|
|
|
|
APPENDICE
CRITIQUE DES HYMNES DE SANTEUL Extraite de l’Hymnodia Hispanica du P. Faustin Arevalo, jésuite. Scriptores Gallos in SantoliiVictorini hymnis
celebrandis vix ullum modum tenuisse, qui eorum hac in re judicia legerit,
facile sibi persuadebit, et argumento esse possunt, quae
in Dissertatione praevia ad Hymnodiam, § XXXX,
num. 167, etc, exposita sunt, et notata. Non defuerunt tamen, qui multa, eaque non levia, in hujusmodi hymnis animadvertenda
censerent; quorumego censuram proferre constitui, non
quod laudibus Santolii quidquam detractum velim, sed
ut, auditis, collatisque inter se diversis hominum
ejusdem nationis sententiis, aequus rerum arbiter
prudenter et incorrupte judicet; tum etiam, ut quid fugiendum, sequendumve sit in hoc lucubrationum genere, facilius
possit intelligi. Ac primum quidem mihi occurrunt opera quaedam
posthuma P. Joannis Commirii edita Parisiis 1704, in quibus sunt multi hymni, videlicet 12 in
sanctum Martinum; 3 in sanctum Gildardum; 1 in sanctum
Perfectum Cordubensem martyrem; 8 in sanctam Ursulam,
et socias Virgines, ac Martyres; 1 in sanctum Liberatum, et socios martyres; 1
in sanctum Saturninum; 1 in sanctum Augustinum; 3 in sanctum Nicasium; 2 in beatum Aloysium Gonzagam; 3 in sanctum Symphorianum; 702 I in sanctum
Maximum. Mundities latini sermonis, et venustas, quae in reliquis Commirii
operibus elucet, in hymnis maxime eminet; habita praterea
est diligenter ratio modulationis ecclesiasticas. Crederes Commirium cum Santolio olim amico, tunc
rivali, de palma poeseos hymnodicee certare voluisse. Nam, ut ad id veniam, de
quo proposui dicere, Commirius plura epigrammata adversus Santolium inter hfec
opera posthuma habet. Nihil ille quidem stylo Santolii objicit; nam eum antea
pluri-mum laudaverat, vel potius maximis laudibus a Santolio ornatus, mutuum
reddiderat. Nihilominus quoddam epigramma gallicum Nicolai Boelei Pratelli
latinum fecit, in quo hymni Santolii dicuntur ampullis graves; suo vero nomine
Commirius nihil fere nisi ltesam a Santolio amicitiae fidem queritur. Ceterum
Dominus de La Monnoye data opera, et severitate censoria omnes Victorini hymnos
in examen revocavit. Tota ejus animadversio in noto opere, cui titulus est, Menagiana,
edit. Amstelodamens. 1. In primo hymno, qui est auctoris
anonymi, censor notat titulum, Sacris pignoribus, vulgo sanctis
Reliquiis, quia simpliciter pro titulo rectius diceretur, sanctis
Reliquiis, quam Sacris pignoribus. 2. Pag. 24. In hymno Johannis Baptistas Santeul junioris reprehendit hunc versum : Cum virgam quatiens imperat aridae, quod vox arida pro terra
non accipiatur, nisi in sacris
litteris. 3. Pag. 174. In hymno Claudii Santeul,
in hoc versu : Quam pio plangas Paler impiorum, — Corde ruinam, negat plangere recte sumi active pro lamentari,
cum accusandi casu. Reliqui omnes hujus libri hymni
auctorem habent Johannem Baptistam Santeul seniorem, qui adscito Santolii 703 Victorini nomine solet appellari, in quibus hsec animad-vertit censor. 4. Pag. 5. Tormenta quae
non horruit? De S. Barbara, qui versus efficit un
contresens horrible.
Sed fortasse Santolius interrogationem non apposuit. 5. Pag. 5. Frui sponso pro frui marito,
atque alibi sponsa pro uxore. De quo postea dicam. 6. Pag. 5. Si prole non terras replent pro
Si prole terras non replent. 7. Pag. 9.
Vinclis ligant se mutuis — His conjuges liberrimi. De Christo, ac
S. Barbara. Haud recte dicitur; per ea vincula Christum esse liberum; neque a
vinculis, quibus se mutuo ligant, Christum, et S. Barbaram esse liberos. 8. Pag. 6. Ad dulce nomen Barbarae
— Vanos tremores ponimus. Cur tremores vani dicuntur? 9. Pag. 10. Substrahens,
et alibi substrahe pro subtraho. 10. Pag. 11. Aestimas
auri pretiosa damna. Dici solet parvi vel magni aliquem aestimare,
non vero aestimo hunc esse bonum virum. 11. Pag. 11. Sicque
dotatus pudor immolandos — Servat honores : pro et sic;
reprehenditur etiam locutio immolandos honores. 12. Pag. 11. Sic nos tenebras amare.
Ambiguum. 13. Pag. 11. Cingere mitra aliquem pro cingere
frontem, caput, comas, tempora alicujus. 14. Pag. 16. Per te, divus amor, frigida
pectora — Puris ignibus ardeat (lege ardeant) pro dive amor, vel
divum amorem. 15. Pag. 20. Virgo Dei puerpera. Puerpera
non regit casum gignendi, quamvis apud Vidam id
reperiatur. 16. Pag. 20, et alibi coevus.
Hoc vocabulum non coepit esse in usu nisi post, vel
circa dimidiatum seculumIV. Nam apud Ciceronem quod
aliqui legunt coazvus, legendum est Coquus, ut
plures animadverterunt. 704 17. Pag. 25. Urgent ecce Rhemos
gens fera Vandali. Prima vocalis in Rhemos est longa. Santolius
iterum eam corripuit pag. 188, produxit vero pag. 68. 18. Pag. 25. lntrat
templa Nicasins. Prima vocalis in Nicasiits est Jonga, secunda
brevis. 19. Pag. 32. Dicere. In praesenti passivo melius diceris. Nihilominus Terentius passim videre pro videris utitur. 20. Pag. 32. In fervens olei conjicitur mare.
Audacter mare olei pro aheno. In sacra Scriptura hasc
metaphora adhibita est pro vase amplo. III Reg., cap. VII, V. 23. 21. Pag. 33. Sacrae
participes et socii necis— Discamusque mori. Praepostera conjunctionis que trajectio,
sive transpositio. 22. Pag.
34. Et jugo Christi tibi paena major— Subdere
gentes. Perperam poena pro labore (peine) quod saspe alias occurrit. 23. Pag. 34. Quos tu creasti, memor usque
servas. Non constat versus, nisi legatur Quos creasti tu ; sed tunc
abest nitor, et harmonia. 24. Pag. 34, et 125. Quem fides veri studiosa
trinum — Credit et unum. Vix alios concinniores versus in omnibus
his hymnis reperias; sed fateri oportet, eos depromptos
esse ex Sannazarii hymnis. 25. Pag. 36. Te vocant flexi poplite supplices.
Melius, flexo poplite. 26. Pag.
36. Fuso tinctaque
sanguine. Vitiosa constructio. 27. Pag. 42. Eremus. Vox parum latina. 28. Pag. 45. Nota Sulpiti
pietas,Primum i in Sulpiti est
breve. 29. Pag. 45. Deerant tyranni. Non est trisyllabum
deerant, et, si aliquando fit, producitur primum e. 30. Pag.
49. Ruenti. In ablativo absoluto dicitur ruente. 31. Pag.
49. Caelo
non hominum quae posuit manus, Pro quae
hominum manus non posuit. 705 32. Pag. 51.
Astra redire, pro redire ad astra. 33. Pag.
55. Saule, tendis quos in hostes? Melior haec
constructio, Quos in hostes, Saule, tendis? 34. Pag.
55. Insecutor. Rejicitur hoc verbum Prudentianum. 35. Pag. 56. Addunt — Seque
triumpho. Incongrua trajectio conjunctionis que. 36. Pag.
57 et 258. Gliscit in mentem, pro venit in mentem : gliscere
non est idem ac gallicum glisser. 37. Pag. 57. O Genevenses.
Reprobantur nomina hujusmodi in ensis, praesertim
longa, in hoc versuum genere. 38. Pag. 57. Tamdiu noctis gemitis sub umbra,
pro dormitis. 39. Pag. 59.
Nihil atque spiret, pro atque nihil spiret. 40. Pag. 65. Christum anhelantis.
Legendum, Christumque anhelantis, ut
constet versus. 41. Pag. 66. Sit fas beato sub sene nos mori.
Rectius cum sene; sermo est de Simeone cantante, Nunc dimittis. 42. Pag. 68. Cupiunt doceri — Teque magistro, pro cupiuntque. 43. Pag. 69. Daemon
ut cedat, jubet. Longum est o in daemon. 44. Pag. 70. Plangere dolores, pro lamentari. 45. Pag. 71. Intras Pharos
pro Pharon. 46. Pag. 71.
Qui nos foves, laus, Spiritus. Deest tibi. 47. Pag. 75. Durusque
pro throno lapis. Latine non dicitur thronus, neque crux idonee
vocatur lapis. 48. Pag. 74. Nequae
vocaret, pro nequa. 41. Pag.
75. Vel cujus attactu, pro cujus vel attactu. 5o. Pag. 77. Praeco,
absolute positus pro concionatore, rejicitur. 51. Pag. 78 (lege 80). Nos infenso (leg. inoffenso)
pede ducat astris, pro ad astra. 706 52. Pag.
81. Quantis, et quibus suspiriis, reprehenditur haec
locutio prosaica. 53. Pag. 83. Subdita proles, pro obsequens. 54. Pag.
95. Non deest. Est monosyllabum deest. Vide num. 29. 55. Pag. 96. Indiges non hic ministris,
pro non indiges. 56. Page
98. Quodque fugisti, fugiant caduci — Culmen honoris. Ineptum est
precari, ut fideles fugiant culmen honoris, quod S. Coelestinus
V fugit. 57. Pag. 99 et 202. Desertum in singulari
reprobatur. 58. Pag. 106. Lux redit terris sacra Landerico, Lux Parisinae sacra
semper urbi. Variatur significatio verbi sacra in primo, et secundo versu. 59. Pag. 101. Num suis dives satis est Olympus — Incolis? pro non. 60. Pag. 109. Assides conviva nobis.— Ipse
tu convivium. Quo sensu Christus est conviva nobis in Eucharistia? 61. Pag. 110. Nos vides quam dissitos pro Quam
vides nos. Dissitus pro remoto non usurpatur. 62. Pag.
114. Septimus mensis, neque claudet annus — Septimus aevum. Deest unum neque. 63. Pag. 124. Securis. Prius dixerat
fuisse ensem. 64. Pag. 125. Victor exemplis animosiores
— Fac tuis nostras sociare palmas. Improbatur syntaxis. 65. Pag.
126. Rutilantem in auro, pro rutilantem auro. 66. Pag.
127. Graviora ferro vulnera, pro vulnera graviora iis, quae ferrum infert. 67. Pag.
134. Ut nos reducat. Legendum, ut reducat nos. Vide supra num.
23. 68. Pag. 135. Quod fit. Prosae id convenit, non carmini. 69. Pag.
135. Victricem Dei,
ambiguum. 707 70. Pag.
135. Qui christiano gloriantur nomine — Ahena
frustra vincla captivos tenent. Censor hoc loco ait: L’auteur
s'est très mal à propos imaginé je ne sais quelle élégance dans ces sortes de
transpositions dont ses hymnes sont toutes pleines. 71. Pag. 151. Obstupendis. Veteres dicunt obstupescendis. 72. Pag.
153. Ingenito Patri, pro non genito. 73. Pag. 158. Nil damnas temere, nil leviter probas.
Ultimum e in temere creditur breve ab auctore censuras ex versu in tragoed. Octavias. Nihil in
propinquos temere constitui decet.. 74. Pag.
168. Suprema laus sit Parenti, legendum Laus suprema sit Parenti. 75. Pag.
168. Remeare urbes, pro ad urbes. 76. Pag. 171. Ire recessus, pro ire ad
recessus, seu recessus petere, quod aptius dicitur. 77. Pag. 172. Subigisque
menti. Perperam subigo cum dativo. 78. Pag. 176. Regibus qui dat, repetitque regna, pro repetit a regibus. 79. Pag, 177. Monte sub celso Sequanas ad oras. Longum est a in Sequana,
quamvis Ausonius corripuerit. 80. Pag. 179. Invasor,
non est verbum latinum. 81. Pag. 179. Ibat qui toties, dum furor
impetit — Ferro Christiadas, erudiit mori.
Obscurum. 82. Pag. 183. Lance pendis non severa — Luce
functi crimina, de S. Michaele, quasi is peccata
supplicum dissimulet. 83. Pag. 184. Nuncium, neutrum non est,
sed masculinum. 84. Pag. 188. Nedumvir;
impubes sedannos— Judicii gravitate vincit
(leg. pensat.), pro Impubes, nedum vir, vel pro nondum vir;
impubes sed annos — Judicii gravitate pensat. 708 85. Pag. 196. Sic renascenti cruciata poena — Corpora subdunt pro renascente paena,
et subdunt pro subigunt. 86. Pag.
197. Nesciens solis pro nesciens solem. 87. Pag. 198. Sacris barbara gens, jam docilis
regi — Christum fontibus induit. Non recte exprimitur sensus. 88. Pag. 198.
Tres coelo simul advolant pro ad coelum. 89. Pag.
200. Clatra pro clathros. 90. Pag.
2o3. Si non vincla gravant manus pro gravent. 91. Pag.
204. Compita per, absolute positum pro per compita. 92. Pag.
204. Viscera martyris — Quando nuda patent, illius intimam — Rimeris penitus
fidem. Ridicula sententia, ac momi propria. Damnantur
quinque strophae paginse
2o3, ob vitium obscuritatis. 93. Pag. 209. Accensae
rutilant undique lampades,—Te praesente micant
minus. Frigide dictum. 94. Pag.
211. Quae subduntur, et imperant. Sine dativo subdo
non significat subjicio. 95. Pag. 211. De cathedra docent— Pleni numine
Martyres. — Pensée burlesque
(ait censor) burlesquement exprimée. 96. Pag.
213. Qui flevere,— Serenus abstergit lacrymas Pater. Deest eis,
aut his. 97. Pag. 218. Hoc, luce functi spiritus— Tam
triste munus exigunt. Idem est luce fungi ac mori, quod
spiritibus non convenit, 98. Pag.
223. Media tunica, pro dimidia tunica. 99. Pag. 224.
Turo. Fit longum u,
quod est breve. 100. Pag. 224. Ora deformi dabat una virtus
— Unde niteret. Obscure. 101. Pag.
225. Nec truci quamvis caput immolandum — Pro Dei causa posuit
sub ense, — Martyris palmam retulit vel isto — Dignus honore.
De S. Martino confessore, informis et intricata constructio. 709 102. Pag. 229. Valeriano sese addidit.
Legendum est, se addidit: autrement (ait
auctor censurae) il
y aura trop d'une syllabe pour
le chant. Il est vrai qu’il
restera encore deux inconvénients, la rudesse de Velision :
Valeriano SE addidit,
dans un vers qui se chante, et la seconde
syllabe de Valeriano allongée. 1o3. Pag. 23o. Flammis aheno fervido — Pudica
virgo mergitur. De S. Ceecilia, quae non in aere, ut forte
legit Santolius, sed in aere
balnei sui inclusa est, ex Actis apud Baronium. 104. Pag. 232. Divis invidiam facis, neque
catholice, neque latine. 105. Pag. 240. Aperta non, euntibus — Addent
moras pericula, pro aperta non addent moras — Euntibus pericula. 106. Pag. 241. Divina quae
gessit homo. Ponitur tertia sede choreus gessit pro iambo, vel spondaeo. 107. Pag. 244. Confundisque
tyrannum, — Dum, quos deprimit, elevas. Confundo significat misceo;
elevo plerumque minuo. 108. Pag. 256. A quo maganimae
praelia sustinent — Spreto funere Virgines;
pro cujus ope, vel per quem. Haec est censura? summa; nam quasdam leviora praeterii,
vitia etiam orthographiae, quae,
ut ipse censor ait, majori ex parte imputanda sunt typographo.
Qui Bailleti operi dejudiciis
sapientum notas adjecit, scilicet idemmet Bernardus
Moneta, sive de La Monnoye,
hanc censuram opponit elogio, quo Bailletus tom. IV, num. 1549. Santolium
prosequitur iisdem verbis, quae ex Dictionario Morerii attuli in Dissertat. num. 202. Annotator e contrario opinatur, animadversioni censoriae expositae difficulter
responderi posse. Ac sane sunt multa a censore docte, periteque
notata; sed in aliis plerique dissentient. Praetereo
illa omnia, quas meliora fieri potuisse dicuntur : nam hoc pacto
infinitus reprehendendi pateret campus. Trajectiones 710 autem verborum,
sive constructiones, quae duriores videntur, interdum
in optimis auctoribus reperiuntur, ut in Catullo Mamurrae pathicoque, Caesarique : et alibi: Expui tussim — Non immerenti
quam mihi meus venter — Dum sumptuosas appeto, dedit, coenas. Nihilominus frequentius id fit a Santolio, quam ut tolerari possit. Verum improbare non
auderem n. 2, arida pro terra; . 3 et 44, plangere
cum accusativo; n. 10, aestimo pro existimo,
puto; n. 11, cingere mitra aliquem pro cingere
caput alicujus ; n. 14, divus amor pro dive
amor; n. 15, puerpera cum genitivo Dei;
n. 16, cooevus pro aequali; n. 20, fervens
olei mare pro aheno pleno ferventis olei; 11. 77, eremus; n. 29, deerant trisyllabum cum primo e brevi;
n. 34, insecutor; n. 37, Genevenses; n. 47 thronus;
n. 48, nequae pro nequa;
n. 57, desertum in singulari; n. 58, varietatem significationis vocis sacra; n. 65, rutilantem in auro; n.
71. obstupendis; n.
72,ingenitus pro non genito; n. 107,confundis;
haec, inquam, aliaque
similia censuras nota non inurerem. Etenim plerasque
voces indicata? Ecclesiasticae sunt, et hymnis
congruunt; alite idonea veterum auctoritate defendi possunt, ut ex lexicis vulgatis
apparet. Quod autem censor maritus, et uxor dici mallet num. 5, pro sponsus, et
sponsa, contra ego haec verba et Ecclesia; usu praeferam, et potius castigarem Santolium,
dum ait de Christo, et S. Barbara, Conjuges liberrimi, et Deo superba
conjuge. Praeterea nuncium neutrum pro nuncius
num. 83, ex ipso Vossio de Vitiis Sermon- lib. I, cap. XI, qui
illud reprobat, nonesse reprehendendum redarguitur, cum doctissimorum hominum contrariae sint sententiae. At in
temere num. 13, quid est animadversione dignum ? Nonne quamvis ultimum e
breve esset, ob caesuram produci posset ? In protinus
ob caesuram u
produci posse dixi pag. 324 in nota, ac pariter 0
in illico ob caesuram, et duas consonantes
dictionis sequentis in sententia nonne-minis, qui illud 0 semper esse breve scripsit,
sed revera 711 dubium mihi non
est, quin sit commune. Quibusdam visus est vocalem brevem ob caesuram produxisse Lucretius, lib. I, v. 806, quamvis in eadem dictione consonans non
succedat : Imbribus, aut tabe nimborum arbusta vacillant. Et Ovidius, Amor. lib. II. eleg. 12. Terra ferax cerere, multoque
feracior uvis. Et Statius, 3. Theb, Effu-giet, vix Oedipode fugiente
timeret. Nam quod Ricciolius, part.
IV. prosod. reg. 2. versum Virgilii
Aeneid. 12. allegat, Me sinite, auferte metus, ego
foedera faxo alii melius legunt, Me sinite, atqueauferte metus, ego foedera faxo.
Ita etiam versus Virgilii ab aliis productus ex Ciri,
Nec levis hoc facere, neqtte enim pote cura
subegit; correctior legitur, Nec levis hoc faceret, neque enim pote cura
subegit. Quamquam versum Lucretii similiter alii
corrigunt, Imbribus, aut tabi nimborum arbusta vacillent, et alterum Ovidii, Terra ferax cereris, multoque
feracior uvae. Oedipode
potest dici ablativus primae declinationis graecae. Sane mihi non aliud exemplum pro Santolio occurrit praeter versum Virg. lib. III. Aeneid.v. 164: Dona dehinc auro gravia, sectoque elephanto; ubi Servius notat : GRAVIA finalitatis
ratione producitur, sed satis aspere; nam in nullam desinit consonantem.
Quid quod ultimum e in temere ex temerarie per
contractionem factum videtur, aliis medius ex antiquo temerus,
et utrolibet modo e postremum producendum est. In hac opinandi ratione tenendum
est, aut versum Senecae, sive auctoris Octaviae corruptum esse, aut senarium iambicum aliquando
apud tragicos, uti saepe apud comicos, quarta sede
admittere spondaeum, quod nonnullis exemplis posset
confirmari : etsi non probo,quod Ricciolius hunc
ipsum versum, Nihil in propinquos temere constitui decet, in exemplum
adduxerit, ut in temere longum esse e postremum ostenderet, et facilius Santolium ob caesuram, quam alio
modo defendi posse existimo. Potiori jure censor castigare potuit stropham
illam in hymno S. Quintini pag. 208. Ne sacros
cineres 712 contigeris
reus — Tardo poena sequax non pede deserit — Fossor diriguit;
mors subito reum — Indignata praeoccupat.
Nam si mors pede non tardo deserit, nunquam consequitur reum; si pede tardo
sequax non deserit, non subito eum consequitur, multoque
minus praeoccupat, quamvis indignata. Pariter non video, cur censor verba invasor,
dissitus, pro remoto, atque alia hujus generis excludenda judicaverit,
ac nonnulla, quae aeque,
vel magis reprehensioni patent praetermiserit,
veluti, adytus pro adytum pag. 3o. O sacros adytus !
et in festo Decollationis S. Joannis Baptistae resecatum
pro resecto : Illa vox crudo resecata ferro. Certe Eequior his non est animadversio circa verbum glisco
pro gallico glisser,
ut asseritur num. 36. En duo illa loca, quaa
indicantur, pag. 57. Gliscit in mentem meditantis
illa — Quaebeat divos eadem voluptas,
pag. 258. Non vanapompa sceculi — Sensus fefellit, nec malis — Gliscens
voluptas artibus — Virile pectus molliit. Quaererem
a censore, cur glisco his in versibus non possit habere significationem,
qua gaudet in illo Virgilii, Accenso gliscit violentia
Turno, aut in altero Statii,
Thebaid. 9. Menti tumor, atque audacia gliscit?
Nec dubium est, quin ita sit accipiendum illud, malis gliscens voluptas
artibus, quidquid sit de gallico glisser, et de gliscit in mentem. Ne vero putet aliquis, me Santolii peccata
defendere, ut meis. patrocinium quaeram, dicam
ingenue, mihi etiam illius hymnos oculis neque lynceis, neque lividis
percurrenti quaedam displicuisse praeter
alia vitia, quee in Menagianis
recte observata fuisse monui. Ac primum in festo S. Joannis Evangelistae
pag. 3o, fit breve u
in duco; a quo vita ducit, principium petis — Et primordia
luminis. Simile est illud in festo S. Antonii abbatis pag.
42, Ut nitens plumis sine labe puris — Ne sui perdas labe quid
nitoris — Transvolat nubes, humilesque terras
— Deserit ales. Longum est a in labes, ut in primo verso cernitur, sed
cur fit 713 breve in altero ?
immo quid eo loco significat labe? Sed majori fortasse reprehensione
digna; sunt sententiae quaedam
duriores, metaphorae audaces, et indecora. De S. Barbara
pag. 4. Deo superba conjuge. Quid enim est superbus
nisi arrogans, insolens, imperiosus, elatus, inflatus, non ferendus, se
efferens, spe, atque animo inflatus, asper, difficilis, gravis, qui fastidio et
contumacia effertur? De Christo Domino pag. 88. Coelestis in rex curiae
— Ut monstret ad coelum viam — Secumque ducat exules — Se sponte fecit exulem.
Non placet, exulem a coelo dici Dei filium,
qui beata Patris visione semper fuerit perfruitus. Pag.
92 Crux vocatur lectus, in quo nos parit Christus : Tu lectus, in quo nos
parit; et pag. 187 torus, et ibidem lancea,
quia aperuit latus, obstetrix : Per te salutis, lancea largius — Fluxere
fontes, quando Dei latus — Praegnantis
obstetrix recludis — Sacrilego famulante dextra. Abbas Guyotus Desfontaines,
tom. VII. Observ.
de scriptis recen., pag.
7, criminationem depellit nescio a quo oblatam contra hanc Santolii
stropham : Inscripta saxo lex vetus — Praecepta,
non vires dabat, — Inscripta cordi lex nova. — Quidquid jubet, dat
exequi. Santolium erroribus suo tempore in Gallia
disseminatis favisse aliqui jactarunt, quamvis non defuerint, qui
affirmaverint, illum eum esse, qui ne intelligere quidem nascentem hteresim potuerit. In illa certe stropha nihil mali subesse
puto (1); sed non propterea omnia, quee in Santolii hymnis referuntur, libenti animo excipiam,
quidquid sit de auctoritate, quam hymnis Santolianis conciiiare possunt tot breviaria Gallicana, quas eos
adoptarunt, et a Guyoto recensentur, nempe Aurelianense an. 1693, Saniciense
an. 1700, Lexoviense an. 1704, Narbonense
1709, Meldense 1713, (1) Penitus
ignorasse videtur Arevalus quas aeta
sunt circa dictam strophen, tum ex parte jansenistarum ut illam in breviariis intruderent, tum ex
catholicorum ingenio ut haereticum virus ab illa
expellerent, puta in dioecesibus Ebroicensi, Cenomanensi, Tolosana, etc. 714 Andegavense eodem
tempore, Trecense 1719, Aniciense
et Antisidiorense 1726, Rothomagense
1728, Nivernense 1729, Claromontanum
eodem anno. Nam ut ab omni censura abstineam, dura mihi videtur sententia illa
de Christo patiente pag. 75. Clamore magno dum
Patrem — Sibi relictus invocat — Cum morte luctantem Deum — Non
audit ille, vix Pater. Dum aliquis breviariorum Gallia? laudator benignam
interpretationem his verbis quaerit, ego potius
credam Filium Dei a Patre (quem nunquam vix Patrem appellabo), in cruce non
solum auditum, sed etiam exauditum fuisse pro sua reverentia, ita intelligens
locum Apostoli cap. X. Ad Hebr., v. 7. Qui in
diebus carnis suae preces, supplicationesque
ad eum, qui possit illum salvum facere a morte, cum clamore valido, et lacrymis
offerens, exauditus est pro sua reverentia. Quod autem cap. XXVII. Matth., v. 46, Circa horam nonam clamavit Jesus voce
magna, Eli, Eli, lamma sabacthani, cum SS. Patribus,
qui a Calmeto indicantur, interpretabor, quod Salvator
non pro se, sed pro membris suis exclamavit, Gravis etiam pro Santolio videri posset auctoritas Patris Bourdaloue si neque ipse fuisset gallus, et in poesi aeque, ac in concionibus insignis extitisset. Is in
epistola gallica ad Santolium
Victorinum tom, II. Operum hujus edit. Paris. 1729,nimis
magnifice assuerit, optare se, ut omnes hymni breviarii Romani e Santolii officina prodirent. Equidem si bene novi ingenia
Romanorum, et universe Italorum, non credo eos opinioni Bourdalovii
esse subscripturos, ne Hispanos meos in hujus invidia? partem adducam. Pergo adalia. Displicet non nihil, quod dicatur pag.
12, in hymno S. Nicolai : Ipse dux facti Deus
insolentis, quamvis variam insolentis significationem non ignorem.
Neque probo versus illos, pag. 21, de Virgine Deipara
: Quam celsa! quae se deprimens — Altum
Tonantem deprimis; — In te, sui jam non memor, — Descendit e coelo Deus.
Neque item illos de Jesu Christo
in Eucharistia 715 pag. 100, Ipse
factus est pusillus,—Pauper, exul, indigens. Cur autem crucem Domini sic
alloquar : Manus Tonantis quae ligabas
— Semper eris pretiosa torques? Ita lego pag.
187. Placida vero coeli gaudia non exprimerem hoc
pacto: Pontifex terris rapitur Salesus, —
Festa dum Coeli fremit aula plausu. Nihil dico de
cognomine Salesus quod in hymnis non esse
inserendum docui num. 199 Dissertat.; in quam sententiam facere videntur
decreta, S. Rit. Congregationis Falsum partim est, partim puerile, quod in obitu S. Landerici
asseritur, et interrogatur pag. 101. Pauperes
lugent, lacrymisque iurbant
— Gaudia Coeli .— Num suis 716 dives satis
est Olympus — Incolis? terras spoliare cesset. Nec verius est illud pag. 13o. Nil fecit, et nil pertulit — Homo Deus,
te nescio, de S. Jacobo Majori nuncupato. Illud etiam de S. Cajetano pag. 140 : Praedicent Regem, Dominumque
mundi — Praedicent justum; Gaetane,
cunctis — Providum terris tibi praedicare — Convenit
uni. Nec sibi cohaeret Santolius
paulo infra eumdem S. Cajetanum alloquens : Te
canam sanctis similem Prophetis — Quosque provisor Deus educabat. De
S. Cæcilia pag. 231, haec
noto : Ter percussa sua de nece fortior— Ter Virgo meruit mori.
Sed neque ter, neque semel mori Virgo meruit, et non nisi semel
mortua est : in cujus Actis apud Laderchium non
lego, in aere, aut aere
balnei, sed flammis balnearibus... calore balnei. De SS.
Apostolis haec habentur pag.
236. Haec nempe plena lumine— Tu
vasa frangi praecipis; — Lux inde magna
rumpitur, — Ceu nube scissa fulgura. Fortasse Santolius
alludere voluit ad Gedeonis factum, cap. VII.Judic.,v. 17 et seqq... Divisitque trecentos viros in tres partes, et
dedit tubas in manibus eorum, lagenasque vacuas, ac
lampades in medio lagenarum... coeperunt buccinis
clangere, et complodere inter se lagenas. Cumque per gyrum castrorum in tribus
personarent locis, et hydrias confregissent, tenuerunt sinistris manibus
lampades, et dextris sonantes tubas, clamaveruntque:
Gladius Domini, et Gedeonis. Sed quis est lucem rumpi,
vasis confractis? Displicet tum sententia, tum locutio; quemadmodum illa
metaphora, sive allegoria de SS. Martyribus pag. 245
: Acti procellis omnibus — Sui cruoris flumine — Vehuntur, et
Christo duce — Portus beatos occupant. Alterius generis est, quod de
S. Coelestino V affirmatur pag.
97. Triplici corona —Frons timet cingi, et pag.
98 : Fleverat quando triplici tiara— Vidit ornatam radiare frontem.
Bonifacius VIII, qui Coelestino
V successit, tiara duplici primus usus est, quam postea Urbanus V triplicem
fecit. Denique animadvertendum est, 717 Santolium, cum
edita est Parisiis collectio ejus hymnorum agnovisse
errorem quemdam suum pag. 241. Divina quae gessit homo,
ubi tertio loco admisit choreum; sed in calce paginae
hanc notationem adjunxisse: Sic peccasse gloriabor ut pietati consulam.
Hanc excusationem non accipient, qui
attendant, eum vehementissime declamasse contra pinguem avorum gentem,
quibus eadem excusatio pietatis non
profuit; Dissert. num. 167. Haec fere habui, quae censurae Menagiani
operis adjicerem. Verum cum nihil ex omni parte sit beatum, ut ait optimus poeseos magister . Ubi plura nitent in carmine, non ego
paucis — Offendar maculis,
quas aut incuria
fudit, — Aut humana
parum cavit natura. Sed Galli de
suo Santolio praestabiliorem opinionem haberi volunt, quorum judicium
eo magis faciendum esse videtur,
quia jam diu in breviariis novis adornandis, refingendisque maximo
conatu, et industria laborant. Tot nova breviaria hoc saeculo
in Gallia prodierunt, tot opuscula, et Dissertationes de officiis singularibus,
de precibus horariis universe, de litaniis, hymnisque
recentibus Deiparse
in Mercurio gallico, in Diario Dinouartii, in Bibliotheca
rituali Zachariae indicantur, ut possit aliquis
subvereri, ne in Galliis, ut feminee novas vestium formas, ita sacerdotes nova
breviaria quotannis inveniant, in quibus
vel sola novitas placeat. Sed quod dicere coeperam, hymni Santolii plerisque gallis etiam post animadversionem censoriam,
quam excussi, adeo arrident,ut nova versio gallica in
lucem venerit Parisiis 1760, interprete Domino Poupin, quam Trivultiani eodem
anno p. 666, mense Martio annunciant, asserentes ad hanc
partem officii ecclesiastici perficiendam divinitus concessum fuisse Santolium. Equidem
existimo, hujusmodi laudes immodicas
fuisse perstrictas a Dinouartio, quem idem Trivultiani
referunt anno 1759, Sept., pag. 23o2, promisisse editionem novam hymnorum Santolii ex autographo ipsius quasdam correctiones
continente. In hac editione 7 18 patefaciendae
erant quaedam varietates, et mutationes, quae in nonnullis Breviariis evenerant, ut cantui
consuleretur, praemittenda etiam la
Notice historique de ce grand poëte fort
mal peint jusqu’ici, et plus défiguré qu'embelli dans ses portraits. Nam Dinouartium
non omnia in Santolii hymnis probasse observavi in
Dissertatione praevia num 204. Sane si quid in poesi,
praesertim latina, vident
Itali (vident autem, ut quidam eorum sibi arrogant, longe acutius,quam reliqui
omnes, ut ego ultro assentior, non minus quam ceteri) fateri necesse est, Santolium in primo poetarum ordine non esse collocandum.
Nam cum optimos quosque poetas non indiligenter sibi undique comparent, atque
adeo denuo excudant, Santolii hymnos Romaj neque in Bibliotheca Casanatensi,
neque in Barberina, neque in Corsinia,
neque in Alexandrina, neque in Passioneia ad Angelicamtranslata,neque in Marefuschia,
quas nunc sub hasta est, quarum utraque scriptoribus Santolii
amicis abundat, mihi reperire contigit, ac vix tandem eos nactus sum in
Bibliotheca collegii Romani. Ubi autem poetas recentes, quos post antiquos
legere, et imitari liceat, recensent, Santolium
nusquam laudatum memini. Sed Galli, opinor, non indigent plausoribus, qui ipsis
domi, ut aiunt, nascuntur. FIN DE L’APPENDICE. |
|
|
