ cum nulla responsione lenire possemus, infelices animæ perderentur, et Sedis apostolicæ, quam firmam et inconcussam esse oportet, labasceret auctoritas ; Sedisque ejusdem majestate indignum videretur, negare fidem in eo esse reponendam, in quo catholici omnes uno ore consenserunt[321] ? CAPUT XIII.Explosa hæreseos, erroris ac schismatis nota, aliæ notæ
excutiuntur ; articulos Gallicanos neque esse temerarios, neque
scandalosos, neque piarum aurium offensivos ; vera pietas cum veritate et
traditione conjuncta : censuræ vagæ et inconditæ : sancti Ambrosii
locus : prima pars concluditur. Explosis hæreseos, erroris ac schismatis, quas quidam inustas nobis volunt, notis, supervacaneum videri posset de aliis notis [608] dicere ; cum facile intelligatur ex dictis, cleri Gallicani Declarationem tanta auctoritate nixam, nihil immodeste aut contumeliose asserentem, nihil novi christianis auribus afferentem, neque temerariam, neque scandalosam, neque piarum aurium offensivam esse. Ne tamen aliquid omittere videamur, has quoque perpendamus notas. Non deerunt forte rerum ecclesiasticarum imperiti, qui patres Gallicanos eo nomine temeritatis accusent, quod de primæ Sedis auctoritate, et quidem nulla necessitate, statuere ac judicare videantur. At illi, si qui sunt, theologiam ne primo quidem, ut aiunt, limine salutarunt. Solet enim theologia de Deo, divinisque personis, atque aliis fidei christianæ mysteriis quæ tradita sunt, dicere, summa cum reverentia divini Numinis. Eodem plane ritu de Sede apostolica tractat, neque ullam sibi vindicat in ejus jura auctoritatem, cum ea, quæ de ipsa sint tradita, exequitur et exponit. Ita clerus Gallicanus magnum unitatis pacisque mysterium in Sede apostolica collocatum, cum omnibus catholicis impense veneratur : qua in re à Christo constituta sit ejus auctoritas, ne aliena, ne prava, ne invidiosa attingantur, summa cum reverentia ex Patrum traditione declarat. Temerarium passim theologi definiunt, quod nove, insolenter et audaciter nulla doctorum auctoritate dicitur ; quæ multum à nostris abesse ipsi adversarii confitentur, cum gravissimos nostræ sententiæ defensores nominent. At vero quanto magis ab omni temeritatis crimine nostros articulos eximemus, cum probationibus expeditis conciliorum atque Pontificum decretis niti ostendemus ? « Est et ea, inquit Canus, temeraria propositio, quæ in doctrina fidei, cum celebris universitatis communi decreto ac definitione pugnat. Quanquam enim circumferuntur articuli Parisienses, qui non sunt fidei articuli omnes, quoniam ne hanc quidem vel longissime tangunt ; sed ejus Academiæ tamen de fide et religione fixa constantiaque decreta semper Christi Ecclesia suspexit ; qui vero contempserunt, inaniaque et levia ac pro [609] nihilo existimaverunt, omnes ad unum periclitati sunt. » Qua regula non profecto nos, sed ii sunt temerarii vel maxime, qui nos Parisiensis Academiæ defensores exosi, etiam temeritatis, quodque est gravius, erroris ac schismatis accusant. An forsitan temere allata sunt in medium, quæ tractari necessitas nulla cogebat ? Verum aliud est nova sine necessitate quærere, aliud vetera et ab antiquis sæpe tractata, atque ab ipsis synodis Constantiensi et aliis, summa necessitate quæsita et decisa retinere. Cur autem ea repeterent Gallicani Patres, in præfatione Declarationis, atque in epistola ad episcopos scripta, causas idoneas protulerunt, quas æqua posteritas probatura sit, neque jam improbent ii, qui necessariam doctrinam omni arte opprimi atque oblitterari pridem ingemiscebant. Neque fas erat cleri deputatis omittere ea, cum illis mandatum esset Ecclesiæ Gallicanæ antiquas et canonicas libertates asserere, quarum fundamenta ac summa his articulis continentur. Sane qua modestia viros ecclesiasticos esse oportet, Lovaniensium quorumdam gravibus querelis ac Domini Strigoniensis censura moveremur, si afferremus nova. Cæterum, cum ea afferamus quæ saltem à trecentis annis toti Ecclesiæ nota[322] à conciliis et Pontificibus, ut nos quidem credimus, approbata, ut autem etiam adversarii confitentur, et res ipsa docet, sine ulla censura relicta sunt ; non nos profecto, sed iniqui censores temeritatis incurrunt notam : quod quidem à censoribus nostris consideratum volumus. Sane id advertant quod dicimus : non enim dicimus non posse universim reprobari, nisi ea quæ Ecclesia expresse condemnavit ; sed, cum rebus pensatis, sæpe et consulto noluit aliquid condemnare, nemo jam nisi temere condemnare potest. Ecclesia enim perspexit non esse condemnationi locum. Quæ ratio ostendit procul abesse à nobis scandali aut offensæ pietatis suspicionem. Quod enim Ecclesia à tot sæculis æquis [610] auribus pacatoque animo audiat, id repente scandalo aut offensioni vertere, nihil aliud est, quam commovere turbas, et perturbare pacem ecclesiasticam. De pietate quod objiciunt, placet audire Melchiorem Canum, cum illud tractaret quod sit piarum aurium offensivum. Ibi vero demonstrandum aggreditur, « Ecclesiam propositionum absonarum consonarumque judicium in vulgi auribus minime collocasse. » Quo loco hæc habet : « Hic si abusus reprehendas, qui in imaginibus et colendis et ornandis, in sacellis, templis, monasteriis, sepulchrorum monumentis, sempiternisque memoriis condendis, invaluerunt plurimi ; si affirmes in ejuscemodi interdum, vel potius nimium sæpe, plus vanitatem valere quam religionem, diabolum quam Christum ; hi fortasse dicent, te Lutheranis opinionibus occupatum intolerabiles sonos fundere ; adeo in optimi quæque vulgus inconditum, falsa pietate, vanitatem, aut etiam superstitionem inducit. » Pergit : « Non est igitur habenda ratio vulgi promiscue imbecillis, perturbati, imprudentis ; sed prudentis, sinceri, pii, incorrupti ; nec theologia modo requirenda est, sed pietas et prudentia.[323] » Neque nos fugit quanta sæpe pars turbæ sint, qui etiam se peritos ac theologos videri volunt ; atque ut cætera taceamus, quot videmus, qui Luthero et Calvino per nimia et extrema repugnare pium putant, à quorum sententia nos alienissimos esse ultro profitemur ? Non enim si quid privati aliqui doctores adversus Lutheranos urgendum putarunt, id nos statim ut fidei decretum amplecti oporteat ; sed nempe, ut dicebat olim sanctus Clestinus Papa : « Sufficere credimus quod apostolicæ Sedis nos scripta docuerunt ; » scilicet Pii IV professionem, qua plane perfecteque hæretici condemnentur ; atque id gravioribus theologis ac doctoribus, cardinali Perronio, eumque secuto Meldensi episcopo, ac tot cardinalibus Romanisque prælatis, ipsique adeo sancto Pontifici Innocentio XI placuisse gaudemus in Domino, totique Ecclesiæ gratulamur. Ulteriora extorquere non suadet vera pietas. Ut enim nihil à fide demi, ita nihil addi fidei debet ; reique animarum sunt, qui plus ab hæreticis postularint, quam communi [611] omnium fide requiratur. Neque minus absurdum est aliud à catholicis doctoribus extorquere velle, nisi forte aliam fidem in Ecclesia docemus, aut tuemur in scholis, aliam contra hæreticos propugnamus. Pietatis vero nomine ad aliud nos cogi, nec ipsa sinat pietas. Vera enim pietas non cæco affectu, sed majorum auctoritate ac traditionis regula ducitur. Quæ ab his aberrant finibus, sine more modoque crescunt, veramque pietatem falsis et alienis, ex arbitraria pietate superstructis, obscurant et offuscunt. Hæc arbitraria pietas multis persuasit sancti Petri successores, non tantum ex officio sanctos, sed etiam vita necessarie pios esse ; ut grave haberet bonus Otho Frisingensis, vir alioqui doctus et diligens, de Joanne etiam XII dici : « Sic reprehensibili ter eum vixisse et super hoc ab episcopis aliisque subditis suis conventum fuisse ; cui rei, inquit, durum videtur fidem accommodare ; quia Romana Ecclesia hoc speciale privilegium sacerdotibus suis adscribere solet, quod meritis Petri supra firmam petram fundati, nulla eos vel porta inferorum, vel turbo tempestatum ad exitialem ruinam involvat.[324] » Quæ ab Ennodio Ticinensi deprompta,[325] ac pro tempore laudata, Gregorius VII, quantum potuerat, confirmaverat,[326] novo genere pietatis, quo vel negare manifesta, vel infanda, non tantum tacere, verum etiam probare cogeremur, « At, inquit Baronius in hunc Othonis locum, non tanta nos vindicamus, ut esse non possit, quin fdus turpisque moribus irrepat vel irrumpat in Sedem illam ; fide autem impius nullo modo.[327] » Quasi magis illud ad pietatem pertineat, ut nullus fide impius Pontifex esse possit, aut transire cogamur ad illam fere ab omnibus explosam, et canonistis omnibus, theologis omnibus repugnantem Alberti Pighii sententiam, nullum Pontificem hæreticum esse posse. Hæccine ergo est pietas, omnibus ac singulis Pontificibus, quasi sub Christi nomine (quis enim tanquam ex [612] proprio nomine audeat) ista polliceri, ut, si quid, occulto Dei judicio, vel tale contingit, vel aliquando contingat, tum labascere incipiat, vana scilicet expectatione delusa, infirmorum fides, ac ipsa quoque Christi promissa vacillare putet. Atque hanc pietatem Bellarmino quoque et Suari placuisse vidimus. Neque, ista referentes, viros doctos ultro lacessimus, aut eorum pietati detractum volumus quidquam, quorum alioqui (Deus testis est) favemus laudibus. Id tantum advertimus, viris etiam maximis contigisse, ut vana saperent, quoties cæcis illis, quos pios vocare volunt, affectibus aliquid induxerunt. Piget commemorare quot opinionum monstra ejusmodi pietas in Ecclesiam induxerit. Hinc enim etiam illud quo totus orbis circumsonat : « Pontificem utriusque potestatis apicem tenere, regna ac diademata dare ac detrahere, orbis dominum etiam in temporalibus, ac monarcham esse Christi Regis Vicarium, sive Viceregem, in regnis et imperiis omnia posse ; neque tantum indirecte, sed directe ; falli Bellarminum indirecta potestate contentum, neque postulantem ut ea tanquam de fide certa credantur ; hæc enim omnia de fide esse et qui negent esse hæreticos ; neque propterea quidquam iniqui regibus et imperiis metuendum, cum is à quo pendent, neque errare, neque quidquam injusti moliri possit.[328] » Neque satisfiet nobis, si eum, qui recens hæc scripserit Marchionem, in rebus quidem theologicis ineptum imperitumque esse dicant. Ecce enim Nicolaus Dubois, theologiæ Professor primarius, nos serio et graviter ad hujus viri tractationem remittit, eumque cum honore nominat. Idem D. Dubois ait non posse constare Romano Pontifici summam illam potestatem, à Florentina synodo in decreto unionis attributam, nisi potestas etiam indirecta tribuatur : quin, illa eversa, eam partem decreti stare omnino non posse. Quare et D. Strigoniensis, illum Declarationis Gallicanæ articulum, quo potestas indirecta rejicitur, cum reliquis articulis, ut æque detestabilem, æque schismaticum damnat. Nequevero placet indirectæ potestatis nomine, ac mutato tantum vocabulo res eadem, idem jugum imperiis impositum : neque probare possumus pietatem illam, quæ priscis inaudita [613] sæculis, conciliandis christianis, ac propagando Evangelio, publicæ denique paci inimica, invidiosis æque ac inanibus titulis Petri Cathedram oneret, eamque doctrinam reducere moliatur, quæ quoties exequenda prodiit, toties orbem christianum infandis bellis et cædibus cruentavit, Neque etiam placent, pietatis licet nomine venditata, quæ passim apud canonistas legimus : « Posse Pontificem omnia in orbe terrarum : posse quæcumque Deus possit, excepto peccato, neminem ab eo rogare posse : Quid ita facis ? Legibus et statutis omnibus et generalibus conciliis posse eum contravenire legitime ; » et alia ejusmodi, Pontificibus bonis modestisque æque ac nobis exosa. Hæc ipsi canonistæ, puto, erubescant, nisi interpretatione molliantur. At pietas non est, inflare et exaggerare verbis Petri privilegia, tanquam exigua sint, quæ per sese sunt maxima ; eaque comminisci, quæ cum interpretatione recta evanescant atque effluant, malevolis interim calumniandi ansam præbeant, tendant laqueos imperitis, audaciores ad extraordinaria quæque contra regulam postulanda, aut etiam per obreptionem impetranda incitent, atque ita censuram canonum ac vim disciplinæ resolvant, ejusdemque instaurandæ spem omnem incidant. Cæterum cum talia nullus unquam docuerit Pontifex, neque unquam comprobarit, id unum à nobis scilicet vera pietas postulat, ut admiremur gravissimam, sapientissimam atque à Deo protectam Sedem, quæ tanta etiam assentatione circumdata modum tenuerit. Interim cum hæc nimia, pietas incomposita suaserit, certum nobis est nullam pietatem agnoscere, nisi cum veritate et traditione conjunctam. Hæc erant quæ de particularibus censuris dicenda habebamus, quantum earum vim intelligere possumus, ex doctorum scriptis ; quæ arbitrariæ inani tantum strepitu teneant imbecilles animos, nulloque certo titulo, nulla certa ratione, tantum anathemata crepent, atque intentare non cessent. Eas ut veritate contemnimus, ita charitate refugimus, qui veritatem pacemque diligamus ; atque interim opponimus illud Ambrosii : « Fucum faciunt, qui non audent explicare quod sentiunt, censorie.[329] » A [614] Sede certe apostolica, quæ et paci consulere, et antiqua revolvere, et posteritatem respicere, et omnia sæcula mente complecti soleat, nihil tale metuimus ; præsertim postea quam, uti jam facere aggredimur, nostra à conciliis et Romanis Pontificibus expresse et sæpe probata esse demonstraverimus. Nam hactenus iniqua certe conditione luctamur, qui tantum ictus declinamus, nondum arma expedimus. Nunc, cum probationes nostras allaturi simus, nostra jam liberior decurret ac lætior, ac veluti scopulos et syrtes prætervecta, plenis jam velis oratio navigabit. Sancti Eusebii Romani Presbyteri ac Martyris acta referuntur.[330] Tunc Eusebius Romanus presbyter martyrium passus est, cujus memoriam 14 Augusti cum Ecclesia Romana agimus ; quo die in Martyrologio Romano celebratur. Hujus acta Baronius in Annalibus paucis refert[331] : in notis ad Martyrologii diem 14 Augusti remittit ad Boninum Mombritium Mediolanensem, ex quo ejusdem Eusebii uberiora acta promamus. Sed quandoquidem Mombritius in paucorum est manibus, non pigebit antiqua sancti Eusebii acta memorare, prout ea ex illustrissimi archiepiscopi Rhemensis excuso codice diligenter exscripsimus. Is igitur sic habet, tom. I, p. 515[332] : « Tempore quo Liberius de exilio revocatus fuerat à Constantio Augusto hæretico, in eodem tantum dogmate, ut non baptizaret populum, sed una communione contaminaret plebem, Eusebius presbyter urbis Romæ cpit declarare Liberium hæreticum et amicum |615] Constantii ; cumque multi in sancta confessione et catholica fide vitarent communionem Liberii per Eusebii presbyteri doctrinam, occupantur Ecclesiæ à Liberio, ejicitur Felix de episcopatu, subrogatur Liberius, tenetur Eusebius presbyter, et quod in domo sua, quam ipse construxerat, populum congregaret, et quia plebem sanctam exhortabatur. Tunc Constantias imperator aggreditur cum Liberio Eusebium presbyterum, dicens : Tu solus christianus es in urbe Roma ? Eusebius presbyter respondit : Sic confidimus in Domino, quia fideles non inveniet Christus, sicut et baptizati sumus, et benedictionem, quam à beato Julio suscepimus, tenemus. Liberius dixit : Nos cujus fungimur vice ? Nonne Julii antecessoris nostri ? Eusebius presbyter dixit : Si perseverasses in fide quam in persecutione primo tenere visus fueras. Liberius dixit præsente Augusto : Tam contumacem me existimas ? Eusebius dixit : Res ipsa te docet et declarat. Imperator Constantius dixit : Et quid est inter fidem et fidem ? Eusebius presbyter respondit : Quantum ad nos peccatores, integre tenentes fuimus : quantum ad vos, insania diaboli et invidia superstitionis vestræ, ut Felicem episcopum, quem vos non tenuistis catholicum, et Dominum Jesum Christum invocantem, purum sacerdotem ab omnibus declaratum, in damnationis causam exilio direxistis ; qui tamen in prædiolo suo orationibus vacat. Et quidem jussu tuo Christianis occisionem et necem præcepisti inferri, maxime clericis, presbyteris et diaconis. Tunc iratus Constantius sub rogatu Liberii inclusit Eusebium presbyterum in quodam cubiculo domus suæ, quod humile erat, in latitudine pedes quatuor ; et ibi multis diebus in oratione constanter perseverans, inclusus tamen post menses septem dormitionem accepit, 19 Kalendas Septembris : cujus corpus collegerunt Gregorius et Orosius presbyteri, et parentes ejus, et sepelierunt in crypta juxta corpus B. Xysti martyris et episcopi, in via Appià, in cimeterio Callixti ; ubi et titulum ipsius scribentes, posuerunt pro commemoratione ejus : Eusebio homini Dei. In eodem tempore auditum est à Constantio imperatore, quod Gregorius et Orosiu presbyteri collegissent corpus Eusebii presbyteri, et in eâdem crypta vivum præcepit includi Gregorium. Tunc Orosius [616] presbyter collegit semivivum B. Gregorium noctu occulte, propter Constantium Augustum, et emisso spiritu, sepelivit eum juxta corpus sancti Eusebii presbyteri ; qui etiam Orosius hæc gesta scripsit. Ab eodem die intra Ecclesias, jussu Constantii imperatoris, quisquis inventus fuisset non sic confiteri et participare sicut Liberius, indiscussus gladio puniretur. Qua propter in plateis, et in vicis, et in ecclesiis, sive in balneis gladio trucidabantur, persequente Constantio christianos una cum Liberio. Mortuo autem Liberio, levatur Damasus, qui voce publica damnavit Liberium, facta synodo cum episcopis viginti octo et presbyteris viginti quinque, et cessavit persecutio ; non tamen multum tempus, donante Domino Jesu Christo, qui vivit et regnat in sæcula sæculorum. Amen. » Huc usque acta, ubi innata simplicitate ipsa se prodit antiquitas ; et quibus ejus generis actorum aliquis inest gustus, hoc sapiunt. Tum Usuardus monachus et Ado Viennensis hæc acta viderunt, ex quorum quippe verbis, brevem illam, quam suis Martyrologiis inserant, sancti Eusebii contexunt historiam. Cæterum id quod hic de Damaso in fine actorum scriptum est, quod « voce publica damnavit Liberium, facta synodo, » ad Damasi pontificatum referendum non est : pridem enim Liberius resipuerat ; sed hæc fecit Damasus tum presbyter, ac, deficiente Liberio, Synodum fieri procuravit ; innuuntque obiter acta, eum qui hæc fecerit, merito Liberio subrogatum fuisse. Quod autem in his actis, ut et in vita Liberii, scriptum est de rebaptizatione ab Arianis facta, non debet movere doctos, qui apud Ambrosium de Auxentio legerint[333] ; « Cur igitur rebaptizandos Auxentius fideles populos putat, baptizatos in nomine Trinitatis, cum Apostolus dicat ; Una fides, unum baptisma.[334] » Hoc igitur Liberius reservavit, ne Romani rebaptizari cogerentur. Quid autem egerit, quam à rectæ fidei defensione defecerit, quam persecutionem moverit adversus fratres, quos confirmare in fide jubebatur, satis patet ex actis. Explicit defensio
declarationis cleri gallicani. [611] MÉMOIRE DE MONSEIGNEUR BÉNIGNE BOSSUET, ÉVÊQUE DE MEAUX,
présenté au roi, contre le livre intitulé : De Romani Pontificis auctoritate,
etc., divisé en trois tomes in-folio, par dom frère Jean-Thomas de Roccaberti, autrefois
général de l'ordre de Saint-Dominique, archevêque de Valence.[335] I.
Idée générale du livre, et de quoi le roi se peut plaindre. Pour donner d'abord Vidée de ce livre ; il est composé de trois gros volumes, dont les deux premiers regardent l'infaillibilité du Pape, et le troisième contient trois livres, où sa souveraine puissance, tant directrice que coactive, sur le temporel, est amplement prouvée, ainsi que le porte le titre. Le dessein du livre est d'attaquer et de condamner en tout et [618] partout la Déclaration du clergé de France, de la manière la plus outrageante ; et après qu'on est d'accord avec Rome, et que Sa Sainteté a été contente des devoirs et des soumissions que les évêques lui ont rendus, ce prélat espagnol, poussé de la haine de sa nation contre ce royaume, non-seulement tâche de son côté de renouveler la querelle, mais encore il n'oublie rien pour exciter le Pape à la recommencer. Ce qui est à considérer dans ces livres, c'est, premièrement le corps de l'ouvrage ; secondement, les épîtres dédicatoires et les préfaces de l'auteur ; troisièmement, les approbations qui sont imprimées à la tête. Aux deuxième et troisième tomes, on voit deux brefs du Pape à Fauteur, dont il faudra parler à part ; et voilà de quoi sont composés ces trois gros volumes. Sans entrer dans le fond des matières, le roi a toujours sujet de se plaindre de cet ouvrage, à cause de l'aigreur qu'il inspire partout au Pape et à tout le monde contre la France, et de la manière dont y est traité, non-seulement tout le clergé, mais encore la personne auguste et sacrée de Sa Majesté. II.L'auteur traite les François comme hérétiques sur
l'infaillibilité du Pape. Dès le commencement du livre, il propose la question de l'infaillibilité du Pape, ou de « la constance des Pontifes romains dans la foi, comme une importante question entre les catholiques et les hérétiques : les hérétiques, dit-il, comme ennemis déclarés de l'autorité du Pape, soutenant la négative, et les orthodoxes qui ont à cur la religion catholique, combattant pour l'affirmative comme pour les autels et les temples.[336] » Cependant il nomme lui-même, pour l'opinion qui n'admet pas l'infaillibilité, des auteurs très-célèbres et très-catholiques de toutes les nations, et non-seulement de la France, comme Gerson et Almain, mais encore des autres pays, comme Alphonse de [619] Castro et Jean Driédo, fameux docteurs de Louvain.[337] Il est vrai qu'il cite le moins qu'il peut de ces auteurs, passant par-dessus le cardinal Pierre Dailly, évêque de Cambray, par-dessus Tostat, Espagnol ; et, ce qui était bien plus important, par-dessus le pape Adrien VI, autrefois précepteur de Charles-Quint, compté par le cardinal Bellarmin entre les défenseurs de la doctrine opposée à l'infaillibilité du Pape, et qui a fait imprimer à Rome durant son pontificat le livre où il s'était expliqué sur cette matière, étant simple docteur de Louvain et professeur en théologie de cette savante université. Ce qu'il y a de plus remarquable, c'est qu'en rapportant de si graves auteurs, il ne produit contre eux aucune condamnation directe ou indirecte du saint Siège ; et au contraire, il cite le cardinal Bellarmin,[338] qui tout zélé défenseur qu'il est de l'opinion de l'infaillibilité, avoue que la doctrine opposée n'est pas proprement hérétique, et que tout ce qu'on peut en dire, c'est qu'elle semble erronée et approche de l'hérésie ; n'osant pas même l'assurer absolument, mais disant seulement qu'il semble, videtur. Il rapporte aussi lui-même l'endroit de ce cardinal,[339] où, poussant le plus loin qu'il peut sa censure contre la doctrine de la supériorité du concile au-dessus du Pape, il n'a pourtant pu dire autre chose, sinon que le sentiment opposé est presque de foi, qui est la note la plus légère qui pût sortir de la bouche d'un homme aussi prévenu. Après cela il est étonnant que lui et ses approbateurs traitent partout d'hérétique le clergé de France et le sentiment des anciens docteurs de Paris, qui était commun de leur temps dans les universités des autres royaumes, et fassent de si grands efforts pour aigrir le Pape contre la France, comme si l'on y défendait « des monstres d'erreur qu'il faut exterminer de tout le monde chrétien, et des dogmes pernicieux qui agitent la nacelle de saint Pierre par des flots sortis de l'enfer. » Ce sont les propres paroles de l'auteur dans l'épitre dédicatoire à sa Sainteté, à la tête du premier tome. Il est encore plus outré dans ses préfaces, puisqu'il ose s'en [620] prendre jusqu'à la personne du roi, lui reprochant de faire enseigner « par violence et par des menaces de peines et de supplices, des propositions si éloignées de la piété chrétienne, des propositions si déshonorantes de la suprême autorité du saint Siège apostolique, et qu'on ne peut attribuer qu'à l'impiété et à l'hostilité par laquelle les hérétiques s'emportent contre ce siège. » C'est ici qu'il ose nommer ouvertement le nom auguste de Louis XIV, comme de celui qui, le premier « depuis Clovis, est l'auteur de ces violences, aux louanges duquel, dit-il, il ne manque que d'éteindre tout à fait les erreurs dont les perfides hérétiques tâchent d'infester ce royaume très-chrétien, en y rendant comme odieuse l'autorité du Pape[340] ; » qui est accuser le Roi de manquer à un devoir essentiel d'un roi chrétien. III.Il traite d'impie, hérétique et schismatique, la doctrine de l'indépendance des rois dans leur temporel. Ce n'est pas seulement la doctrine de l'infaillibilité qui le fait emporter à cet excès : il condamne également le clergé et le royaume de France, sous prétexte qu'on s'y oppose « à la suprême autorité des papes sur le temporel des rois, et à la puissance coactive qu'ils prétendent pouvoir exercer en les déposant. » Dès l'entrée de son troisième tome, il range cette controverse au nombre de celles « qui se sont élevées entre les catholiques et les hérétiques.[341] » Il tâche de rendre odieuse la doctrine de l'indépendance des rois dans leur temporalité, en l'attribuant « à Calvin, à Pierre Martyr, et aux autres hérétiques ennemis déclarés de l'autorité et de la gloire pontificale.[342] » Comme si les hérétiques étaient hérétiques en tout, ou qu'on ne sût pas qu'ils retiennent beaucoup de vérités essentielles, et qui n'en sont pas pour cela moins vénérables. Cependant, sous ce prétexte, il traite l'opinion qui défend l'indépendance des rois dans leur temporalité, d'impie et de fausse : [621] il rapporte le décret de l'inquisition de Tolède, « qui condamne comme erroné et schismatique de dire que le Pape ou l'Église n'aient pas une puissance directe ou indirecte pour dépouiller les rois de leur domaine[343] ; et s'étonne que le clergé de France soutienne la proposition que ce tribunal sacré et souverain condamne d'erreur et do schisme[344] ; » comme si la France était obligée à reconnaître l'autorité de l'inquisition de Tolède. Il porte son venin contre la France jusqu'aux pieds du Pape, dans la lettre dédicatoire, où il présente à Sa Sainteté ce troisième tome. Il s'y glorifie dès l'entrée qu'en entreprenant de défendre « la suréminente autorité du Pape sur le temporel des rois, il traite une matière que peu ont traitée exprès ; » ce qui devait lui faire sentir qu'elle n'est donc pas fort essentielle au service de Dieu. Il ajoute que nier cette autorité, c'est faire « une guerre ouverte au saint Siège. » A l'entendre, on est l'ennemi du saint Siège, si l'on n'attribue au Pape, « de droit divin, cette plénitude de puissance sur le temporel des rois. » Sous prétexte de consulter Sa Sainteté sur celte matière, il veut faire accroire à tout le monde chrétien, qu'il en va naître des calamités infinies, et même « un schisme imminent auquel la Déclaration gallicane ouvre une entrée manifeste, » Il dissimule que cette dispute et toutes les autres, où chacun soutient son sentiment, sans vouloir condamner ceux qui n'en sont pas, n'ont jamais fait aucune rupture ; et que la Déclaration du clergé de France, qu'il attaque perpétuellement comme schismatique, n'est pas écrite dans un autre esprit. Sur cela néanmoins il reproche à ceux « qui se glorifient d'être très-chrétiens, de conspirer avec les hérétiques et de souscrire à leur doctrine. » Sous prétexte de ce péril imaginaire de schisme, il presse le Pape avec toute l'amertume de son style, « d'en venir aux remèdes les plus efficaces pour remédier aux maux dont la France est menacée, et de prévenir le schisme qui va, dit-il, rompre la tunique sans couture de Notre-Seigneur, au sujet des propositions du clergé de France, que les autres royaumes jugent erronées, impies et schismatiques. » [622] Voilà où pousse les choses un évêque qui fait le zélé pour le saint Siège : mais on voit bien où il tend ; et s'il aimait le saint Siège, il ne donnerait pas au Pape le violent conseil de sévir contre les plus soumis de tous ses enfants ; et plus Espagnol que chrétien, il ne travaillerait pas à troubler un accord dont le Pape lui-même est content. IV.Excès des approbateurs sur la temporalité des rois. Ses approbateurs sont encore plus violents que lui : mais il en adopte tous les excès en les imprimant à la tête des trois tomes de son ouvrage, et principalement dans le second, comme faisant partie de ses preuves. On n'a jamais vu d'approbations en cette forme, ce sont pour la plupart de longs traités sur la matière ; et tous sont d'outrés panégyriques de l'auteur, composés par des religieux de son ordre ou de son diocèse, et par d'autres religieux également complaisants pour un archevêque si autorisé, qui avait été vice-roi du royaume de Valence, et qui est à présent grand inquisiteur de toute l'Espagne. Ce prélat non-seulement s'y laisse flatter de la vanité d'être de race royale, et d'avoir toutes les qualités dont le cardinal Cajetan compose un prince[345] : mais encore, ce qui n'est pas supportable, il se laisse dire, comme on ferait de « Jésus-Christ, que qui le suit ne marche point dans les ténèbres,[346] et que comme l'Église s'écrie : Heureuse faute d'Adam, qui a mérité d'avoir Jésus-Christ pour rédempteur ! il faut de même s'écrier : Heureuse faute du clergé de France, qui a mérité d'avoir l'illustrissime Roccaberti pour adversaire.[347] » Pour autoriser cette souveraine puissance sur le temporel de tous les empires du monde, la première approbation que cet auteur fait paraître, dit qu'à raison « de cette puissance du droit [623] divin, non-seulement sur le spirituel, mais encore sur le temporel, que les hérétiques tâchent d'enlever au Pape, il est le Roi des rois, et le Seigneur des seigneurs, absolument et sans aucune restriction[348] ; » ce qui n'a jamais été dit que de Jésus-Christ. Voilà ce qu'étale ce prélat à la tête du iiie tome, où il entreprend d'établir cette puissance absolue sur la temporalité des rois. V.Ce que disent les approbateurs sur les privilèges et les
libertés de nos rois et de l'église de France. Ses approbateurs disent ailleurs : « Les François nous opposent des privilèges et des libertés : mais les privilèges, qui sont une défection de la souveraine puissance de la Chaire de saint Pierre, ne sont pas des privilèges, mais des iniquités : Non privilegia, sed pravilegia. Tout ce qui s'élève dans la maison de Dieu est au-dessous de la Chaire de saint Pierre, et est l'escabeau de ses pieds. Tout ce qu'il y a de juridiction, de grâces, de privilège et de liberté dans les patriarches, dans les primats, dans les princes, dans les rois et dans les empereurs, ils l'empruntent (emendicant), ils le participent, ils le puisent du Pape et de sa parole révocable.[349] » Je ne crois pas qu'on ait jamais dit avec tant d'excès que toute juridiction temporelle et spirituelle émane du Pape, ni que sa parole soit révocable à sa volonté, ce que néanmoins ces mêmes approbateurs confirment, en disant que « le Pape comme suprême monarque de l'Église, peut révoquer, casser et abroger à sa volonté, pro suo arbitrio, et annuler tous et un chacun des privilèges et libertés du clergé de France, du peuple et du roi ; » sans songer qu'une très-grande partie de ces privilèges et libertés est fondée sur des concordats exprès entre les Papes et le saint Siège, et les rois et le royaume de France. Et néanmoins tout cela est également abandonné à la volonté du [624] Pape et à sa parole révocable ; ce qui détruit tous les fondements de la foi publique. Si c'est là un zèle pour le Pape, ou plutôt un moyen de rendre odieuse la puissance la plus vénérable qui soit sur la terre, et d'empêcher les potentats hérétiques de s'y réunir, on le laisse à considérer aux gens sages et modérés. L'auteur propose cela à la tete de ses ouvrages comme les preuves de sa doctrine, ainsi qu'il a déjà été remarqué : et tout est si outré dans ces approbations étalées avec tant de faste, qu'on ajoute à tous ces excès : « Que le Pape ne peut errer dans la foi, même comme personne privée ; » ce qui a paru si excessif, que le cardinal Bellarmin et les autres l'ont rejeté. VI.Outrages contre la France, et manquement de respect entiers
le roi dans les approbateurs et dans l'auteur même. L'auteur se fait partout donner la louange d'avoir exterminé une Déclaration « d'où Ton devait craindre avec horreur l'extirpation du culte divin, la ruine de la religion, le renversement des royaumes, la dégradation des magistrats légitimes, l'oppression du saint Siège, le mépris du vicaire de Jésus-Christ, et la révolte contre ce divin monarque de tout le monde, et ce roi des rois.[350] » De si prodigieuses exagérations, et les outrages qu'on trouve partout contre les François, pour relever la gloire de l'auteur, comme de celui qui les abat à ses pieds, font voir dans ces Espagnols, et dans celui qu'ils entreprennent de faire valoir, non pas des théologiens qui enseignent sérieusement et gravement, mais des ennemis emportés, qui sous prétexte d'élever la puissance pontificale, que la France n'a jamais cessé un seul moment de révérer, ne songent qu'à contenter leur aigreur, et à l'inspirer au Pape et à tout le monde. C'est sur ce fondement qu'ils promettent à l'auteur le chapeau de cardinal, « que les astres et les destins lui doivent[351] ; » et on voit bien à quel prix ce prélat le veut acheter. [625] C'est ce qui lui fait remplir des outrages que nous avons vus contre la France jusqu'à ses Épîtres dédicatoires au Pape,[352] où la révérence de Sa Sainteté devait du moins lui inspirer quelque sorte de modération. Sa préface est encore plus injurieuse ; et ce prélat y affecte de raconter au long avec une aigreur extrême, ce qui s'est passé sur la Régale[353] : matière très-éloignée de son sujet, et sur laquelle on sait que le roi a plus donné à l'Église qu'on ne prétend qu'il lui a ôté ; en tout cas, il sied mal à un archevêque et à des théologiens, de venir avec un esprit d'hostilité troubler une négociation pacifique, où l'on tâche de concilier les esprits, et de donner au saint Siège toute sorte de contentement par des expédients convenables. Cependant l'archevêque de Valence et ses approbateurs prennent cette occasion d'imputer au roi tout ce qui est le moins convenable à un si grand prince, dont on sait que le cur est tout tourné à la piété, à la douceur et à un respect sincère envers le saint Siège. Quoique cette vérité soit constante, on le représente au Pape et à toute la chrétienté, « comme ayant blessé les Clefs de saint Pierre et la puissance ecclésiastique,[354] et comme s'étant publiquement ligué avec l'ennemi commun de la chrétienté : on lui reproche d'avoir empêché l'Empereur de délivrer la Terre Sainte[355] ; comme si l'on ne pouvait pas, avec beaucoup plus de raison, reprocher si l'on voulait, à la maison d'Autriche, d'avoir mieux aimé se liguer avec le parti protestant et avec l'ennemi le plus déclaré de la catholicité et de la royauté, pour détruire la France et pour augmenter dans l'Empire la puissance des protestants, que de poursuivre ses victoires contre les infidèles. Sur ce fondement, un des approbateurs adresse la parole au Pape et à l'empereur, pour les animer contre le roi et contre la France, et pour rendre la guerre immortelle, jusqu'à dire au pape Innocent XII : « Servez-vous de l'occasion qui vous est offerte pour opprimer les perfides, » c'est-à-dire, les Français, qu'il nomme dans tout son discours comme les ennemis du saint Siège. [626] VII.Deux Brefs du Pape à Fauteur, à la tête du tome ii et du iii. On voit donc dans l'archevêque de Valence et dans les approbations qu'il met à la tête de son livre, un zèle amer contre la France ; et quoiqu'on ne doute pas que la grande sagesse du Pape et sa bonté paternelle ne méprise ces déclamations emportées, on ne laisse pas de connaître les desseins ambitieux de ce prélat ; et on a même sujet de craindre que les ennemis de la France ne se vantent à la fin, quoique sans raison, d'avoir fait entrer Sa Sainteté dans leurs sentiments. Ce qui pourrait le faire soupçonner, ce sont deux Brefs du Pape à cet archevêque : l'un à la tête du tome II, en date de Rome, à Saint-Pierre, du 30 Janvier 1693 ; et l'autre à la tête du IIIe tome, pareillement en date de Rome, à Sainte-Marie-Majeure, le 21 Novembre 1694 ; où l'on spécifie expressément le livre qui a été présenté à Sa Sainteté de la part de ce prélat, « sur la constance des Papes dans la foi, et sur leur suprême puissance dans la temporalité. » Quoique le Pape lui donne de grandes louanges, et lui promette dans l'occasion, selon le style ordinaire, des marques de sa bonté paternelle, on voit bien que l'intention de Sa Sainteté n'est pas d'approuver le fond de ces livres, mais de louer seulement « la diligence, l'étude, l'affection et le zèle, l'érudition et l'esprit que l'auteur emploie à l'avantage du saint Siège, » qui sont les termes des Brefs de Sa Sainteté : néanmoins il est fâcheux de voir à la tête de cet amas d'invectives contre un si grand roi, deux Brefs du Pape à la louange de celui qui les étale avec tant d'aigreur, et qui ose répandre son venin contre un prince si pieux, dans ses Préfaces et jusque dans les Épîtres qu'il adresse à Sa Sainteté. [627] VIII.Quel remède on peut apporter à ce livre injurieux ; trois choses proposées au roi sous son bon plaisir : la première. Après cela, il paraît que Sa Majesté peut faire trois choses : la première, de faire défendre, par un arrêt de son Parlement, le débit dans son royaume d'un ouvrage de cette nature. On a prononcé
souvent des condamnations plus rigoureuses contre des livres semblables, quoique
beaucoup moins envenimés, puisqu'ils ne contenaient rien de
personnel : on les a lacérés par la main du bourreau et condamnés au
feu ; on les a flétris par des censures de la Sorbonne, comme il paraît
par celle de Sanctarel et des autres. Mais il semble que par sa bonté et par sa
clémence, même par une espèce de respect pour les Brefs du Pape qui sont à la
tête, le roi puisse prendre des sentiments plus modérés. IX.Seconde et troisième chose que le roi peut faire. La seconde chose que le Roi peut faire, c'est de faire supplier Sa Sainteté qu'elle veuille bien s'expliquer sur l'intention de ses Brefs, de peur qu'on n'en étende les louanges jusqu'aux invectives irrespectueuses dont sont remplies les Préfaces et les Épitres dédicatoires de l'archevêque de Valence au Pape même. Il ne paraît pas que le Pape puisse refuser de faire sur ce sujet une réponse et déclaration avantageuse qu'on pourra trouver moyen de rendre publique. En troisième lieu, il paraît qu'en tout cas le roi pourrait faire supplier le Pape d'empêcher les Espagnols et tous les autres de traiter la France et son clergé d'hérétiques et de schismatiques, sous prétexte d'opinions que le saint Siège n'a jamais notées d'aucune censure. [628] Il n'est plus question d'invectiver contre la Déclaration du clergé de France, sur laquelle le Pape est content et le clergé ne dit mot : mais sous prétexte de s'y opposer, outrer la censure jusqu'à vouloir qu'on soit hérétique ou schismatique, pour ne pas suivre des sentiments qu'on agite depuis trois cents ans dans les écoles, sans que les Papes les aient notés ou défendus, même pour ne pas reconnaître dans le saint Siège la puissance de déposer les rois et de disposer de leur temporel ; c'est un excès si étrange qu'on ne le peut dissimuler. La France est pleine de gens savants et de plumes très-éloquentes, qui, sans déroger aux droits et à l'autorité du saint Siège, pourraient faire voir l'injustice de ces censures, et montrer à l'archevêque de Valence et à ses semblables leur ignorance et leur emportement. Ils pourraient faire voir aux Espagnols que pour ne pas appeler le Pape Roi des rois sans restriction, et pour ne pas venir devant lui, comme parle l'un des approbateurs, l'encens d'adoration à la main,[356] ils n'en savent pas moins défendre la constance des Pontifes romains dans ta défense de la foi, et les autres prérogatives de leur siège. On pourrait aussi relever les excès où les Espagnols, qui font tant les religieux, se sont laissé emporter contre le saint Siège, pour peu qu'ils aient cru être blessés. On n'épargnerait pas l'archevêque de Valence ni ses vaines dissertations sur le phénix et sur les antipodes, ni le fatras de ses ignorantes et inutiles citations entassées sans choix et sans jugement. Si l'on ne fait point de justice au roi sur ce sujet, et qu'on permette toujours de condamner la France comme hérétique ou schismatique, quoiqu'il n'y ait aucun royaume où la foi soit défendue plus fortement et plus purement, à la fin il faudra laisser repousser ces outrageux discours, et montrer à nos ennemis qu'ils n'en sont pas plus orthodoxes, mais seulement plus emportés et plus injustes, pour condamner ou de schisme ou d'hérésie tout ce qui ne s'accorde pas avec leurs excès. [629] X.
Remarques sur ce Mémoire, et ce qu'il semble qu'on doit
éviter dans cette occasion. On a tâché de ne rien dire jusqu'ici (sauf le meilleur jugement de Sa Majesté) qui ne paroisse pouvoir être porté au Pape de vive voix et par écrit, par ceux qui sont chargés à Rome des affaires de Sa Majesté, en ajoutant ou retranchant ce que le roi trouverait à propos par sa prudence, et selon les conjonctures présentes. On se croit après cela obligé de dire plus expressément ce qu'il semble qu'on doit éviter dans cette occasion. On doit éviter, premièrement, de faire faire une censure de Sorbonne, pour deux raisons : la première, parce qu'il y en a déjà plusieurs sur tous ces sujets ; la seconde, parce que ce serait donner à Rome sans nécessité une occasion de querelle ; ce qui semble ne convenir pas à la conjoncture présente. Secondement, il semble encore, pour cette dernière raison, qu'on doit éviter dans l'arrêt qui se donnera, les termes injurieux de lacérer ou de brûler par main de bourreau. Pour repousser les injures, de simples défenses du débit suffisent, et le Pape ne peut s'en offenser à cause des invectives et outrages dont le livre est plein. Troisièmement, on suppose que MM. les gens du roi, en disant ce qui sera essentiel à l'affaire, sauront éviter par leur prudence les termes qui pourraient causer de l'aigreur. M. Roccaberti s'étend beaucoup sur des faits particuliers, comme sont celui de la procédure de feu M. l'archevêque de Toulouse, et celui de la condamnation et exécution en effigie du frère Jean Cerle,[357] et autres de cette nature. On les a omis dans ce [630] mémoire, et on croit pour de très-bonnes raisons qu'il n'est pas besoin d'en parler. Pour ceux qu'on a relevés, comme il pourrait y avoir de l'inconvénient à dissimuler tout à fait des outrages et des invectives publiés avec tant d'apparat, il n'y en aurait pas moins à pousser les choses si loin, que le cours des négociations nécessaires avec le saint Siège en fût retardé. FIN DU MÉMOIRE PRÉSENTÉ AU ROI. EPISTOLA CLERI GALLICANIPARISIIS CONGREGATI ANNO 1682 AD SANCTISSIMUM DD, NOSTRUM INNOCENTIUM PAPAM XI. BEATISSIME PATER, Quam consecrandi fecimus apostolicæ Sedi canonicæ obedientiæ professionem, ea nos impellit, ut quæ Parisiis jussu regio congregati gessimus, ad apostolatum vestrum referamus, gravesque metus nostros paternum in sinum effundamus. « Cum enim te Dominus, gratiæ suæ præcipuæ munere, in Sede apostolica collocaverit, talemque nostris temporibus præstiterit, ut nobis potius ad culpam negligentiæ valeat, si apud venerationem tuam quæ pro Ecclesia suggerenda tacuerimus, quam ea possit Sanctitas Vestra, vel fastidiose, vel negligenter accipere ; non ambigimus quin magnis periculis nostris pastoralem diligentiam adhibere digneris.[358]« Sane, beatissime Pontifex, à majoribus nostris, sanctis, gravibusque viris accepimus, regni et sacerdotii tuta piaque concordia res humanas niti, « dum unum ab altero impugnatur, periclitari utrumque ; ea occasione et de regno tolli justitiam et de Ecclesia pacem, schismata et scandala suscitari, et fieri [632] animarum perditionem simul et corporum, sine horum concordia res humanas nec incolumes esse posse, nec tutas.[359]« Hæc Goffridus Vindocinensis ; hæc Ivo Carnotensis, sanctissimi, gravissimique Ecclesiæ Gallicanæ præsules immortalibus scriptis testata reliquerunt ; hos in medium afferre et ad Vestram Sanctitatem allegare juvat, quos pro ecclesiastica libertate, atque apostolica auctoritate multa perpessos sancti vestri decessores, non tantum ut probabiles magistros, sed ut præcipuos, singularesque filios semper habuerint. His accedat tertius Clarævallis abbas, non Gallicanæ tantum, sed universæ Ecclesiæ lumen, sanctus Bernardus, ille canonum propugnator, ac fortissimæ cujusque sententiæ gravissimus auctor : ubi nimio rigore regnum et sacerdotum dividi, atque « inconsutilem Christi tunicam »[360] scindi animadvertit, utili condescensione temperari canones supplicavit, ac pacem utriusque potestatis, quæ utramque fulciat, retineri, præsertim in Gallia, ubi « nullam unquam regnum inter et sacerdotium divisionem fuisse,[361] » antiquiores episcopi gloriati erant ; ubi denique, ipso teste Bernardo, toto orbe colliso, ipsisque pontificibus gravi toties tempestate jactatis, non modo nullæ scissuræ factæ essent, sed etiam « solerint scissuræ aliæ resarciri.[362] » Nec minore studio apostolici præsules, Vestræ Sanctitatis antecessores,[363] eam concordiam commendarunt, cum gemina potestate res humanas regi ex sacris Litteris accuratissime tradidere ; quarum proinde concordia publicam pacem, totiusque generis humani statum contineri certissimum sit, dicente Propheta : Ecce vir Oriens nomen ejus, Zorobabel in persona, in figura Christus, certe populi Dei dux et princeps ; et ipse extrueret templum Domino ; et ipse portabit gloriam, et sedebit, et dominabitur super solio suo : et erit sacerdos super solio suo, et consilium pacis erit inter illos duos.[364] Stet ergo utrumque solium, alterum principis, alterum sacerdotis, auxilio mutuo, mutua consensione munitum : hinc populi salus, hinc non tantum corporum, sed [633] etiam animarum lucra proveniant : hinc denique res humanæ stabili, ac Deo pariter hominibusque placita tranquillitate decurrant. Quæ cum ex patrum traditione, ipsaque adeo prophetica ac divina auctoritate descenderint, ubi eam pacem nostris temporibus occasione Regaliæ sollicitari vidimus, coepimus cogitare quid majores nostri, quid antiqui Sedis apostolicæ antistites praescriberent ; pro certo habituri quod verbo pariter et exemplo docuissent. Sic autem comperimus quæ evangelica auctoritate, quæ æterna lege sancita essent, manere inconcussa, quæ ecclesiastica prohibitione constarent, in his ecclesiarum principes multa pro tenore canonum districtius judicasse, multa pro temporum necessitate tolerasse, ubi non periclitatur fidei veritas aut morum honestas, quædam instituta temperari ; non cæca tamen et indiscreta relaxatione disciplinæ, sed si adesset necessitas, ex qua leges quoque mutari contingeret ; sanctos enim pontifices antecessores vestros ita præcepisse, « ubi necessitas non est, sanctorum Patrum decreta manere inconvertibilia[365] : » eadem ergo decreta ex necessitate interdum temperanda ; eam vero necessitatem esse, si graves dissensiones, si turbulenti motus, tumultusque imminerent, quam populorum stragem sancti Patres vocant[366] ; tunc enim charitatem, quæ summa Ecclesiæ lex sit, alias emollire ac temperare leges, ac « detrahendum aliquid canonum severitati ; ut majoribus morbis sanandis charitas sincera subveniat[367] : » hinc nempe profectam a sanctis Patribus, ipsaque apostolica Sede toties celebratam moderationem canonum, quæ utili dispensatione et provida compensatione librata Ecclesiam ædificet, propulset dissidia, regnum et sacerdotium firma pace componat. Hæc ex sancto Augustino, aliisque Patribus ; hæc ex sanctis pontificibus Leone, Gelasio, cæterisque majores nostri didicerunt, nobisque tradiderunt : « Salvo scilicet fidei fundamento et communi morum regula, toleranda quædam, quædam eliam facienda quæ infirma videantur ; hæc enim facit charitas, quæ operit multitudinem peccatorum, quæ cum infirmantibus infirmatur, cum scandalizatis uritur, et omnibus [634] omnia fit, ut omnibus prodesse mereatur.[368] » Quod si jus illud regium, quam Regalium dicimus, aut fidei fundamentis, aut morum regulis esset adversum, non illud utique sancti Pontifices doctrina et pietate conspicui, Alexander III, Innocentius III atque alii comprobassent : non illud denique sacrum generale Lugdunense concilium,[369] tot personis, totque sub titulis sua auctoritate firmasset. At enim extendi vetuit ad eas ecclesias, quæ primæva atque innata libertate gauderent : sed ut hanc interim quæstionem omittamus, neque minutatim verba concilii variosque sensus, quæque antegressa, quæque consecuta sint, expendamus ; id sane liquido constat nullum esse periculum, ut extensum fidei moribusque noceat, quod illæsa fide, salva que morum regula, longe lateque propagatum, plurimas jam regni ecclesias occuparit : ex quo illud efficitur, regaliæ causam non ad fidei morumque regulam, quæ « immobilis et irreformabilis sit[370] ; » sed ad disciplinam, quæ pro locis ac temporibus subinde mutetur, quæque temperamenta, ac salubrem illam moderationem admittat, omnino pertinere. Jam ergo constituto quæstionis statu, beatissime Pater, quantum intelligimus, rem totam expediri haud difficile fuerit ; cum id unum inquirendum restet, justane causa fuerit cur post ecclesiarum quarumdam libertatem totis sexaginta annis strenue propagatam, victi in eo tribunali, quod ipsi antiquo more regni appellavimus, acquiescere potius quam omnia commovere, regiam potestatem cum pontificali committere, nova denique bella ciere vellemus. Nos pacem anteponimus, nec in simili causa piget imitari Vindocinensem abbatem, non minus fortitudine, quam prudentia clarum, cujus verbis dicimus : « Habeat Ecclesia suam libertatem ; sed summopere caveat, ne dum nimis emunxerit, elidat sanguinem ; et dum rubiginem de vase conatur eradere, vas ipsum frangatur.[371] » Neque vero publicam pacem, ac sub tanto rege prosperum rerum ecclesiasticarum cursum turbatum oportebat. Adhibe pias aures, sanctissime Pontifex, et tantisper cogita quem regem [635] habeamus : non invictam bello dexteram, ac decora victoriarum praedicaturi sumus pacifici sacerdotes ; habent illæ laudem suam universis gentibus celebratam, ac pacis gloria cumulatam. Utinam, beatissime Pater, rebus nostris interesse et coram intueri posses, paternis sane oculis dignum spectaculum, quam benignissime optimus princeps episcopos audiat, quam rebus Ecclesiæ faveat, quam bonos fulciat, quam invicta auctoritate frangat contumaces, quam clestem illam nobis à Domino traditam poteestatem intemeratam velit ! Eo protegente, jurisdictio episcopalis propemodum profligata emergit è tenebris ; nostris jam decretis, nostræ auctoritati parlamenta obsecundant, ac regia decreta canonicæ disciplinæ ancillantur. Jam vero hæresis quot accipit subinde salutares plagas ? quot edictis comprimitur ? quot amissa templa luget ? quantas nobilium, plebeiorumque turbas ad Petri, hoc est, Christi ovile revocatas ? Quid deinde referemus, ut regius animus exosas habeat novitates omnes, nulloque regni loco consistere patiatur ? Est profecto Ludovicus Magnus alter ille Mauritius à sancto Gregorio antecessore vestro toties commendatus, « cujus temporibus hæreticorum ora conticescunt ; quia etsi eorum corda in insaniam perversi sensus ebulliunt, catholici tamen principis tempore, prava quæ sentiunt, eloqui non præsumunt.[372] » Hæc coram admiramur ; hæc luculentius Vestra quoque Sanctitas ab altissima illa, cui totus orbis subest, Petri Sede commemorat ; his apostolicum vestrum pectus exultat. Si quid fortasse tot inter prospera emergit incommodi, non omnia proinde ad juris apices exigimus ; magno enim Cyrillo Alexandrino præsule docente,[373] didicimus conomia rerum plerumque cogi nos, etiam à stricto et confesso Ecclesiæ jure discedere. Quanti vero aestimamus illa privilegia aliquot ecclesiarum, si emolumentis damna contendimus ? Quidquod illud onus vix ecclesiæ sentiunt, vacantium ecclesiarum fructibus, quos reges vindicare fisco in ecclesiarum longe maxima parte non dubia consuetudine poterant, successori reservatis, rebusque ad canonum [636] auctoritatem Ludovici XIII augustæ memoriæ edicto redactis ? Quidquod in quibusdam præbendis ac dignitatibus conferendis, siquid erat asperius, nobis supplicantibus, à rege mollitum tanti principis pietatem, largitatemque commendat ? Quidquod capitulis sua jura servata, certique judicibus præscripti limites, Regaliæ nomine omnia invadantur ? Id subjuncta his litteris gesta testantur, certoque indicio sunt quam bene illi aliqua conceduntur, qui multa jam sibi possessione vindicata ultro concedat. Sed enim exprobrabunt qui votis suis omnia metiuntur, leve illud quoque, sic enim sentiunt, quod rex christianissimus tanto studio assertum coronæ suæ velit, nobis auctoribus ac flagitantibus potuisse dimitti : næ illi falsi sunt, rerumque nostrarum imperitissimi. Liceat vero nobis, beatissime Pater, quando eo in cardine totius negotii summa versatur, paulò liberius interturbare graves illas curas apostolicæ mentis, ac jus regaliæ Francorum regibus, totique regno infixum, prout nostris hominibus insitum, inditumque est, ab ortu repetere. Sic nempe inclamant regii magistratus, christianissimos reges jam inde à Clodovæo, ac primis christianæ regionis exordiis, ecclesiarum omnium ut pietate filios, ita effusissimâ liberalitate nutritos, et regia defensione propemodum patronos ac tutores extitisse : ea vero quæ ecclesiæ in fundis haberent, teste Augustino, jure Cæsareo, hoc est, regio obtineri, supremamque eorum omnium potestatem penes reges esse : hinc à priscis temporibus, vacantium ecclesiarum regia manu occupata bona, mox reddita successoribus ; nec à Sede apostolica reprobata, quæ huic juri tuendo antiquissimis etiam temporibus reges Francorum fecissent ; præbendas quoque, hoc est, nativo sensu, stipendia clericorum, partem ecclesiasticæ possessionis ac proventus, nec dum à toto discretas, si vacarent ecclesiæ, eodem quoque jure à principibus collatas ; quarum quippe collatio et antiquo jure à solida massa decidi non posse, et recentioribus quoque juris pontificii institutis in fructu haberetur : hæc omnia ab antiquo regibus de se bene meritissimis concessisse Ecclesiam, sane consensisse, jusque illud utriusque potestatis consensione firmatum, regiæ majestati proprium atque congenitum ita coaluisse, ut [637] distrahi nequeat : neque vero fas esse ut ecclesiæ, primis Francici imperii temporibus, diverso jure haberentur, quas eadem regia profectione fulciri, eadem libertate ditari, ejusdem majestatis reverentia ac potestate contineri certum esset : si quid ergo tristioris diversitatis exortum sit, id esse referendum ad illa tempora queis scissum regni corpus, ducumque et comitum olim innocuo, tunc infausto nomine avulsa ac discerpta membra vix inter se cohærerent ; hos enim principes, regalibus occupatis, sæpe etiam sine regum conscientia relaxatis, omnia perturbasse : at postquam regia potestas distractas provincias ad sese revocavit, et afflictum diu dissipatumque regnum suam demum integre sub uno capite nobilissimo pariter ac valentissimo sanitatem intellexit, tunc obliterandam, quæ laceros artus olim dehonestabat, fdam diversitatem, nec regio juri, ex antiquissimis receptissimisque regni Francici legibus, nocere potuisse possessionem intermissam, quam et per principes sibi subditos diu retinuissent, nec ipsi unquam animo dimisissent ; universasque ecclesias, non tantum ad decorem, sed etiam ad robur, firmamque compagem, eodem denique jure componendas : neque vero obstare Lugdunense concilium, quippe quod nec reges nominet, ex pontificiis quoque decretis pro sua majestate specialiter appellandos, nec de præbendis loquatur, et alio verti possit ; neque à pontificibus, regibusve in quæstione regaliæ, cum de ea maxime ageretur, memoratum aut leviter saltem indicatum fuerit. Hæc utcumque se habent, neque enim lubet commemorare quæ antecessores nostri reposuerint, aut litigare est animus coram Vestra Sanctitate pacis negotium tractatum ; hæc, inquam, adeo regiis magistratibus infixa menti sedent, ut à se avelli nulla ratione patiantur, causaque ceciderimus, eorum quoque sententia qui et æquitatis laude florerent, et in nostrum ordinem essent propensissimi : qua consensione victus rex maximus, satisque sibi conscius quam ab invadendis ecclesiarum juribus abhorreret, jus regium putat, quod in universum regnum pene diffusum, suo velut cursu undique protendatur, rerum similitudine, parique ecclesiarum conditione, velut in proclive ductum. Quid hic nobis mentis, sanctissime Pontifex, plane, [638] simpliciterque dicemus. Hæc neque omnia ut certa proponimus, nec ut erronea et fidei regulis adversa propulsamus ; ac dispensationi providæ locum esse censemus, gravissimos scilicet auctores secuti apostolicos viros antecessores vestros. Prodeat sane vir maximus, non minus in sacris Litteris quam in canonum disciplina versatus, Innocentius III ; atque in simili causa quid agendum sit, doceat : de regalibus agebatur ; jure autem regalium multa contineri quæ jam ecclesiis regum liberalitate remissa sint, certo certius est : primum jus procurationis, sive hospitii, quo episcopi, abbatesque regem domo excipere, totamque cura ipso curiam, publicasque personas alere certis temporibus ; tum jus exercitus, quo certos milites ad regium exercitum ducere, eosque alere deberent ; et quidem occupari a rege ecclesiarum bona, non modo si illæ vacassent ; verum etiam si episcopi consueta, quæ vocabant, servitia omisissent, eaque omnia ab eodem fonte regalium existere, et perspicuum ex sese est, et ipse Innocentius profitetur. Duo ergo episcopi a rege accusati, quod illius injussu milites abduxissent, eorum regalia manu regia confestim invaduntur, nulla judicii forma ; nec tantum regalia, sed etiam alia bona quæcumque possiderent ; id enim juris regii esse rex contendebat : episcopi id negare, tum factum excusare, vim illatam conqueri, gravissimasque expostulationes deferre ad Innocentium. Quid ergo tantus pontifex ? suscepta, ut decebat, episcoporum causa, Philippum Augustum aggreditur multa interminatus, multisque adhortatus, « ne inter regnum et sacerdotium scandalum oriretur[374] ; » intentato quoque apostolicæ censuræ metu, nisi episcopis regalia, aliaque omnia præter jus fasque, sic enim ferebat, occupata relaxaret. Gravis sane causa, in qua rex maximus « censura cohibendus » esse videretur.[375] Sed interim Innocentius ad episcopos scribit : « Fraternitati Vestræ consulimus bona fide, quatenus cum charissimo filio nostro rege, quanto melius poteritis, componere studeatis ; quoniam arcus qui semper est tensus vires amittit, et nonnunquam reges melius vincuntur mansuetudine quam rigore.[376] » [639] Præclare ille quidem ubi nullum fidei, nullum morum regulæ creatum periculum est. Sed particulare factum, inquient, nec in exemplum trahendum. Et tamen agebatur, uti prædictum est, non tantum de episcoporum facto, sed etiam de regalium jure, quousque pateret, quæ bona complecteretur, qua forma exerceri posset : sed hæc omittamus. Quid Benedictus Duodecimus, unus omnium pontifex et constantiae et prudentiæ laude ornatissimus ? Is Philippum Valesium regem, edita Philippina, multa regaliæ juri ab antiquo more diversa velut inserentem, gravissimis monitis ab ea tutanda lege deterruit[377] : sed præclare functus officio, ab negotio destitit ; neque enim omnia urgentia pontifici, nec exacte semper ad minutos quosque apices res ecclesiasticas deducendos ; Philippinaque ad nostra usque tempora stetit incolumis. Sed ne Vestræ Sanctitati molesti simus, postremum commemoramus Bonifacium Octavum ; nec tamen refricamus infausta illa dissidia, quæ nec sine lacrymis legi queant : abeant illa in tenebras æterno sepelienda silentio : id de Bonifacio referre Iubet, quod ad pacem conducat, quod dignitatem pariter atque clementiam summæ Sedis deceat. Grave erat Bonifacio à Philippo Pulchro pleno etiam jure conferri præbendas, seu regaliæ, seu quovis alio titulo ; nec tamen negabat pontifex, imo profitebatur id « fieri posse Ecclesiæ consensu tacito vel expresso. » Rex interim se possessione tuebatur ; eo enim jure à se conferri præbendas, « quo à majoribus et à sancto Ludovico avo datæ essent.[378] » Recte ille et ordine, ut videtur : satis enim constabat, reclamante nemine, eo jure usos, neque fraudi esse poterat optimis regibus, quod ad jus regium ea revocabant ; id enim jus regium esse, quod coronæ regiæ ab antiquo insitum coalitumque sit. Atque, ut ex simili rem conficiamus, an non patronatus, quos vocant laicos, ipsis quoque terris atque dominiis ex possessione inhærere, ac quasi temporalis juris loco esse constat ; cum tamen id juris ex ecclesiasticæ potestatis fonte profluere nemo non fateatur ? Quanto ampliora regibus et beneficentia et propria majestas conciliare potuit ? Neque id Bonifacium juris consultissimum [640] fugiebat ; sed cum in ancipiti esse videretur, quatenus juri regio præbendas conferendi Ecclesiæ consensus accessisset, quod dubium, quod illicitum reputabat pontifex, de potestatis plenitudine concedebat, ac licitum faciebat. Quid enim litigamus, inquit ? « Volumus ut rex faciat licite quod facit illicite : volumus super hoc sibi facere gratiam omnem quam poterimus.[379] » Sic quem nodum solvere, ex pontificis sensu, antiqua monumenta juraque non poterant, apostolicæ potestatis gladio amputabat. Atque id Bonifacius Octavus, tot inter simultates conferre ultro voluit in Philippum Pulchrum ; quanta Innocentius Undecimus, benevolentissimus et propensissimus in Ludovicum Magnum ? Neque vero ambiguum quid orbis christianus expectet, si pontifici pontificem, regem denique regi componamus : id tantum postulamus ne plus æquo audiantur, qui in jure coronæ novas hæreses fingunt, nimisque intelligendo faciunt, nihil ut intelligant præposteri homines, qui quem exsufflant pulverem, ut præclare sanctus Augustinus,[380] in suos aliorumque excutiunt oculos. Vestra vero Sanctitas hæc omnia supergressa, christianique orbis intenta commodis, tantas contentiones ex tenui ortas, sed in gravissima mala, nisi Deus avertat, aliquando erupturas apostolica auctoritate componat. Pacem expetimus, pacem flagitamus, pacem quæ vestrum nomen tantâ pietatis ac sanctitatis laude omnibus gentibus, ipsisque adeo Ecclesiæ hostibus clarum, venerandumque immortalitati consecratum sit. Satis jam superque parens optimus devotissimusque filius, repugnante animo, altercantur. Nos quidem, beatissime Pater, ut gratias agimus quas possumus maximas, quod jura quarumdam ecclesiarum, quæ nobis omnibus communia facit ipsa fraternitas, sarta tectaque esse vultis ; ita nostra causa concuti orbem, pacemque christianam conturbari nolumus : quare eo quoque, quidquid inerat, jure discessimus ; id in regem optimum atque beneficentissimum ultro contulimus. « Et si forte propter canonum rigorem minus licebat, factum est tamen, quia ecclesiasticæ paci sic expediebat : cum enim [641] plenitudo legis sit charitas, in hoc legibus obtemperatum esse credimus, in quo charitatis opus impletum esse cognovimus.[381] » Quæ à nobis acta, si Vestra Sanctitas dignetur inspicere, probaturum esse pro sua æquitate confidimus : sane summa consensione, pronâque omnium nostrum voluntate gesta esse testamur : cum præsertim nemo sit, qui, rebus nostris intellectis ac perpensis omnibus, quæ recens nobis supplicantibus à rege maximo statuta sunt, non ultrò fateatur plura et ampliora concessa quam dimissa, atque Ecclesiæ causam regia æquitate ac liberalitate, meliore nunc omnino conditione esse. Quamobrem obsecramus ut quæ à nostra humilitate, non modo publicæ pacis intuitu, sed maximo Ecclesiæ emolumento gesta sunt, quæque rex maximus tanto religionis studio, tantaque omnium nostrum obtestatione concessit, regiis magistratibus necquidquam reclamantibus, sic Vestra Sanctitas complectatur, ut sacerdotii regnique concordiam æternum firmet et sanciat. Quid enim luctuosius, quam sub tanto Pontifice ac tanto rege, quorum consensione tot in Ecclesiam bona redundatura sint, per invisa et importuna dissidia eludi expeditionem orbis, et publica commoda retardari ? Sane ex quo Ecclesia est, Sede apostolica regnoque Francorum nihil conjunctius fuisse, et maximo honori ducimus, et vestri antecessores libentissime prædicant : hanc vero perpetuam conjunctionem animorum, nostris quoque temporibus auctam oportuit. Quid enim videt orbis Magno Ludovico majus ? quem Turcæ sævienti graviorem hostem ? quam expeditiorem manum ? quem animum promptiorem ? quem idoneum magis quicum ea quæ vos assidue pulsant, coercendi hostis atque amplificandæ Ecclesiæ, communicare consilia ? quem ad ardua quæque jam sponte currentem incitare possitis ? Ne vero prohibeat Vestram Sanctitatem ecclesiarum aliquarum, haud tantis sane motibus digna, libertas. Solet Ecclesia Christi quædam omittere, ut alia eaque potiora servet, multa quoque in melius, ferendo, commutare. Ipsa regalia quantum imminuta est, cum pii principes à potiundis fructibus jam abstinuerint, et gravissima onera alendorum militum ac procurationum sponte [642] remiserint, ut jam illi à nobis, si necesse sit, memorem animum suo quodam jure reposcere videantur ? Quid attinet commemorare in episcopis atque abbatibus eligendis, in investituris, in jussionibus, permissionibus, assensionibus regiis, in episcopatuum et abbatiarum concessione et dono, in hominis quoque et sacramentis fidelitatis, quam multa primum censuris gravissimis reprobata, mox ultro concessa sint ? Ipsa apostolica Sedes, arx ecclesiasticæ libertatis, quam multa principum in se ipsam quoque jura tolerant, imo aliquando concesserit, ipsa temporum mora excussa cervicibus, et in optimum statum sponte restituta ? An ergo Ecclesia levitate usa est, fuitque in illa est et non[382] ? Absit ; sed satis sibi conscia æternitatis suæ, ipsique veritati semper immobili animo adhærescens, aliqua sui parte humanis se rebus utcumque accommodat, nec tam temporibus quam animarum saluti servit. « Hæc dicendo doctam Paternitatem Vestram non docemus, sed eamdem consulendo et rogando monemus ; ut ibi consilii et pietatis studeatis visceribus abundare, ubi fas non est fortitudinem exercere.[383] » Quare, beatissime Pater, ad sacros vestros pedes rite provoluti, atque apostolicam benedictionem expectantes, summum illum Ecclesiæ, vestrique unici primatus Auctorem oramus, obsecramus ; uti mentem vestram ad pacis consilia inflectat ; et quæ pacis studio, exemplo majorum, Sanctitas Vestra gesserit, ea in vestram gloriam, quam in Christo habetis, totique Ecclesiæ utilitati vertat. Obsequentissimi et devotissimi filii ac servi vestri archiepiscopi, episcopi, et alii ecclesiastici viri in comitiis generalibus Cleri Gallicani Parisiis congregati. FRANCISCUS, archiepisc. Parisiensis, præses. De mandato illustrissimorum et reverendissimorum archiepiscoporum, episcoporum, totiusque ctûs ecclesiastici in comitiis generalibus Cleri Gallicani Parisiis congregati. Maucroix, canonicus Remensis, à secretis. Courcier, theolog. eccl. Parisiensis, à secretis. Datum Parisiis, tertio Nonas Februarii, ann. 1682. INNOCENTII XI
|